'Hồi sinh' sông Tô Lịch: Đòi hỏi rất nhiều nỗ lực, tiền của và kỷ luật xã hội

Một đoạn sông Tô Lịch. (Nguồn ảnh: TTXVN)

Hà Nội có đến 9 con sông chảy qua, trong đó sông Tô Lịch "nổi tiếng" nhất bởi sự ô nhiễm, trở thành vấn đề nhức nhối của Thủ đô. Vì vậy, “hồi sinh” dòng sông này để cải thiện môi trường, cảnh quan, bảo vệ sức khỏe nhân dân là rất cấp thiết. Song đây sẽ là một dự án đòi hỏi rất nhiều nỗ lực, tiền của và kỷ luật xã hội. Các thách thức đặt ra là rất lớn và cần phải giải quyết cùng lúc!

Trao đổi với phóng viên Báo Điện tử VietnamPlus về vấn đề trên, ông Hoàng Đình Giáp - Phó Giám đốc Trung tâm Quy hoạch Hà Nội (Viện Quy hoạch Đô thị và Nông thôn Quốc gia) cho rằng từ yêu cầu của Tổng Bí thư, ý kiến chỉ đạo của lãnh đạo Chính phủ, các cơ quan Trung ương và Hà Nội, việc làm sạch sông Tô Lịch sẽ có sự chuyển biến tích cực trong thời gian tới.

Nhu cầu bổ cập nước vào sông Tô Lịch rất lớn

- Đầu tiên, xin ông thông tin về giải pháp bổ cập nước từ sông Hồng vào sông Tô Lịch mà Hà Nội sẽ triển khai để hồi sinh dòng sông nằm trong nội đô này?

Ông Hoàng Đình Giáp: Bổ cập nước từ sông Hồng vào sông Tô Lịch là giải pháp đã được thành phố Hà Nội đề xuất, xin ý kiến Chính phủ và các bộ, ngành liên quan.

Lúc đầu, thành phố Hà Nội đề cập tới phương án dẫn nước từ hồ Tây vào sông Tô Lịch. Tuy nhiên, sau khi đi kiểm tra, nhận thấy nhu cầu bổ cập nước cho sông này rất lớn và lượng nước ở hồ Tây cũng không đảm bảo về trữ lượng để đáp ứng (nếu “chia sẻ” quá nhiều nước sẽ ảnh hưởng đến hệ sinh thái của hồ), nên thành phố đã đề xuất phương án bổ cập nước từ sông Hồng. Tuy nhiên phương án này cũng mới chỉ đang dừng ở ý tưởng.

Còn phương án, cách thức triển khai thế nào thì thành phố đã xin, lấy ý kiến của các bộ liên quan và một số bộ cũng đã có ý kiến góp ý, phản hồi. Ví dụ như Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn quan tâm tới vấn đề đê điều, quản lý công trình lấy nước, việc khai thác và ứng xử với đê điều thế nào; Bộ Xây dựng thì quan tâm tới ví trị xây dựng công trình; Bộ Tài nguyên và Môi trường quan tâm tới vấn đề quy hoạch quỹ đất xung quanh, cũng như môi trường, mực nước ở sông Hồng sau khi “chia sẻ” nước…

Thực tế cho thấy có những thời điểm, mực nước ở sông Hồng cũng hạ xuống rất thấp. Mặt khác, phương án bổ cập nước cũng cần phải có trách nhiệm với hạ lưu. Lý do bởi khi lấy nước sông Hồng vào sông Tô Lịch với trữ lượng lớn (nhất là vào mùa nước kiệt, nước cạn, mực nước xuống thấp), sẽ tác động, ảnh hưởng tới việc lấy nước để tưới tiêu cho rau màu, sản xuất nông nghiệp ở các khu vực hạ lưu.

Vấn đề này hiện vẫn chưa tính toán được đầy đủ. Gần đây, Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà cũng đã có ý kiến chỉ đạo Hà Nội nghiên cứu, chứ chưa chốt cứng phương án cụ thể. Lãnh đạo Ủy ban Nhân dân Hà Nội cũng đã có ý kiến chỉ đạo các cơ quan, đơn vị nghiên cứu song song các phương án, chứ chưa chốt cứng.

Cần xử lý được các nguồn thải ở hai bên sông

- Vậy theo ông, nếu thành phố Hà Nội triển khai phương án bổ cập nước từ sông Hồng vào sông Tô Lịch, thì dòng sông này có hết ô nhiễm, hay “hồi sinh”?

