Hà Nội - trung tâm kinh tế lớn, động lực phát triển của vùng trọng điểm Bắc Bộ

Vừa qua, UBND TP Hà Nội đã có bài tham luận với chủ đề “Thành tựu trong đấu tranh, xây dựng và phát triển Hà Nội với vai trò, vị thế Thủ đô” tại Hội thảo khoa học “95 năm Ngày thành lập Đảng bộ TP Hà Nội - tầm vóc, ý nghĩa lịch sử (17/3/1930 - 17/3/2025)”.

Một góc Hà Nội. Ảnh: Phạm Hùng

Đạt thành tựu nổi bật qua từng thời kỳ phát triển

Theo tham luận, Hà Nội là trung tâm kinh tế lớn, là động lực phát triển của vùng đồng bằng sông Hồng, vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ và cả nước.

Giai đoạn 1954-1960, Hà Nội nhanh chóng ổn định đời sống và sản xuất, hàn gắn vết thương chiến tranh, khôi phục kinh tế, cải tạo xã hội chủ nghĩa và phát triển kinh tế - xã hội Thủ đô sau giải phóng. Nhiều công trình thủy lợi, nông trường, trại chăn nuôi được xây dựng, công thương nghiệp tư bản tư doanh được cải tạo xã hội chủ nghĩa. Đi đôi với việc cải tạo thành phần kinh tế cá thể và tư bản tư doanh, kinh tế quốc doanh dần hình thành và phát triển nhanh chóng. Các ngành công nghiệp chế tạo, cơ khí, hóa chất đã hình thành, công nghiệp nhẹ, công nghiệp sản xuất hàng tiêu dùng đã phục hồi và tăng nhanh so với trước.

Giai đoạn 1961-1975, Hà Nội cùng miền Bắc thực hiện kế hoạch xây dựng và phát triển kinh tế, văn hóa lần thứ nhất, các nông trường quốc doanh bắt đầu được xây dựng; các cơ sở nghiên cứu khoa học, các trạm nghiên cứu giống lúa, lợn, cá, rau, các xưởng thú y, sản xuất thức ăn chăn nuôi được thành lập. Từng bước cải tạo kỹ thuật, coi trọng công nghiệp phục vụ nông nghiệp. Hà Nội trở thành trung tâm công nghiệp lớn của miền Bắc, tạo ra được nhiều hàng hóa để đảm bảo đời sống, phục vụ sản xuất, cung cấp cho quốc phòng. Thời kỳ này, Hà Nội phát triển bốn khu công nghiệp mới: Yên Viên, Thượng Đình, Vĩnh Tuy, Đông Anh với hàng loạt nhà máy, xí nghiệp mới được xây dựng: Cao su Sao Vàng, Xà phòng Hà Nội, Thuốc lá Thăng Long; Kim khí Thăng Long, Điện khí Thống Nhất, Cơ khí Giải Phóng, Cơ khí Nam Hồng…

Giai đoạn 1975-1986, Hà Nội cùng cả nước khôi phục, tái thiết và phát triển kinh tế sau khi miền Nam được hoàn toàn giải phóng, thống nhất đất nước. Đây là thời kỳ xây dựng mô hình chủ nghĩa xã hội - kế hoạch hóa tập trung, Hà Nội đã đạt được nhiều thành tựu kinh tế tiêu biểu, nổi bật như: Thành lập các doanh nghiệp công nghiệp nhà nước, điển hình: Nhà máy Chế tạo Công cụ số 1, Nhà máy Dụng cụ số 1, Nhà máy Cao su Sao vàng, Bóng đèn Phích nước Rạng Đông, Điện cơ Thống Nhất, Nhà máy Dệt Minh Khai, Giầy Hà Nội…; một số sản phẩm cơ khí tiêu biểu như: Xe đạp Viha, Quạt điện, bếp dầu… Xây dựng nhiều cửa hàng thương nghiệp nhà nước. Hàng hóa được phân phối theo tem phiếu do Nhà nước nắm quyền. Không chỉ tập trung phát triển kinh tế Thủ đô, Hà Nội còn tăng cường nhân lực, đưa người đi khai hoang ở các vùng kinh tế mới (1977-1984).

