Kế hoạch chống lãng phí, giảm chi tiêu của ông Trump gặp rào cản khó vượt qua

Doanh nhân Elon Musk, cùng con trai, và ông Vivek Ramaswamy tại Điện Capitol trong tháng 12/2024. Ảnh: New York Times

Khi Elon Musk và Vivek Ramaswamy - những doanh nhân mà Tổng thống đắc cử Donald Trump đã chọn để lãnh đạo Bộ Hiệu quả Chính phủ mới - gặp gỡ các nhà lập pháp vào đầu tháng 12, họ đã vạch ra kế hoạch cắt giảm chi tiêu liên bang và chống lãng phí.

Chưa đầy hai tuần sau, hai người đã giúp “lật đổ” dự luật chi tiêu dài 1.500 trang và đẩy chính phủ liên bang đến bờ vực đóng cửa vì phản đối hàng tỷ USD chi tiêu trong luật mà họ coi là chống lãng phí. Cuối cùng gói ngân sách hợp lý hóa mà các nhà lập pháp thông qua đã không đưa ra được biện pháp hạn chế chi tiêu.

Trong các cuộc đàm phán, ông Trump thậm chí còn kêu gọi bãi bỏ giới hạn nợ theo luật định của quốc gia, mà đảng Cộng hòa từ lâu đã sử dụng như một công cụ để buộc phải cắt giảm ngân sách một cách đau đớn.

Động thái này đã chứng minh được sức ảnh hưởng của ông Musk và ông Ramaswamy khi họ chung tay với nỗ lực cắt giảm lãng phí của mình. Nhưng kết quả cũng nhấn mạnh đến những giới hạn mà sáng kiến hạn chế chi tiêu sẽ phải đối mặt. Trong những thập kỷ gần đây, chính phủ liên bang ngày càng tiêu tốn và Quốc hội Mỹ trở nên chia rẽ hơn, khiến cho việc giảm bớt khoản nợ quốc gia đã lên tới 36 nghìn tỷ USD trở nên khó khăn.

Nợ quốc gia: Bài toán khó giải

Trong vòng chưa đầy một tháng nữa, ông Trump sẽ nhậm chức tổng thống, ông Musk và ông Ramaswamy sẽ là những người thực thi kế hoạch cắt giảm chi tiêu. Nhưng các chuyên gia ngân sách không thấy nhiều hy vọng về việc bộ ba sẽ có thể thay đổi đáng kể quỹ đạo tài chính của quốc gia. Văn phòng Ngân sách Quốc hội dự đoán rằng nợ quốc gia Mỹ sẽ đạt 166% tổng sản phẩm quốc nội vào năm 2054, tăng từ khoảng 99% GDP vào cuối năm 2024.

“Họ không có thẩm quyền gì cả”, Douglas Holtz-Eakin, từng là nhà kinh tế trưởng trong Hội đồng cố vấn kinh tế của Tổng thống George W. Bush, cho biết. “Họ không kiểm soát được phạm vi của chính phủ. Họ không kiểm soát được quy mô của chính phủ.”

Ông Holtz-Eakin, người cũng từng là giám đốc Văn phòng Ngân sách Quốc hội, lưu ý rằng Quốc hội có quyền kiểm soát hầu bao và cho rằng Bộ Hiệu quả Chính phủ sẽ không khác gì một nhóm nghiên cứu.

Ông Musk và ông Ramaswamy đã nói rằng họ muốn cắt giảm 2 nghìn tỷ USD chi tiêu của liên bang trong một khoảng thời gian không xác định bằng cách thu hẹp các cơ quan chính phủ và loại bỏ gian lận, lãng phí. Con số đó gần bằng quy mô thâm hụt của riêng năm tài chính 2024 và chỉ là một phần nhỏ trong số 20 nghìn tỷ USD mà nền kinh tế Mỹ dự kiến sẽ vay trong thập kỷ tới.

Các nhà lãnh đạo đảng Cộng hòa tại Hạ viện đã đưa ra lời cam kết cắt giảm chi tiêu 2,5 nghìn tỷ USD cho các khoản chi tiêu "bắt buộc", thường dành cho các chương trình như Medicaid, phiếu thực phẩm, và tăng giới hạn nợ trong luật riêng vào năm tới.

Nghị sĩ Thomas Massie với chiếc huy hiệu hiển thị nợ quốc gia, trong phiên điều trần của quốc hội vào tháng 9/2024. Ảnh: New York Times

Cắt giảm chi tiêu: Cánh cửa hẹp với nhiều rào cản

Mỹ đã chi 6,7 nghìn tỷ USD vào năm 2024, bao gồm hơn 800 tỷ USD cho quân đội. Nhưng phần lớn chi tiêu của đất nước đến từ các chương trình bắt buộc bao gồm An sinh xã hội và Medicare, cùng với chi phí lãi suất tăng cao. Những chi phí đó dự kiến sẽ tiếp tục tăng khi dân số già đi và ngày càng có nhiều người bắt đầu yêu cầu trợ cấp hưu trí và chăm sóc sức khỏe.

