Hội nghị đầu bờ 'phát lộ' nhiều thông tin giá trị về hai thuyền cổ ở Bắc Ninh

Phát hiện gây “chấn động” giới khảo cổ

Tại Hội nghị đầu bờ để báo cáo sơ bộ kết quả khai quật khẩn cấp di tích hai chiếc thuyền cổ, các nhà khảo cổ đã đưa ra những định hướng ban đầu cho công tác bảo tồn và phát huy giá trị di tích.

PGS.TS Tống Trung Tín, Chủ tịch Hội Khảo cổ học Việt Nam chia sẻ tại Hội nghị.

TS. Phạm Văn Triệu, Phó Trưởng phòng Khảo cổ học Lịch sử, Viện Khảo cổ học Việt Nam, người trực tiếp chỉ đạo công tác khai quật nhận định, đây có thể là một chiếc thuyền hai đáy kép, được ghép nối bằng kỹ thuật mộng rất cao và đinh gỗ. Lòng thuyền được đục từ một thân gỗ nguyên. Hai thuyền được đấu nối với nhau bằng thanh gỗ, tạo thành một kết cấu chặt chẽ và kiên cố.

Theo TS. Phạm Văn Triệu: “Vị trí khai quật nằm cách thành Luy Lâu khoảng 800m. Nếu coi thành Luy Lâu là tâm điểm, khu vực bán kính 1.000m xung quanh đó đậm đặc nhiều di tích".

Hai thuyền được đấu nối với nhau bằng thanh gỗ, tạo thành một kết cấu chặt chẽ, kiên cố. Tuy nhiên, chưa thể đưa ra nhận định về niên đại của hai chiếc thuyền này.

Về niên đại chính xác của thuyền vẫn còn là một ẩn số. Tuy nhiên, các nhà khoa học tại hội nghị bước đầu loại trừ khả năng thuyền thuộc về thời Lê, Nguyễn, thời Đường hoặc muộn hơn thời Minh. Nhiều khả năng, niên đại của thuyền rơi vào khoảng thời Lý và Trần, thậm chí có ý kiến cho rằng có thể cổ hơn, thuộc về văn hóa Đông Sơn. Để xác định chính xác niên đại, cần có kết quả phân tích từ C14. Các nhà khảo cổ cũng cho rằng, hai chiếc thuyền cổ này có mối liên hệ mật thiết với sông Dâu. Hướng từ Bắc xuống Nam của thuyền cho thấy vai trò quan trọng của sông Dâu trong lịch sử.

TS. Phạm Văn Triệu giới thiệu hiện vật được tìm thấy trong lòng thuyền cổ có hình chóp búp sen; đây có thể là một đồ vật trang trí.

Cần lời giải trong bảo tồn và phát huy giá trị khảo cổ

Về giải pháp tối ưu nhất cho hai chiếc thuyền cổ, ưu tiên hàng đầu được đặt ra là bảo tồn tại chỗ. Đa số các ý kiến của các nhà khoa học tại hội nghị đều nghiêng về phương án này vì cho rằng, việc di dời thuyền là khó khả thi bởi hai chiếc thuyền có kích thước lớn, điều kiện bảo quản phức tạp và chi phí tốn kém, dễ gây hư hại cho di tích.

Phương án thực hiện có thể lấp lại và trưng bày bằng mô hình 3D, hoặc xây dựng bảo tàng tại chỗ để trưng bày và phát huy giá trị.

TS. Nguyễn Việt, Giám đốc Trung tâm Tiền sử Đông Nam Á - cha đẻ của nhiều chuyên ngành khảo cổ mới đã đưa ra lưu ý: Cần đặc biệt chú ý đến việc giữ ẩm cho gỗ và nghiên cứu phương án xây nhà máy để bảo quản bởi đây là một “di sản cực kỳ có giá trị”.

Toàn cảnh hai chiếc thuyền được khai quật; chiều dài thuyền khoảng 16m, chiều ngang từ 1,95 - 2m (phần bên trên đã bị mất theo thời gian), chiều sâu khoảng 2,15m.