Giai đoạn từ 1986 đến nay, sau gần 40 năm đổi mới, qua 8 kỳ Đại hội, Đảng bộ TP Hà Nội đã từng bước xác định rõ, cụ thể và đầy đủ hơn mô hình KTTT định hướng xã hội chủ nghĩa, hoàn thiện thể chế, cơ chế triển khai trên địa bàn TP. Kinh tế nhà nước phát huy vai trò chủ đạo; kinh tế tập thể được củng cố; kinh tế tư nhân và kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài phát triển mạnh, cơ cấu kinh tế chuyển dịch theo hướng tích cực. Từ một nền kinh tế tập trung, bao cấp, không lo được nhu yếu phẩm cho Nhân dân, đến nay, kinh tế Thủ đô không chỉ đáp ứng được nhu cầu cuộc sống người dân mà còn tích lũy để đầu tư phát triển.

Kinh tế Thủ đô tăng trưởng liên tục

Theo tham luận, kinh tế Thủ đô tăng trưởng liên tục. Tổng sản phẩm trên địa bàn (GRDP) tăng bình quân 4,48% (1986 - 1990); 12,52% (1991 - 1995); 10,72% (1996 - 2000); 11,30% (2001 - 2005); 11,55% (2006 - 2007); 10,58% năm 2008 (thời điểm sau khi Hà Nội mở rộng địa giới hành chính); 9,23% (2011 - 2015); 7,39% (2016-2020), năm 2021 tăng 2,92% (do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19), năm 2022 tăng 8,89% và năm 2023 tăng 6,27%. Là mức tăng khá trong bối cảnh kinh tế thế giới và trong nước còn nhiều khó khăn.

Năm 2024, kinh tế Thủ đô tiếp tục tăng trưởng, phát triển toàn diện, GRDP năm 2024 đạt 6,52%, cao hơn năm 2023 (6,27%); GRDP bình quân đầu người gần 6.500 USD. Tổng thu ngân sách nhà nước trên địa bàn đạt 513.252 tỷ đồng, trong đó thu nội địa ước đạt 477.199 tỷ đồng (chiếm gần 93%), đứng đầu cả nước; Thu hút vốn FDI đạt 2.161,2 triệu USD, tăng 28,23% so với năm 2023, xếp thứ 5 cả nước; Khách du lịch đạt 27,88 triệu lượt, tăng 12,7% so với năm 2023; trong đó khách quốc tế 6,37 triệu lượt. Số doanh nghiệp thành lập mới đạt gần 29 nghìn (tổng số doanh nghiệp trên địa bàn đạt trên 400 nghìn doanh nghiệp). Môi trường kinh doanh có nhiều cải thiện, được xã hội và cộng đồng doanh nghiệp đánh giá cao. Hà Nội tiếp tục khẳng định là điểm đến hấp dẫn của các nhà đầu tư.

Chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa diễn ra tích cực, đúng hướng. Sau 40 năm đổi mới, công nghiệp hóa, hiện đại hóa Thủ đô đã thúc đẩy tăng trưởng kinh tế ở mức cao, chất lượng tăng trưởng được cải thiện, quy mô nền kinh tế tăng nhanh, cơ cấu kinh tế và cơ cấu lao động chuyển dịch tích cực. Công nghiệp được cơ cấu lại theo hướng giảm tỉ trọng ngành khai khoáng, tăng nhanh tỉ trọng ngành công nghiệp chế biến, chế tạo; đã hình thành được một số ngành công nghiệp có quy mô lớn, có khả năng cạnh tranh và vị trí vững chắc trên thị trường quốc tế.

Hiện nay, công nghiệp Hà Nội đóng góp khoảng 6% vào tổng giá trị công nghiệp cả nước và duy trì vị trí 5/63 tỉnh/TP, tập trung khoảng 74% giá trị tăng thêm trong 5 nhóm ngành, bao gồm: (1) cơ khí và sản xuất kim loại, (2) chế biến gỗ, giấy, (3) sản phẩm điện tử, thiết bị điện, (4) dệt may, da giầy và (5) hóa chất, nhựa, cao su; chưa có các ngành công nghiệp công nghệ cao có vai trò chủ lực.