Ông Trump đã cam kết không cắt giảm các chương trình phúc lợi và đảng Cộng hòa không muốn cắt giảm chi tiêu quân sự. Điều đó dẫn đến không còn nhiều dư địa để cắt giảm các động lực lớn nhất của khối nợ.

“Mặc dù việc cải thiện hiệu quả và hiệu suất là tốt, nhưng nếu không tập trung vào 50% chi tiêu của liên bang, tức là các chương trình phúc lợi, thì họ sẽ không thực sự tạo ra được sự thay đổi lớn trong nợ và thâm hụt của chúng ta”, William Hoagland, Phó chủ tịch cấp cao tại Trung tâm Chính sách Lưỡng đảng nói.

Ông Hoagland nhớ lại rằng, trước đây các ủy ban tài chính đã từng được thử nghiệm và thường chỉ thành công hạn chế. Ví dụ, vào năm 1982, Tổng thống Ronald Reagan đã thành lập Ủy ban Grace, trong đó một nhóm các nhà lãnh đạo doanh nghiệp được yêu cầu làm việc như "những chú chó săn không biết mệt mỏi" để loại bỏ tình trạng kém hiệu quả. Tuy nhiên, hầu hết các khuyến nghị của nhóm không bao giờ trở thành hiện thực, vì Quốc hội sẽ phải thay đổi luật.

Một loạt các ủy ban cải cách tài chính đã được thành lập và giải thể trong 40 năm qua trong khi nợ quốc gia theo tỷ lệ của nền kinh tế chỉ tiếp tục tăng. Nước Mỹ đã không có thặng dư ngân sách hàng năm kể từ năm 2001.

Hơn nữa, Bộ Hiệu quả Chính phủ không phải là một cơ quan chính thức của chính phủ và sẽ không có thẩm quyền chính thức để cắt giảm chi tiêu của liên bang.

Những động thái mâu thuẫn với mục tiêu cải cách

Trong khi đó, một số chính sách của ông Trump và đảng Cộng hòa còn trái ngược với khẩu hiệu công khai là thắt lưng buộc bụng và xóa bỏ gian lận.

Tổng thống đắc cử đã nói rõ rằng ông muốn làm suy yếu quyền thực thi của Sở Thuế vụ Nội địa (IRS), nhưng điều đó sẽ khiến cơ quan này khó truy tìm những kẻ trốn thuế và thu thuế hiệu quả hơn. Việc “tịch thu” 80 tỷ USD mà IRS đã được phân bổ vào năm 2022 để trấn áp những kẻ gian lận thuế và hiện đại hóa công nghệ được dự đoán sẽ làm tăng thêm thâm hụt.

Keith Hall, người từng là giám đốc Văn phòng Ngân sách Quốc hội từ năm 2015 đến năm 2019, cho biết: "Tôi lo rằng họ sẽ nói về hiệu quả của chính phủ và cố gắng cắt giảm chi tiêu rồi sau đó sử dụng số tiền đó để chi trả cho những thứ như cắt giảm thuế".

Nợ quốc gia đã tăng gần 8 nghìn tỷ USD trong nhiệm kỳ đầu tiên của ông Trump do cắt giảm thuế và tăng chi tiêu của chính phủ, bao gồm hai đợt cứu trợ đại dịch COVID-19.

Tàu sân bay Dwight D. Eisenhower của Hải quân Mỹ ở Trung Đông. Ảnh: New York Times

Trong cuộc chiến chi tiêu gần đây nhất, ông Trump đã phá vỡ sự chính thống bảo thủ về giới hạn nợ. Giới hạn vay nợ từ lâu đã là nguồn đòn bẩy có giá trị đối với đảng Cộng hòa để yêu cầu đảng Dân chủ cắt giảm chi tiêu, nhưng ông Trump đã thúc giục đảng của mình đình chỉ giới hạn nợ sau nhiệm kỳ của ông hoặc xóa bỏ hoàn toàn.

Những người Cộng hòa cứng rắn về tài chính đã bác bỏ ý tưởng đó lần này, nhưng trong tương lai, ông Trump có thể cố gắng hợp tác với những người Dân chủ, những người đã nhiều năm kêu gọi bãi bỏ giới hạn nợ, để xóa bỏ nó.

Bharat Ramamurti, Phó giám đốc Hội đồng Kinh tế Quốc gia trong chính quyền Tổng thống Biden, cho biết kết quả của cuộc đối đầu về tài chính cho thấy ông Musk và ông Ramaswamy sẽ có ảnh hưởng rất hạn chế để buộc Quốc hội chi tiêu ít hơn. Ông nói thêm rằng những thay đổi mà họ giúp áp đặt đối với luật này thực sự không làm giảm chi phí.

Ông Ramamurti nhận xét: "Tôi sẽ không ngạc nhiên nếu bạn thấy phần lớn sự lặp lại của nhiệm kỳ Trump 1.0, khi mà cuối cùng, đó là một loạt các khoản tăng chi tiêu, cắt giảm thuế và tăng đáng kể nợ".

Thu Hằng/Báo Tin tức (Theo New York Times)