PGS.TS. Tống Trung Tín, Chủ tịch Hội Khảo cổ học Việt Nam đánh giá, cuộc khai quật này vẫn đang trong quá trình tiến hành, do đó mọi nhận định hiện tại chỉ mang tính chất suy đoán ban đầu. Tuy nhiên, phát hiện này được đánh giá là rất độc đáo và cần được bảo tồn khẩn cấp trước khi đưa ra kết luận cuối cùng về loại hình, tính chất hay niên đại của di tích.

Đặc biệt, đây là một cuộc khảo cổ học dưới nước, nhưng do điều kiện đặc biệt nên trở thành khai quật trên cạn. Mặc dù một phần con thuyền bị phá hủy, tuy nhiên vẫn còn giữ lại cấu trúc cơ bản của thuyền hai lòng hoặc hai đáy. Cấu trúc ghép nối của con thuyền được đánh giá rất độc đáo, không có sự tham gia của kim loại.

PGS.TS Tống Trung Tín cho rằng, cần xác định rõ tính chất của con thuyền, liệu đây là thuyền chiến hay thuyền chở hàng. Nhận định ban đầu cho thấy đây là một con thuyền chở hàng. Để xác định chính xác niên đại, cần có sự tham gia của nhiều chuyên gia và phòng thí nghiệm quốc tế; nên công bố rộng rãi thông tin về di tích để nhận được sự đóng góp ý kiến từ cộng đồng nghiên cứu quốc tế. Nếu con thuyền có niên đại từ thời kỳ Luy Lâu phát triển, giá trị sẽ rất lớn. Ngay cả khi niên đại từ thời Lý hoặc Trần, di tích vẫn mang giá trị độc đáo riêng.

PGS.TS Tống Trung Tín đề xuất phương án trước mắt bảo tồn tại chỗ và tìm cách bảo vệ di tích bởi ưu điểm là gắn liền với di tích Luy Lâu và sông Dâu. Đồng thời, nghiên cứu toàn diện, sâu và rộng để xác định niên đại và giá trị của di tích một cách chính xác.

PGS.TS Bùi Minh Trí chia sẻ tại Hội nghị.

Còn theo PGS.TS Bùi Minh Trí, hai chiếc thuyền phát hiện tại dòng sông Dâu có ý nghĩa quan trọng, giúp làm sáng tỏ những ghi chép lịch sử về dòng sông này. Theo sử sách, sông Dâu từng là một tuyến đường thủy rộng lớn, kết nối với biển và Thăng Long. Vì vậy, việc tìm thấy những con thuyền cổ này là một khám phá quan trọng trong hệ thống giao thông đường thủy cổ xưa.

Khẳng định đây là thuyền song thân và chắc chắn có cánh buồn, ông Trí cho hay, đây là một loại hình thuyền phổ biến, mang tính quốc tế, không chỉ giới hạn ở Việt Nam hay Đông Nam Á, mà còn ảnh hưởng đến khu vực châu Á - Thái Bình Dương. Điều này rất quan trọng, bởi chúng ta có thể so sánh các mẫu thuyền tương tự ở nhiều nơi trên thế giới, từ Hawaii (Mỹ) đến các vùng biển châu Á - Thái Bình Dương, kể cả Malaysia. Mặc dù ở Indonesia chưa tìm thấy, nhưng việc so sánh với Malaysia và các vùng xa xôi hơn như vùng biển giữa Nhật Bản và Mỹ cho thấy sự liên kết văn hóa và kỹ thuật đóng thuyền trong khu vực rất rộng lớn.

Do đó việc nghiên cứu và phát huy giá trị di tích thuyền cổ đòi hỏi sự hợp tác và cách tiếp cận đa chiều. Cần tiếp tục nghiên cứu, làm sáng tỏ giá trị lịch sử, văn hóa, kỹ thuật của thuyền.

