Kết nối gia đình trong thời đại công nghệ số

Hạnh phúc mẹ và con. Ảnh: Thành Đạt/TTXVN

Theo các chuyên gia xã hội, ở bất kỳ thời đại nào, gia đình luôn là nền tảng, là chiếc nôi đầu tiên nuôi dưỡng tình yêu thương, nhân cách và các giá trị sống cho trẻ em. Trong thời đại công nghệ số, gia đình cũng cần thích nghi, thay đổi để vừa giữ gìn những giá trị truyền thống, vừa bắt nhịp với lối sống hiện đại.

Khi mỗi thành viên là một thế giới

Vợ chồng ông Vũ Nam Hoàng và bà Nguyễn Thị Lê đã nghỉ hưu nhiều năm nay, hiện sống trong một căn hộ chung cư cao cấp tại quận Hoàng Mai, Hà Nội. Họ có ba người con, tất cả đều đã lập gia đình và ra ở riêng. Thường mỗi dịp cuối tuần hay lễ tết, đại gia đình lại sum họp, quây quần bên mâm cơm đầm ấm. Thế nhưng, niềm vui ấy vẫn không trọn vẹn bởi suốt buổi gặp gỡ, ông bà hầu như chỉ lặng lẽ nhìn con cháu dán mắt vào màn hình điện thoại, người lướt mạng, người xem phim, chơi game. Thậm chí khi trò chuyện, mọi người vẫn không rời mắt khỏi thiết bị. Ông Vũ Nam Hoàng phàn nàn: “Giờ bọn trẻ khác xưa nhiều, chúng chỉ quan tâm đến điện thoại, không còn mặn mà với việc trò chuyện cùng người lớn”.

Thực trạng này cũng không phải cá biệt. Chị Mai Anh, sống tại quận Cầu Giấy, Hà Nội cũng rơi vào hoàn cảnh tương tự. Sau một ngày làm việc trở về nhà, chị mong được sẻ chia cùng chồng con. Nhưng chồng chị vào đến nhà đã tìm đến điện thoại lướt Facebook, TikTok, xem phim, con trai duy nhất thì rút lui vào phòng riêng. Ai cũng có thế giới của riêng mình.

Theo thống kê, hiện nay, số lượng người sử dụng mạng xã hội tại Việt Nam đã lên tới gần 73 triệu người, chiếm hơn 73% dân số – một con số cho thấy mức độ phổ cập rộng khắp của công nghệ số trong đời sống hàng ngày.

Tiến sỹ Lại Thị Thu Hường, giảng viên Khoa Tâm lý, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2 cho biết, tác động của công nghệ số đến gia đình không đơn thuần là tích cực hay tiêu cực, mà mang tính hai mặt, đòi hỏi phải nhìn nhận một cách toàn diện, thấu đáo.

Về mặt tích cực, không thể phủ nhận rằng công nghệ số đã mở ra những cơ hội mới để kết nối các thành viên trong gia đình. Nhờ điện thoại thông minh, mạng xã hội, ứng dụng gọi video, các thành viên dù ở xa nhau vẫn có thể giữ liên lạc, chia sẻ cảm xúc, hỗ trợ nhau kịp thời. Những tiện ích này đặc biệt hữu ích trong bối cảnh xã hội hiện đại, khi nhịp sống gấp gáp khiến cho việc tụ họp, quây quần trở nên khó khăn. Công nghệ, nếu được sử dụng đúng cách, có thể là cầu nối giúp duy trì sự gắn kết trong gia đình, đồng thời góp phần nâng cao nhận thức của mỗi cá nhân về đời sống xã hội, giúp cha mẹ hiểu con cái hơn, con cái hiểu được thế giới của cha mẹ hơn.

Tuy nhiên, đi cùng với những tiện ích đó là không ít hệ lụy. Việc lạm dụng thiết bị công nghệ khiến các mối quan hệ trực tiếp trong gia đình ngày càng trở nên lỏng lẻo. Không khó để bắt gặp những hình ảnh quen thuộc: Bữa cơm gia đình im lặng vì mỗi người chăm chú vào chiếc điện thoại của mình, cha mẹ trò chuyện với con thông qua tin nhắn nhiều hơn là bằng lời nói, những sinh hoạt chung ngày càng ít đi vì mỗi người đắm chìm trong thế giới riêng. Về lâu dài, sự kết nối cảm xúc và tinh thần – điều làm nên cốt lõi của gia đình – có nguy cơ bị bào mòn.