Hà Nội có 10 khu công nghiệp đã thành lập, đang hoạt động hoặc trong quá trình triển khai hạ tầng với tổng diện tích 1.728,4 ha. Trong đó, có 07 khu công nghiệp đã hoàn thành hạ tầng và lấp đầy cơ bản 100% diện tích đất công nghiệp; Quy hoạch và phát triển 71 cụm công nghiệp (bao gồm 32 cụm công nghiệp đã thành lập, tiếp tục mở rộng diện tích; 39 cụm công nghiệp đã có trong quy hoạch thời kỳ 2011 - 2020 được chuyển tiếp sang giai đoạn 2021 - 2030). Tiếp tục phát triển mới 54 cụm công nghiệp tiềm năng khi đáp ứng các tiêu chí, điều kiện, chỉ tiêu sử dụng đất được phân bổ và các quy định pháp luật khác có liên quan; bảo đảm sử dụng nguồn lực đất đai tiết kiệm, bền vững, hiệu quả cao nhất, gắn liền với bảo vệ môi trường.

Kinh tế Thủ đô xứng đáng giữ vị trí đầu tàu

Theo tham luận, Hà Nội có 327 làng nghề và làng nghề truyền thống đã được công nhận danh hiệu, với 6 nhóm nghề. Thực hiện Chương trình mỗi xã một sản phẩm (OCOP) từ năm 2019-2021, TP Hà Nội đã đánh giá, phân loại và quyết định công nhận 1.649 sản phẩm. Đã có 62 làng nghề đăng ký xây dựng thương hiệu, xác lập quyền sở hữu nhãn hiệu tập thể. Dù diện tích đất nông, lâm nghiệp và thủy sản bị thu hẹp do tác động của công nghiệp hóa, hiện đại hóa, song quy mô giá trị gia tăng khu vực nông lâm thủy sản của Hà Nội vẫn đứng đầu trong các tỉnh vùng đồng bằng sông Hồng, đứng thứ 14 cả nước.

Hà Nội đang đi đầu cả nước về phát triển dịch vụ tài chính, dịch vụ viễn thông, dịch vụ thông tin, dịch vụ khoa học và công nghệ, thương mại điện tử, y tế chất lượng cao… theo hướng văn minh, hiện đại; khẳng định vị thế là trung tâm bán buôn, bán lẻ, xuất nhập - khẩu lớn nhất ở khu vực phía Bắc và có vai trò quan trọng đối với cả nước. Thương hiệu và sức cạnh tranh của nhiều làng nghề truyền thống được nâng cao, gắn với bảo tồn, phát triển văn hóa và du lịch. Nông nghiệp từng bước được hiện đại hóa, có nhiều mô hình sản xuất ứng dụng công nghệ cao; chuyển đổi cơ cấu sản xuất được thực hiện theo hướng đa dạng hóa, nâng cao chất lượng sản phẩm.

Kinh tế tri thức, kinh tế số, kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn được chú trọng, dẫn đầu cả nước về doanh thu công nghiệp ICT với khoảng 8.500 doanh nghiệp công nghệ thông tin. Các chỉ số về phát triển thương mại điện tử ở Thủ đô Hà Nội luôn xếp ở vị trí thứ nhất và thứ hai, chỉ sau TP Hồ Chí Minh. Trên 95% doanh nghiệp tham gia kinh doanh trên mạng xã hội (cao hơn so với trung bình cả nước 65%).

So với vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ và cả nước, mặc dù Hà Nội chỉ bằng 21,2% và 1% tương ứng về diện tích, 41,7% và 8,1% về dân số nhưng Hà Nội đóng góp tương ứng 47,46% và 12,59% về GRDP, 52,48% và 17,07% về thu ngân sách nhà nước, 14,19% và 4,61% kim ngạch xuất khẩu, 29,77% và 10,77%. Kinh tế Thủ đô xứng đáng giữ vị trí đầu tàu và là động lực phát triển vùng đồng bằng sông Hồng, vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ và ngày càng đóng vai trò quan trọng đối với kinh tế của cả nước.

Hồng Thái