Hướng tới hệ sinh thái công nghiệp xanh - số - đổi mới sáng tạo

Diễn đàn phát triển khu công nghiệp Việt Nam 2025. Ảnh: Thảo Ngân - Mekong ASEAN.

Mô hình truyền thống bộc lộ hạn chế, nhu cầu chuyển đổi cấp thiết

Phát biểu tại Diễn đàn Phát triển Khu công nghiệp Việt Nam 2025 ngày 29/5 tại Hà Nội, ông Trương Gia Bảo, Phó Chủ tịch, Tổng Thư ký Liên chi hội Bất động sản Công nghiệp Việt Nam thuộc Hiệp hội Bất động sản Việt Nam (VNREA)nhận định, chúng ta cần một tư duy mới, cách tiếp cận mới trong quy hoạch và phát triển khu công nghiệp.

Đó không chỉ là nơi sản xuất, mà còn là hệ sinh thái hỗ trợ đổi mới sáng tạo, là hạt nhân kết nối chuỗi cung ứng toàn cầu và là không gian phát triển hài hòa giữa kinh tế, xã hội và môi trường, ông Bảo nói.

Ông Bảo thông tin, cả nước đang có hơn 400 khu công nghiệp được quy hoạch, trong đó hơn 290 khu đã đi vào hoạt động, thu hút hàng trăm tỷ USD vốn đầu tư, tạo công ăn việc làm cho hàng triệu lao động, đóng góp đáng kể vào ngân sách Nhà nước.

Tuy nhiên, ông Bảo cũng chỉ ra đa số các khu công nghiệp này vẫn theo mô hình truyền thống vốn dựa vào lợi thế lao động giá rẻ, ưu đãi đất đai và mở rộng diện tích. Dù mô hình này đã đóng góp quan trọng cho phát triển kinh tế trong hơn hai thập kỷ qua nhưng đến nay đã không còn phù hợp.

Thực tiễn đang đặt ra yêu cầu cấp thiết phải tái cấu trúc toàn diện khu công nghiệp theo hướng thông minh, sinh thái và sáng tạo để đáp ứng các tiêu chuẩn ESG, yêu cầu phát thải thấp, ứng dụng công nghệ cao và nâng cao chất lượng lao động, ông Bảo nói.

Chia sẻ quan điểm về vấn đề này, ông Phạm Thanh Bình, Giám đốc Trung tâm Xúc tiến, thông tin và hỗ trợ đầu tư phía Bắc, Cục Đầu tư nước ngoài (Bộ Tài chính) cho rằng: “Để đáp ứng yêu cầu phát triển chất lượng cao, khu công nghiệp Việt Nam cần một cuộc chuyển đổi mang tính chiến lược. Đổi mới sáng tạo phải trở thành cấu phần trọng tâm, song hành cùng xanh hóa và số hóa trong mọi giai đoạn phát triển."

Ông Phạm Thanh Bình, Giám đốc Trung tâm Xúc tiến, Thông tin và Hỗ trợ đầu tư phía Bắc, Cục Đầu tư nước ngoài (Bộ Tài chính). Ảnh: Hải Nam.

Theo ông Bình, cả nước hiện chỉ có khoảng 6 khu công nghiệp sinh thái được thí điểm tại Việt Nam với sự hỗ trợ của Tổ chức Phát triển Công nghiệp Liên Hợp Quốc (UNIDO). Tỷ lệ khu công nghiệp áp dụng công nghệ cao hoặc tham gia sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu chỉ đạt khoảng 15%. Phần lớn các khu công nghiệp vẫn thiếu hệ thống giám sát môi trường tự động, thiếu tích hợp hậu cần, đào tạo, đổi mới sáng tạo, và chưa tận dụng hiệu quả tài nguyên.

Ông Bình cho biết thêm, sự dịch chuyển của dòng vốn FDI sang các ngành công nghệ cao, thân thiện môi trường, trung hòa carbon là rất rõ nét. Các nhà đầu tư bây giờ không chỉ quan tâm chi phí sản xuất mà còn yêu cầu khắt khe về hạ tầng thông minh, cam kết phát thải thấp và lực lượng lao động kỹ thuật số.

"Chính vì vậy, chỉ khi chúng ta tạo dựng được những khu công nghiệp thông minh, tích hợp, vận hành bằng công nghệ, đảm bảo ESG và phát triển bền vững, thì mới có thể cạnh tranh trong cuộc đua thu hút FDI chất lượng cao," ông Bình khẳng định.

Trước yêu cầu phát triển bền vững và cuộc đua thu hút FDI chất lượng cao, ông Bình đề xuất 5 nhóm giải pháp chiến lược để "lột xác" khu công nghiệp gồm:

Đẩy mạnh quy hoạch tích hợp vùng, liên kết các khu công nghiệp với đô thị, cảng biển, trung tâm đổi mới sáng tạo;

Hoàn thiện cơ chế hỗ trợ khu công nghiệp sinh thái, từ tiêu chí cấp phép, ưu đãi thuế đến tín dụng xanh;

Phát triển hạ tầng số và nền tảng xúc tiến đầu tư trực tuyến; Gắn kết đào tạo - công nghệ - công nghiệp nhằm tạo ra lực lượng lao động kỹ thuật số, kỹ năng xanh và nhân lực AI;

Và cuối cùng là thiết lập mô hình vận hành tích hợp, sử dụng công nghệ thông minh để giám sát môi trường, an ninh, năng lượng và logistics.

Những mô hình tiên phong và vai trò dẫn dắt

Tại diễn đàn, nhiều mô hình tiên phong đã được chia sẻ như khu công nghiệp sinh thái Deep C.

