Hà Nội xây dựng cơ chế đặc thù phát triển mạng lưới đường sắt đô thị

Khu vực TOD (Transit-Oriented Development) là khu vực được phát triển quanh các nhà ga và điểm dừng của các phương tiện giao thông công cộng, tập trung vào việc tạo ra các không gian sống, làm việc và giải trí gần gũi với các tuyến giao thông này. Mục tiêu của TOD là khuyến khích sử dụng giao thông công cộng, giảm ùn tắc giao thông và tạo ra những đô thị bền vững.

Phát triển mạng lưới đường sắt đô thị: Những bước đầu tiên

Theo tinh thần Nghị quyết 188/2025/QH15, UBND TP. Hà Nội đã xây dựng kế hoạch triển khai, mở đường cho cơ chế đặc thù phát triển mạng lưới đường sắt đô thị toàn Thành phố. Theo đó, UBND TP. Hà Nội ban hành kế hoạch thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt để phát triển hệ thống mạng lưới đường sắt đô thị tại TP. Hà Nội.

Theo Quyết định, Kế hoạch được ban hành với mục tiêu là tổ chức thực hiện đầy đủ, nghiêm túc, có hiệu quả các Kết luận của Bộ Chính trị, Nghị quyết số 188, đặc biệt để phát triển hệ thống mạng lưới đường sắt đô thị tại Thành phố, gồm 7 nhóm nội dung chính.

Trong đó, có quy định tiêu chí lựa chọn tổ chức, doanh nghiệp nhà nước được giao nhiệm vụ hoặc tổ chức, doanh nghiệp Việt Nam được đặt hàng cung cấp dịch vụ, hàng hóa công nghiệp đường sắt, nghiên cứu, ứng dụng, nhận chuyển giao công nghệ; quy định về danh mục dịch vụ, hàng hóa công nghiệp đường sắt được giao nhiệm vụ cho tổ chức, doanh nghiệp nhà nước hoặc đặt hàng cho tổ chức, doanh nghiệp Việt Nam; xây dựng bộ khung quy chuẩn, tiêu chuẩn cho các dự án đường sắt đô thị.

Đặc biệt, đối với quy hoạch đường sắt đô thị và khu vực TOD, Hà Nội sẽ tiến hành rà soát tình hình sở hữu, sử dụng đất dọc hành lang các tuyến; tổng hợp danh mục quỹ đất có tiềm năng phát triển TOD làm cơ sở tối ưu phương án tuyến công trình, vị trí công trình theo tuyến và quy hoạch khu vực TOD các tuyến đường sắt đô thị được phê duyệt;

Đồng thời rà soát quy hoạch định hướng các tuyến đường sắt đô thị, khu vực TOD cập nhật kịp thời vào Đồ án Điều chỉnh Quy hoạch giao thông vận tải Thủ đô và quy hoạch điện bảo đảm nhu cầu sử dụng điện cho các dự án đường sắt đô thị, dự án đường sắt đô thị theo mô hình TOD.

Tuyến đường sắt đô thị Nhổn - ga Hà Nội đoạn Nhổn - Cầu Giấy

Chuẩn bị dự án, thực hiện dự án: Xây dựng phương án huy động vốn đầu tư để thực hiện dự án đường sắt đô thị giai đoạn trung hạn 2026-2030, 2031-2035 và nguồn vốn hàng năm; tham mưu UBND Thành phố ứng vốn ngân sách địa phương trong thời gian hoàn thiện các thủ tục ký kết hiệp định vay ODA đối với các dự án đường sắt đô thị sử dụng vốn ODA;

Bố trí vốn từ ngân sách địa phương trong kế hoạch đầu tư công trung hạn và kế hoạch đầu tư công hàng năm để triển khai thực hiện một số hoạt động trước khi có quyết định đầu tư phục vụ cho dự án đường sắt đô thị, dự án đường sắt đô thị theo mô hình TOD; lập Kế hoạch tổng thể về công tác thu hồi đất, bồi thường hỗ trợ tái định cư GPMB cho mạng lưới đường sắt đô thị Hà Nội theo các giai đoạn của Nghị quyết số 188.

Bước đi đúng đắn của Thủ đô

Nhiều chuyên gia đánh giá cao việc Hà Nội đặt ra những cơ chế đặc thù để thực hiện đề án phát triển mạng lưới đường sắt đô thị, trong đó có nội dung quy hoạch đường sắt đô thị và khu vực TOD.

ThS. Đặng Huy Đông, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quy hoạch và Phát triển khẳng định, để hoàn thành đường sắt đô thị trong đó có Hà Nội và TPHCM theo Kết luận 49 là một nhiệm vụ bất khả thi nếu không kết hợp phát triển các đô thị TOD (mô hình phát triển đô thị theo định hướng phát triển giao thông công cộng) dọc theo các nhà ga của hệ thống metro, đi đôi với cơ chế quản lý có tính đặc thù vượt trội hoàn toàn so với các quy định hiện hành về quản lý đầu tư và xây dựng.

Theo ông Đông, giao thông công cộng có nhiều loại nhưng chỉ có đường sắt đô thị mới thực sự giải quyết được giao thông đô thị từ 5 triệu dân trở lên.

Ngoài ra, để hoàn thành mục tiêu xây dựng đường sắt đô thị trong 10 năm tới, cần môi trường cơ chế chính sách vượt trội so với hiện nay.

“Nếu không có giải pháp về cơ chế quản lý và nguồn tiền, tiếp tục vay vốn ODA thì sẽ không chủ động hoàn thành sứ mệnh lịch sử 200km đường sắt đô thị.

Như vậy, muốn có tiền để hoàn thành sứ mệnh thì phải làm TOD, quy hoạch TOD để đấu giá quyền đầu tư bất động sản ở khu vực đó. Theo đó, Nhà nước quy hoạch và quản lý, tổ chức đấu giá nhượng quyền đầu tư các dự án TOD sẽ tạo nguồn thu ngân sách đủ để đầu tư hệ thống metro mà không cần vay nợ nước ngoài. Bằng cách quản lý theo mô hình này, Nhà nước thu được lượng tiền lớn để đầu tư”, ông Đông kiến giải.

Lấy dẫn chứng từ đảo quốc Singapore, 24 đô thị có quy mô 200.000 dân được kết nối bởi metro ông Đông cho biết họ đã có 4,8-5 triệu dân ở các khu đô thị đó, có đầy đủ dịch vụ khép kín để người dân sinh hoạt.

“Hiện nay 85% dân Singapore sống trong căn hộ mua hoặc thuê của nhà nước. Hơn 1/3 trên tổng số 4,8 triệu cư dân của Singapore, gồm học sinh phổ thông và người già nghỉ hưu chỉ đi bộ sinh hoạt trong khu TOD với đầy đủ các dịch vụ tiện ích khép kín, không tham gia giao thông công cộng, giảm hầu hết phương tiện giao thông cá nhân ra đường, 90% số còn lại đi metro, từ đó giảm phát thải khí nhà kính C02”, ông Đông dẫn chứng.

Tại Hong Kong (Trung Quốc), công ty đường sắt và bất động sản được giao làm chủ các khu đất tại các nhà ga để kinh doanh bất động sản, trở thành công ty đường sắt thành công nhất thế giới, không thua lỗ.

Ông Đông cho rằng, khi kết hợp 2 mô hình thành công của Singapore và Hong Kong (Trung Quốc), Hà Nội sẽ có thành phố sạch đẹp, hiện đại, không tắc đường, không ô nhiễm…

N. Huyền