Ông Hoàng Đình Giáp: Có thể nói việc bổ cập, lấy nước từ sông Hồng vào sông Tô Lịch là rất cần thiết, song đây cũng chỉ là một việc, chưa thể giải quyết được toàn bộ các câu chuyện về ô nhiễm nguồn nước ở sông Tô Lịch.

Vì vậy, câu chuyện mà thành phố Hà Nội cần ưu tiên hàng đầu hiện nay là phải làm sao để “triệt” cũng như xử lý được các nguồn thải ở hai bên sông Tô Lịch. Thực tế cho thấy Tô Lịch hiện nay gần như chỉ là một cái kênh thoát nước, không có ý nghĩa của một con sông. Vì thế, vào những ngày khô, ví dụ như từ sau khi xảy ra bão YAGI (cơn bão số 3) đến nay, ở Hà Nội dường như không có một giọt mưa nào lớn. Vì vậy cần phải vận hành hiệu quả Nhà máy Xử lý nước thải Yên Xá ở phía Nam Hà Nội.

Đối với phía Bắc, giáp với hồ Tây, hiện vẫn còn một số đoạn chưa nằm ở trong hệ thống thu gom của Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá. Vì vậy, trong phương án quy hoạch, chúng tôi đang đề cập tới việc bổ cập thêm một số hệ thống cống bao, để thu gom triệt để toàn bộ nước thải ở 2 bên sông Tô Lịch vào các nhà máy xử lý nước thải và sớm phải triển khai. Chúng tôi coi đây là giải pháp căn cơ đầu tiên.

Ông Hoàng Đình Giáp - Phó Giám đốc Trung tâm Quy hoạch Hà Nội, Viện Quy hoạch Đô thị và Nông thôn Quốc gia. (Ảnh: Hùng Võ/Vietnam+)

Tất nhiên, giải pháp bổ cập nước từ sông Hồng vào sông Tô Lịch vẫn phải làm, để giải quyết vấn đề trước mắt, nhất là vào thời điểm mùa khô, những ngày thiếu nước. Tuy nhiên, trong phương án này cần lưu ý những vấn đề mà các bộ, ngành đã có ý kiến thì các sở, ngành liên quan của thành phố Hà Nội cần tiếp tục phải nghiên cứu.

Như vấn đề về đê điều, làm sao để công trình lấy nước đảm bảo hiệu quả, không gây ảnh hưởng đến các quỹ đất xung quanh cũng như đánh giá được tác động môi trường, sinh thái, và đặc biệt là trách nhiệm với sinh kế, cuộc sống của người dân ở hạ lưu.

- Như ông đề cập, việc bổ cập nước từ sông Hồng vào sông Tô Lịch chỉ là một giải pháp trước mắt, vấn đề căn cơ là cần phải xử lý triệt để được các nguồn thải ở hai bên bờ sông Tô Lịch. Tuy nhiên, thực tế nhiều năm qua cho thấy Hà Nội đã triển khai nhiều giải pháp, rất nhiều tiền bạc cũng đã “đổ” xuống hai bên bờ. Theo ông, đâu là nút thắt khiến vấn đề giải quyết ô nhiễm ở con sông này đến nay vẫn tắc?

Ông Hoàng Đình Giáp: Đầu tiên là quy hoạch của Hà Nội đang gặp nhiều khó khăn. Ví dụ như khu vực sông Tô Lịch, quỹ đất ở 2 bên sông rất hạn chế.

Các giải pháp xử lý phân tán còn thiếu khả thi như thiếu quỹ đất, nên vẫn phải xử lý theo giải pháp thoát nước tập trung. Khi áp dụng phương án thoát nước tập trung thì nước thải được đưa về các trạm xử lý (như Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá) thì yêu cầu về nguồn lực rất lớn. Cũng bởi công trình lớn nên thời gian triển khai rất dài. Đơn cử là ngoài việc xây dựng được nhà máy xử lý nước thải, còn đòi hỏi phải xây dựng hệ thống cống bao thu gom ở 2 bên bờ sông để dẫn nước về nhà máy xử lý.

Tuy nhiên, Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá hiện gần như đã hoàn thành. Hệ thống cống bao ở 2 bên bờ sông hiện cũng đã hoàn thành khoảng 80-90%. Kỳ vọng trong năm 2025 này, khi Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá đi vào hoạt động đồng bộ sẽ có thể giải quyết được cơ bản vấn đề nước thải sinh hoạt xả xuống sông Tô Lịch.

Như vậy chỉ cần Hà Nội giải quyết được vấn đề nước thải dọc 2 bên bờ thì dòng sông đã có khả năng tự làm sạch. Và khi được bổ cập nguồn nước từ sông Hồng vào sẽ đẩy nhanh quá trình làm sạch, giúp sông Tô Lịch trở nên xanh, sạch hơn.

