Hợp tác với Australia, Tổng thống Trump muốn xóa thế độc quyền đất hiếm Trung Quốc, gió chưa thể đảo chiều

Thủ tướng Australia Anthony Albanese và Tổng thống Mỹ Donald Trump tại Washington ngày 20/10. (Nguồn: Getty Images)

Cụ thể, ngày 20/10, tại Nhà Trắng, Thủ tướng Australia Anthony Albanese và Tổng thống Donald Trump đã ký một thỏa thuận hợp tác về khoáng sản thiết yếu, đánh dấu bước tiến quan trọng trong nỗ lực của hai quốc gia nhằm bảo đảm nguồn cung bền vững cho các ngành công nghiệp công nghệ cao và quốc phòng.

Ông chủ Nhà Trắng nhấn mạnh, Mỹ sẽ sớm có được “một nguồn khoáng sản thiết yếu dồi dào” để phục vụ nhu cầu sản xuất và phát triển công nghệ. Theo ông, thỏa thuận này sẽ giúp các ngành công nghiệp chiến lược của Washington giảm đáng kể tình trạng khan hiếm nguyên liệu, đặc biệt là những nguyên tố hiếm được sử dụng trong thiết bị quân sự và công nghệ cao.

Theo thỏa thuận, chính phủ Mỹ và Australia dự định đầu tư hơn 3 tỷ USD trong 6 tháng tới vào các dự án khoáng sản quan trọng, dự kiến mang lại giá trị 53 tỷ USD. Hiện chưa rõ khi nào việc sản xuất từ các dự án mới sẽ bắt đầu.

Bên cạnh đó, Lầu Năm Góc cũng sẽ đầu tư xây dựng một nhà máy tinh chế gali tiên tiến công suất 100 tấn/năm tại Tây Australia.

Mỹ đa dạng hóa nguồn cung

Trung Quốc hiện đang kiểm soát hơn 90% sản lượng đất hiếm tinh chế toàn cầu, được sử dụng để cung cấp năng lượng cho mọi thứ, từ iPhone đến xe điện.

Việc khai thác, tinh chế rất khó, đòi hỏi các quốc gia cần có năng lực khai mỏ, công nghệ tác chiết và xử lý nguyên liệu thô. Việc này khá tốn kém và gây hại cho môi trường.

Trung Quốc hiện làm chủ công nghệ này, với chi phí tương đối thấp. Tình trạng gần như độc quyền này đã trở thành một trong những công cụ mạnh mẽ nhất của nước này trong cuộc chiến thương mại với Mỹ.

Đất hiếm nổi lên như một điểm bất đồng lớn giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới vào đầu năm nay, sau khi Bắc Kinh áp đặt các biện pháp kiểm soát xuất khẩu chưa từng có đối với loại khoáng sản quan trọng này. Biện pháp kiểm soát của đất nước tỷ dân có thể dẫn đến tình trạng thiếu hụt trên toàn thế giới, làm gián đoạn chuỗi cung ứng.

Mới đây, ngày 9/10, Trung Quốc tiếp tục thắt chặt kiểm soát xuất khẩu đất hiếm. Điều này đã gây chấn động ngành sản xuất toàn cầu và khiến ông Trump đe dọa áp thuế 100% đối với hàng hóa Trung Quốc, làm gia tăng thêm sự bất ổn cho mối quan hệ vốn đã đầy biến động giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới.

Theo báo cáo của Cục Khảo sát địa chất Mỹ, từ năm 2020 đến năm 2023, Washington phụ thuộc tới 70% lượng hợp chất đất hiếm và kim loại nhập khẩu của Bắc Kinh.

Goldman Sachs ước tính, sự gián đoạn sản lượng trong các ngành công nghiệp phụ thuộc vào các yếu tố đất hiếm có thể xóa sổ 150 tỷ USD sản lượng kinh tế của Mỹ.

Chính quyền Tổng thống Trump đã tìm cách đa dạng hóa nguồn cung cấp đất hiếm bằng cách chuyển sang các đồng minh như Australia và các quốc gia giàu tài nguyên khác.

Australia sở hữu trữ lượng đất hiếm lớn thứ tư thế giới và đã tăng cường sản xuất trong nửa thập kỷ qua. Quốc gia này cũng khai thác khoảng một nửa lượng lithium của thế giới - một loại khoáng sản thiết yếu cho việc sản xuất pin xe điện.