Bên cạnh đó, nhịp sống hối hả, hiện đại khiến không ít trẻ em thiếu vắng sự quan tâm, định hướng đúng đắn từ cha mẹ; người cao tuổi sống cô đơn. Đặc biệt với trẻ nhỏ, nếu không có sự hướng dẫn, kiểm soát từ người lớn, các em dễ rơi vào tình trạng nghiện thiết bị, ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất lẫn tinh thần, thậm chí dễ bị tổn thương trong môi trường mạng phức tạp.

Hãy để công nghệ là cầu nối

Theo Tiến sỹ Lại Thị Thu Hường, các bậc cha mẹ cần đóng vai trò làm gương trong việc sử dụng công nghệ một cách lành mạnh. Thay vì cấm đoán tuyệt đối, cha mẹ nên cùng con thiết lập những nguyên tắc trong gia đình: không dùng điện thoại trong giờ ăn cơm, dành một khoảng thời gian nhất định mỗi ngày để trò chuyện, hạn chế dùng thiết bị điện tử trước giờ ngủ… Điều này không chỉ giúp con trẻ phát triển kỹ năng giao tiếp, còn tạo ra những khoảng không gian gắn kết thực sự trong gia đình.

Tiến sỹ Lại Thị Thu Hường cũng cho rằng, yếu tố quan trọng khác là giáo dục con trẻ cách sử dụng công nghệ một cách văn minh, có trách nhiệm và an toàn. Cha mẹ nên đồng hành cùng con trong quá trình tiếp cận công nghệ, hướng dẫn con cách phân biệt thông tin đúng – sai, xây dựng thói quen sử dụng thiết bị có chừng mực và biết ưu tiên cho những giá trị gia đình.

Mặt khác, không thể phủ nhận rằng, bên cạnh những biến đổi, gia đình Việt Nam cũng đang có những thích ứng tích cực với hoàn cảnh mới. Nhiều gia đình trẻ vẫn nỗ lực duy trì nếp sống văn hóa truyền thống như cùng nhau san sẻ việc nhà, chăm sóc cha mẹ già yếu, ốm đau.

Vai trò của người cha, người chồng cũng được nhìn nhận toàn diện, không chỉ là trụ cột tài chính, còn là người bạn đời, người bạn đồng hành của vợ con trong cả cảm xúc lẫn công việc gia đình. Song song đó, vai trò của người vợ, người mẹ trong mô hình gia đình truyền thống vẫn giữ được những giá trị cốt lõi, đồng thời ngày càng được khẳng định trong hoàn cảnh mới. Người phụ nữ không chỉ là người "giữ lửa" gia đình, chăm lo từng bữa cơm, tấm áo cho mỗi thành viên, còn chủ động gánh vác vai trò kinh tế. Không ít gia đình trở thành những mái ấm kiểu mẫu, tích cực tham gia các hoạt động cộng đồng, giáo dục con cái ý thức trách nhiệm xã hội, lòng yêu nước, yêu lao động và sống tử tế.

Đặc biệt, trong thời đại số, mạng xã hội trở thành cầu nối mạnh mẽ giúp lan tỏa những hình ảnh đẹp, những khoảnh khắc giản dị nhưng đầy yêu thương: bố mẹ cùng con vào bếp, cùng nhau chăm sóc ông bà hay tham gia các hoạt động thiện nguyện. Nhờ đó, những giá trị nhân văn, tiến bộ của gia đình hiện đại được chia sẻ và lan tỏa ra toàn xã hội. Có thể nói, xu hướng công nghệ số là xu thế tất yếu và không thể đảo ngược. Nhưng thay vì để công nghệ dẫn dắt đời sống mỗi người, chúng ta cần biết tận dụng nó để phục vụ cho mục tiêu gìn giữ, phát triển giá trị truyền thống bền vững.

Phương Thanh (TTXVN)