Để thu hút sự quan tâm và đóng góp của cộng đồng, đặc biệt là các nhà nghiên cứu quốc tế, PGS.TS Bùi Minh Trí đề nghị, thông tin về phát tích hai thuyền cổ cần được công bố rộng rãi. Hơn nữa, việc phối hợp với các ngành như nghiên cứu cổ địa lý và thương mại cổ là cần thiết để có cái nhìn toàn diện về di tích. Nên áp dụng công nghệ 3D để tư liệu hóa di tích, phục vụ cho nghiên cứu và trưng bày.

Ông Nguyễn Tuấn Dũng, Phó Giám đốc Sở Xây dựng Bắc Ninh thông tin tại Hội nghị.

Vị trí phát tích thuyền cổ nằm trong quy hoạch công viên cây xanh

Tại Hội nghị, ông Nguyễn Tuấn Dũng, Phó Giám đốc Sở Xây dựng Bắc Ninh thông tin, tỉnh Bắc Ninh đặc biệt chú trọng việc bảo tồn các di tích lịch sử văn hóa trong quá trình quy hoạch. Ngay trong quy hoạch tỉnh, trục phát triển du lịch văn hóa dọc sông Đuống đã được xác định, kết nối các di tích quan trọng như quần thể Phật Tích, Luy Lâu, Dâu, Bút Tháp…; đồng thời cho biết, địa điểm phát hiện hai chiếc thuyền cổ này nằm trong quy hoạch công viên cây xanh, văn hóa của tỉnh. Sở Xây dựng sẽ phối hợp với các ban, ngành liên quan để xây dựng phương án quy hoạch phù hợp, vừa bảo tồn di tích, vừa phát triển không gian văn hóa cộng đồng.

Ông Dũng cũng cho biết thêm, trong quy hoạch phân khu, tỉnh Bắc Ninh đã có ý tưởng khôi phục các dòng sông cổ như Tiêu Tương, Tào Khê và sông Dâu, đồng thời khoanh vùng khoảng 2.000ha dọc sông Dâu để xây dựng công viên cây xanh và bảo tồn. Quy hoạch phân khu cũng xác định toàn bộ không gian xung quanh khu dân cư lân cận địa điểm phát hiện thuyền cổ là khu vực công cộng, kết hợp công viên cây xanh, khu văn hóa và bảo tồn khu dân cư cũ. Mặc dù khu vực Thuận Thành sẽ có sự phát triển đô thị mạnh mẽ nhờ ảnh hưởng của đường Vành đai 4 và các tuyến kết nối với Thủ đô Hà Nội, tỉnh Bắc Ninh vẫn đặt việc bảo tồn quần thể di tích chùa Luy Lâu, chùa Dâu, Bút Tháp lên hàng đầu.

Sau khi tổng hợp, đánh giá các ý kiến từ các nhà khoa học, TS. Hà Văn Cẩn, Phó Viện trưởng phụ trách Viện Khảo cổ học nhận định, các ý kiến đều thống nhất về giá trị đặc biệt của hai chiếc thuyền cổ và sự cần thiết phải tiếp tục nghiên cứu, làm rõ những bí ẩn về niên đại, cấu trúc và công dụng của thuyền. Về phương án bảo tồn, đa số các ý kiến ưu tiên bảo tồn tại chỗ để tránh những rủi ro có thể xảy ra khi di dời. Tuy nhiên, việc bảo tồn như thế nào để vừa đảm bảo an toàn cho di tích, vừa phát huy được giá trị văn hóa, lịch sử của nó là một bài toán khó, cần có sự cân nhắc kỹ lưỡng và phối hợp chặt chẽ giữa các bên.

Các hiện vật được tìm thấy trên thuyền.

Đại diện Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Ninh, TS. Nguyễn Văn Đáp, Phó Giám đốc Sở cho biết, trong thời gian tới, các cơ quan chức năng sẽ tiếp tục nghiên cứu, đánh giá toàn diện về di tích, đồng thời tham khảo ý kiến của các chuyên gia trong và ngoài nước để đưa ra phương án bảo tồn và phát huy giá trị tối ưu nhất. Chúng tôi sẽ tham mưu cho UBND tỉnh sau khi có báo cáo tổng thể từ các căn cứ, các đánh giá trên cơ sở khoa học của các cơ quan chuyên môn.

Nguyên Khánh