Hành trình chấm dứt nuôi gấu ở Việt Nam sắp cán đích

Ngày 22/10, Trung tâm Giáo dục Thiên nhiên (ENV) tổ chức sự kiện "Chấm dứt nuôi nhốt gấu tại Việt Nam – Hành trình sắp cán đích" tại Hà Nội nhằm nhìn lại và kỉ niệm những dấu mốc quan trọng trong chặng đường gần 20 năm nỗ lực chấm dứt hoạt động nuôi nhốt gấu lấy mật tại Việt Nam.

Việt Nam là nơi phân bổ tự nhiên của 2 loài gấu: gấu ngựa và gấu chó. Cả 2 loài gấu này đều được pháp luật bảo vệ ở cấp độ cao nhất và được liệt kê trong Danh mục loài nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ . Ảnh: ENV

Hiện có 46/63 tỉnh thành không còn gấu bị nuôi nhốt lấy mật

Tại sự kiện, bà Bùi Thị Hà, Phó Giám đốc Trung tâm Giáo dục Thiên nhiên (ENV) cho biết, sau gần 20 năm nỗ lực không ngừng nghỉ, số lượng gấu bị nuôi nhốt đã giảm 95% từ khoảng 4.000 cá thể năm 2005 còn 192 cá thể tại 60 trại gấu tính đến hết tháng 8/2024. Hiện có 46/63 tỉnh thành không còn gấu bị nuôi nhốt lấy mật.

Các tỉnh thành còn gấu nuôi nhốt tại Việt Nam (bao gồm cả những tỉnh thành chỉ còn gấu tại các cơ sở du lịch sinh thái hoặc vườn thú) như: Hà Nội (94 cá thể), Nghệ An (16 cá thể), Đồng Nai (17 cá thể), Thành phố Hồ Chí Minh (10 cá thể).

Theo bà Bùi Thị Hà, Cục Kiểm lâm và Chi cục Kiểm lâm các tỉnh, thành phố trên cả nước đóng vai trò quan trọng trong việc loại bỏ dần hoạt động nuôi gấu lấy mật thông qua các hoạt động đăng ký, gắn chíp, thường xuyên theo dõi số gấu bị nuôi nhốt cũng như đảm bảo hiệu quả thực thi pháp luật về bảo vệ gấu.

Một số ví dụ điển hình như: cán bộ Chi cục Kiểm lâm tỉnh Lâm Đồng nỗ lực bền bỉ trong việc thuyết phục các chủ gấu chuyển giao gấu, đưa Lâm Đồng trở thành một trong những tỉnh thành đầu tiên không còn tình trạng nuôi nhốt gấu lấy mật; Hay, với quyết tâm cao độ, Chi cục Kiểm lâm tỉnh Bình Dương đã rất xuất sắc vận động chủ nuôi chuyển giao thành công 94 cá thể gấu từ các trại gấu đến trung tâm cứu hộ...

Hà Nội vẫn là địa phương có số lượng gấu bị nuôi nhốt nhiều nhất cả nước

Trong khi đó, Hà Nội vẫn là địa phương có số lượng gấu bị nuôi nhốt nhiều nhất cả nước, chiếm khoảng 49% tổng số gấu bị nuôi nhốt hiện nay tại Việt Nam.

Tính đến hết tháng 8/2024, vẫn còn 94 cá thể gấu đang bị nuôi nhốt trong 16 cơ sở tư nhân tại Hà Nội với 94,7% số gấu tập trung ở huyện Phúc Thọ.

Thời gian gần đây, ENV đã ghi nhận một số chuyển biến tích cực tại Hà Nội trong công tác giám sát, thực thi pháp luật cũng như tuyên truyền, khuyến khích người dân tự nguyện chuyển giao gấu.

Tuy nhiên, cơ quan chức năng thành phố Hà Nội cần tiến hành những biện pháp quyết liệt hơn để thực sự chấm dứt được tình trạng nuôi gấu lấy mật trên địa bàn thủ đô nói riêng và toàn quốc nói chung.

Theo ghi nhận của ENV từ 2020-2024, có 1.829 vụ vi phạm về gấu. Từ năm 2005 đến tháng 6/2024 ENV đã ghi nhận các cơ quan chức năng phát hiện và bắt giữ 90 vụ vi phạm với tổng số 144 cá thể gấu còn sống, 186 vụ thu giữ các bộ phận và sản phẩm từ gấu có đối tượng bị bắt giữ, 145 vụ đã được đưa ra xét xử, trong đó, số vụ án có đối tượng bị áp dụng hình phạt tù là 37%, mức án tù trung bình cho một đối tượng phạm tội về gấu giai đoạn 2010-2024 là 2,2 năm tù.

Cần nỗ lực khuyến khích các chủ gấu còn lại tự nguyện chuyển giao gấu cho Nhà nước

Các cơ quan chức năng, đặc biệt là tại Hà Nội có thể triển khai một số hoạt động để mang lại hiệu quả tích cực hơn, bao gồm: Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát các cơ sở nuôi nhốt gấu, kịp thời phát hiện và xử lý những trường hợp nuôi nhốt, buôn bán trái phép gấu, mật gấu và các sản phẩm, bộ phận từ gấu.

Các cơ quan chức năng cũng cần nỗ lực khuyến khích các chủ gấu còn lại tự nguyện chuyển giao gấu cho Nhà nước mà không cần "bồi thường".

Các cơ quan thực thi pháp luật cũng cần kịp thời xử lý những hoạt động quảng cáo, buôn bán trái phép gấu, mật gấu và sản phẩm, bộ phận khác từ gấu đang phát triển mạnh mẽ trên internet, đặc biệt là thông qua các mạng xã hội như Facebook.