Việc làm sạch sông Tô Lịch sẽ có sự chuyển biến

- Mới đây, ngày 10/2, Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản phối hợp với Trung tâm Quy hoạch và Điều tra tài nguyên nước quốc gia (Bộ Tài nguyên và Môi trường) tổ chức Hội thảo kết nối Việt Nam - Nhật Bản về “Bể chứa nước mưa ngầm bằng nhựa: Giải pháp mới trong kiểm soát ngập úng đô thị, bổ sung nước ngầm và tái sử dụng nước.” Đây là bể chứa được áp dụng phổ biến, hiệu quả ở Nhật Bản và nhiều nước ở châu Á. Ông đánh giá thế nào nếu Hà Nội áp dụng giải pháp này?

Ông Hoàng Đình Giáp: Tôi cho rằng đây là giải pháp tốt, mang tính hỗ trợ, mà thành phố Hà Nội có thể nghiên cứu triển khai.

Hãy hình dung rằng khi xảy ra các cơn mưa, nếu chúng ta lưu giữ được nước mưa vào trong các bể chứa nước ngầm, thì chúng ta sẽ không để nước trôi đi gây hoặc gây ngập úng cục bộ, mà vào mùa khô cũng có thể khai thác để phục vụ cho các hoạt động chăm sóc cây xanh ở đô thị, rửa đường cũng như giảm tải cho việc dẫn nước từ sông Hồng vào sông Tô Lịch…

- Vừa qua, Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà đã có ý kiến chỉ đạo việc đầu tư xây dựng công trình bổ cập nước từ sông Hồng vào sông Tô Lịch; thành phố Hà Nội cũng đã và đang vào cuộc. Theo ông, những nỗ lực này sẽ giúp cải thiện môi trường sông Tô Lịch thế nào, đặc biệt là trong Kỷ nguyên vươn mình của dân tộc?

Ông Hoàng Đình Giáp: Tôi tin tưởng rằng việc làm sạch sông Tô Lịch sẽ có sự chuyển biến tích cực trong thời gian tới. Thực tế thời gian gần đây cho thấy Tổng Bí thư Tô Lâm đã có những cuộc làm việc với Thành ủy Hà Nội, trong đó một trong những nhiệm vụ trọng tâm mà Tổng Bí thư nhấn mạnh là vấn đề cải thiện môi trường (không khí, nguồn nước), bởi đó không chỉ là hình ảnh của quốc gia mà còn là sức khỏe của con người.

Đoạn sông Tô lịch gần đường Hoàng Quốc Việt, quận Cầu Giấy, Hà Nội. (Ảnh: P.V/Vietnam+)

Vì vậy, với yêu cầu của Tổng Bí thư, sự chỉ đạo quyết liệt của lãnh đạo Chính phủ, các cơ quan, ban, ngành Trung ương và Hà Nội, sẽ giải quyết được các vấn đề liên quan. Từ câu chuyện huy động được các nhà khoa học tham gia; huy động nguồn lực tài chính, công nghệ vào giải quyết vấn đề môi trường ở Thủ đô.

- Ngoài các giải pháp trên, theo ông thời gian tới Hà Nội cần có chế tài xử phạt đối với các hành vi xả thải trực tiếp xuống sông, hồ thế nào, nhất là khi ý thức của rất nhiều công dân Thủ đô vẫn còn kém và thiếu văn minh?

Ông Hoàng Đình Giáp: Đúng vậy. Để giải quyết được vấn đề ô nhiễm nguồn nước, góp phần “hồi sinh” sông Tô Lịch cũng như các dòng sông khác ở Thủ đô, thì bên cạnh việc tuyên truyền nâng cao nhận thức của người dân để người dân thực sự có sự thay đổi (như sử dụng nước tiết kiệm, tái sử dụng được nước thải nhiều hơn để giảm lượng nước thải ra sông), thì cũng cần phải có chế tài xử lý nghiêm đối với các hành vi xả thải, gây ô nhiễm.

Ví dụ như Nghị định 168/2024/NĐ-CP quy định về xử phạt vi phạm hành chính về trật tự, an toàn giao thông đường bộ. Khi quy định xử phạt “mạnh mẽ” lên thì lập tức mọi thứ cũng sẽ đi vào nề nếp. Nếu Hà Nội áp dụng kỷ luật xã hội nghiêm với quy định xử phạt cụ thể thì vấn đề ô nhiễm môi trường cũng sẽ dần được cải thiện.

- Trân trọng cảm ơn ông!

(Vietnam+)