Trong khi đó, Pakistan cũng đã ký biên bản ghi nhớ với Mỹ vào tháng 9/2025 để cung cấp đất hiếm và các khoáng sản khác cho đất nước này.

Ông Kevin Hassett, Giám đốc Hội đồng Kinh tế quốc gia Nhà Trắng nhận định, Australia đóng vai trò quan trọng trong việc giúp nền kinh tế toàn cầu "ít rủi ro hơn, ít bị ảnh hưởng bởi sự thống trị về đất hiếm của Trung Quốc hơn".

Theo một phân tích của Trung tâm Nghiên cứu chiến lược và quốc tế của Mỹ, Australia đã thu hút khoảng 45% tổng vốn đầu tư toàn cầu vào các dự án về đất hiếm vào năm 2024.

Vào tháng 5/2025, công ty Lynas Rare Earths của nước này cũng đã trở thành công ty đầu tiên bên ngoài Trung Quốc sản xuất số lượng lớn oxit dysprosi - một trong những nguyên tố đất hiếm nặng quan trọng nhất.

Nhà máy chế biến đất hiếm Lynas ở Kalgoorlie, Australia. (Nguồn: Getty Images)

Tổng thống Trump sẽ phải chờ lâu hơn

Dù vậy, thỏa thuận giữa Mỹ và Australia mới ở bước đầu. Các chuyên gia cho rằng, thỏa thuận chưa thể mang lại sự thay đổi nhanh chóng trong nguồn cung cấp khoáng sản quan trọng của Mỹ.

GS. John Mavrogenes tại Đại học quốc gia Australia nhấn mạnh: "Tôi không nghĩ rằng, vấn đề nguồn cung đất hiếm có thể được giải quyết trong ngắn hạn. Trung Quốc đã đi trước thế giới quá xa".

Ông Mavrogenes cho biết thêm rằng, hiện vẫn chưa có nhiều tiến triển cụ thể trong việc phát triển chuỗi cung ứng đất hiếm tại Australia. Những thách thức như chi phí năng lượng cao, thiếu hụt lao động có kỹ năng cần thiết và tác động tiềm ẩn đến môi trường đang đặt ra những rào cản đáng kể với Canberra.

"Tôi cho rằng chúng ta còn phải mất cả thập kỷ nữa để xây dựng được năng lực sản xuất cần thiết. Australia sẽ phải xây dựng một ngành công nghiệp từ con số không và điều đó đòi hỏi rất nhiều sự tận tâm, kế hoạch dài hạn và rất nhiều nỗ lực", GS. John Mavrogenes khẳng định.

Trong khi đó, GS. Rick Valenta tại Đại học Queensland nêu rõ, Australia không thiếu nhân lực có trình độ cao trong lĩnh vực khai thác và chế biến công nghệ cao. Tuy nhiên, việc xây dựng chuyên môn trong sản xuất hạ nguồn nếu chỉ dựa vào các yếu tố thị trường là rất khó khăn và việc rót vốn từ thỏa thuận Mỹ-Australia sẽ tạo nên sự khác biệt.

Ông nói: “Hiện tại, một nhà máy lọc dầu đang được xây dựng tại Tây Australia với mục tiêu sản xuất đất hiếm vào năm 2027. Chúng tôi có một loạt các dự án đã sẵn sàng triển khai nhưng cần vòng hỗ trợ tài chính cuối cùng để đưa chúng vào sản xuất”.

Tại một Hội nghị ở Sydney ngày 21/10, các chuyên gia ngành khai mỏ toàn cầu chung nhận định, thỏa thuận mới giữa Mỹ và Australia sẽ hỗ trợ ngành khoáng sản Canberra, đem đến nguồn tài chính cần thiết và mở ra nhiều cơ hội đầu tư.

Dù vậy, thực tế không thể phủ nhận rằng, "gió chưa thể đảo chiều". Tổng thống Trump sẽ phải chờ lâu hơn nữa mới có thể dịch chuyển chuỗi cung ứng khoáng sản khỏi Trung Quốc và làm suy yếu thế thống trị của Bắc Kinh.

(theo CNN)

Linh Chi