Phó Giám đốc ENV cho rằng, hoạt động nuôi nhốt gấu lấy mật tại Việt Nam đang dần đi đến hồi kết. Để đẩy nhanh quá trình chấm dứt nuôi nhốt gấu lấy mật – hoạt động đã làm suy giảm đáng kể quần thể gấu hoang dã tại Việt Nam – các tỉnh thành còn gấu bị nuôi nhốt cần hành động nhanh chóng và quyết liệt hơn.

Theo pháp luật hiện hành, các hành vi quảng cáo, nuôi nhốt, tàng trữ và buôn bán trái phép cá thể, bộ phận hoặc sản phẩm của 2 loài gấu (gấu ngựa, gấu chó) đều là vi phạm pháp luật có thể bị xử phạt hành chính hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự với mức phạt lên đến 15 năm tù đối với cá nhân. Ảnh: ENV.

Công tác thuyết phục chủ nuôi chuyển giao gấu tuy rất khó khăn, nhưng với quyết tâm cao, ENV tin rằng tất cả các tỉnh thành đều có thể thành công. Để đẩy nhanh việc chấm dứt triệt để tình trạng nuôi nhốt gấu lấy mật gấu tàn nhẫn và bất hợp pháp, 17 tỉnh thành còn có gấu bị nuôi nhốt cần nhanh chóng có giải pháp chuyển giao toàn bộ 192 cá thể gấu còn lại đến các trung tâm cứu hộ, bảo tồn phù hợp.

"Tất cả các cá thể gấu nuôi lấy mật tại Việt Nam đều bị săn bắt trái phép từ tự nhiên. Vì vậy, dù áp dụng các quy định cũ của pháp luật thì các cá thể này cũng đều có thể bị tịch thu. Thậm chí, trong nhiều trường hợp, chủ gấu còn có thể bị xử lý hình sự. Đến nay, sau gần 20 năm kể từ khi Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn hợp tác với Tổ chức Bảo vệ động vật thế giới cam kết chấm dứt tình trạng nuôi gấu lấy mật, cùng với nhiều nỗ lực và sự đầu tư về sức lực, thời gian, tiền bạc, hành trình gian nan này mới dần đi đến hồi kết" – bà Bùi Thị Hà chia sẻ.

bà Bùi Thị Hà, Phó Giám đốc Trung tâm Giáo dục Thiên nhiên (ENV) cho rằng, chặng đường chấm dứt hoạt động nuôi gấu lấy mật vẫn không thể kết thúc nếu thị trường tiêu thụ mật gấu vẫn còn tồn tại, tuy nhiên, điều đáng mừng là quan điểm và niềm tin của thế hệ trẻ đã có nhiều đổi mới, phù hợp với quan điểm chung về bảo vệ động vật hoang dã.

Thông tin từ ENV cho biết, năm 2005, sau khi phát hiện khoảng 4.000 cá thể gấu bị nuôi nhốt lấy mật trên cả nước, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn đã phối hợp với Tổ chức Bảo vệ Động vật Thế giới (WAP) thực hiện một chiến dịch nhằm từng bước xóa bỏ tình trạng này.

Ngay từ bước khởi đầu, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn đã ban hành Quyết định 02/2005/QĐ-BNN về quản lý gấu nuôi nhốt. Theo đó, tất cả các cá thể gấu đang bị nuôi nhốt phải được gắn chíp điện tử để nhận dạng và quản lý. Các cá thể gấu không có đăng ký, gắn chíp sẽ bị tịch thu. Hoạt động đăng ký quản lý và gắn chíp gấu đã được hoàn thành vào năm 2006.

Với sự hỗ trợ từ Tổ chức Bảo vệ động vật thế giới, ENV đã triển khai mạnh mẽ các chương trình nâng cao nhận thức nhằm giảm thiểu nhu cầu tiêu thụ mật gấu trên phạm vi toàn quốc. Nhiều phim ngắn được phát sóng rộng rãi trên các kênh truyền hình; các thông điệp về bảo vệ gấu cũng được chia sẻ trên đài phát thanh, biển quảng cáo, và hàng trăm buổi tọa đàm tại các trường đại học, sự kiện cộng đồng được tổ chức trên toàn quốc. Cùng với đó, ENV kêu gọi nhiều nghệ sĩ nổi tiếng cùng lên tiếng khuyến khích cộng đồng không tiêu thụ mật gấu để chấm dứt tình trạng nuôi nhốt gấu lấy mật.

Một khảo sát được ENV thực hiện trên cả nước cho thấy nhu cầu tiêu thụ mật gấu tại Việt Nam giảm 61% trong giai đoạn 2009-2014.

Gần 20 năm qua, chiến dịch chấm dứt tình trạng nuôi nhốt gấu lấy mật với sự tham gia của Trung tâm Giáo dục Thiên nhiên (ENV), Tổ chức Động vật Châu Á (AAF), Tổ chức Four Paws và Free The Bears đã đồng hành trong công tác cứu hộ gấu, hỗ trợ các cơ quan thực thi pháp luật xử lý vi phạm về gấu, giảm thiểu nhu cầu tiêu thụ mật gấu và kêu gọi các chủ gấu tự nguyện chuyển giao gấu đến các trung tâm cứu hộ.

Theo đánh giá của tổ chức Bảo vệ Động vật Thế giới (WAP), ở Việt Nam, việc đăng ký và gắn chíp cho các cá thể gấu là một trong những bước quan trọng đầu tiên được thực hiện vào năm 2005. Dù đây là một hành trình rất dài và gian nan, nhưng cũng tương tự như nhiều đơn vị, cá nhân khác, hoạt động nuôi nhốt gấu lấy mật sẽ sớm bị xóa bỏ hoàn toàn tại Việt Nam.

Trần Vũ