Ông Bruno Jaspaert, Tổng giám đốc Deep C chia sẻ, chiến lược phát triển khu công nghiệp sinh thái dựa trên bốn trụ cột gồm: Sử dụng hiệu quả tài nguyên, tạo môi trường làm việc tích cực, hợp tác vì mục tiêu bền vững và tiên phong lan tỏa mô hình sinh thái. Tại đây, các dòng vật chất, năng lượng, nước và chất thải được tái sử dụng hiệu quả giữa các doanh nghiệp nhằm giảm phát thải và tăng giá trị gia tăng.

Theo ông Jaspaert, phát triển khu công nghiệp sinh thái cũng phải lưu ý tạo ra lợi nhuận, phải có lợi nhuận thì mới có thể đầu tư hạ tầng để theo đuổi mục tiêu. Tổng Giám đốc Deep C nhấn mạnh phát triển khu công nghiệp không chỉ để cho thuê đất mà phải có tầm nhìn dài hạn đầu tư cho một tương lai bền vững.

Ông Bruno Jaspaert, Tổng giám đốc Deep C phát biểu tại sự kiện. Ảnh: Thảo Ngân - Mekong ASEAN.

Bên cạnh mục tiêu phát triển bền vững, ông Bruno Jaspaert cũng lưu ý rằng các doanh nghiệp trong khu công nghiệp không chỉ cần tái sử dụng tài nguyên và giảm phát thải, mà cần tiếp cận mạnh mẽ hơn trong việc cải tiến công nghệ, chia sẻ dữ liệu vận hành nhằm tối ưu hóa chuỗi cung ứng và thúc đẩy các sáng kiến cộng sinh công nghiệp.

Đây là hướng đi quan trọng để hình thành hệ sinh thái sản xuất có khả năng thích ứng và sáng tạo cao, phù hợp với xu thế công nghiệp hiện đại, ông Jaspaert nói.

Liên quan đến việc ứng dụng công nghệ trong quản trị khu công nghiệp thông minh, ông Bùi Trung Thành, Giám đốc Viettel Cyber Security đề cập đến vấn đề an toàn thông tin.

Hiện nay, an toàn không chỉ là một yêu cầu kỹ thuật đơn thuần mà là yếu tố chiến lược với các doanh nghiệp sản xuất trong bối cảnh số hóa sâu rộng, ông Thành nói.

Khi hoạt động sản xuất ngày càng phụ thuộc vào dữ liệu, hệ thống kết nối và chuỗi cung ứng tích hợp số, một sự cố mất an toàn thông tin có thể gây gián đoạn vận hành, tổn thất tài chính, rò rỉ bí mật thương mại và làm suy giảm nghiêm trọng uy tín doanh nghiệp.

Ông Bùi Trung Thành, Giám đốc Viettel Cyber Security chia sẻ những thiệt hại mà doanh nghiệp phải gánh chịu khi an toàn thông tin không được đảm bảo. Ảnh: Hải Nam.

Do đó, các doanh nghiệp sản xuất, đặc biệt là doanh nghiệp FDI, doanh nghiệp xuất khẩu và các khu công nghiệp thông minh cần chủ động xây dựng các "lá chắn số" để bảo vệ hạ tầng công nghệ, dữ liệu sản xuất và thông tin khách hàng như hệ thống giám sát an ninh mạng 24/7, phân vùng mạng, cập nhật phần mềm thường xuyên, đào tạo nhân sự về an toàn thông tin và xây dựng phương án phản ứng sự cố.

Thời điểm "vàng" để các doanh nghiệp đầu tư vào hạ tầng khu công nghiệp

Tiếp nối quan điểm về yêu cầu chuyển đổi toàn diện mô hình khu công nghiệp, bà Nguyễn Thi Dung, Phó Chủ tịch Liên chi hội Bất động sản Công nghiệp Việt Nam nhấn mạnh rằng đầu tư phát triển hạ tầng khu công nghiệp cần được gắn với các chiến lược phát triển kinh tế - xã hội, là động lực then chốt để nâng cao chất lượng tăng trưởng.

Theo bà, giai đoạn 2025 - 2030 là thời điểm "vàng" để các doanh nghiệp đầu tư vào hạ tầng khu công nghiệp, khi nhu cầu đất công nghiệp dự báo tiếp tục tăng mạnh và nguồn cung mới đang được bổ sung đáng kể và các chính sách lớn như Chiến lược tăng trưởng xanh và mục tiêu phát thải ròng bằng 0 đã tạo khung định hướng rõ ràng.

Bà Nguyễn Thi Dung, Phó Chủ tịch Liên chi hội Bất động sản Công nghiệp Việt Nam thuộc VNREA cho biết giai đoạn 2025 - 2030 là thời điểm "vàng" để các doanh nghiệp đầu tư vào hạ tầng khu công nghiệp. Ảnh: Thảo Ngân - Mekong ASEAN.

Bà Dung nói, Việt Nam đang bước vào giai đoạn tăng trưởng chiến lược với tham vọng trở thành quốc gia thu nhập trung bình cao vào năm 2030 và nước phát triển vào năm 2050. Để đạt được mục tiêu đó, chuyển đổi mô hình khu công nghiệp từ truyền thống sang thông minh, sinh thái, bền vững là con đường bắt buộc.

Bà Dung nhấn mạnh, không còn chỉ là "nơi đặt nhà máy", khu công nghiệp tương lai phải là những hệ sinh thái tích hợp, có công nghệ, có đổi mới sáng tạo, có nhân lực chất lượng cao, và có cam kết mạnh mẽ với môi trường. Đây sẽ là “chìa khóa cạnh tranh” để nâng cao năng lực thu hút các nhà đầu tư chiến lược.

Thảo Ngân