Gốc gác gia tộc giàu nhất thế giới đầu thế kỷ 20

Đầu những năm 1900, trong khi Rockefeller và Andrew Carnegie đang cạnh tranh nhau danh hiệu người giàu nhất thế giới, một cuộc đối đầu đình đám khác cũng diễn ra giữa Pháp và Đức, quốc gia nào cũng khẳng định mình là đất tổ của dòng họ Rockefeller.

Các nhà phả hệ học đã sẵn sàng - dĩ nhiên là với một khoản thù lao đáng kể - thêu dệt nên một dòng dõi quý tộc huy hoàng cho ông trùm dầu mỏ. “Tôi không mong muốn truy nguyên nguồn gốc quý tộc làm gì,” ông thừa nhận. “Tôi hài lòng với dòng dõi Mỹ đáng mơ ước của mình.”

Cuộc tìm kiếm tham vọng nhất về nguồn gốc của nhà Rockefeller được dẫn đến một dòng họ Pháp ở thế kỷ IX, gia tộc Roquefeuilles. Người ta cho rằng gia tộc ấy từng sinh sống trong lâu đài Languedoc - một câu chuyện tuy hấp dẫn nhưng đáng tiếc đã bị bác bỏ bởi các phát hiện mới đây. Trái lại, dòng dõi Đức của nhà Rockefeller đã định cư ở thung lũng sông Rhine ít nhất từ đầu những năm 1600.

Vào khoảng năm 1723, một chủ cối xay tên là Johann Peter Rockefeller đã đưa vợ cùng năm người con lên thuyền đến Philadelphia và định cư trong một trang trại ở Somerville, sau đó tới Amwell, New Jersey. Tại đây, ông làm ăn phát đạt và sở hữu nhiều đất đai.

Hơn một thập kỷ sau, Diell Rockefeller, người anh em họ của ông, rời miền Tây Nam nước Đức để chuyển tới Germantown, New York. Christina, cháu gái của Diell, kết hôn với William, cháu trai của Johann. (Tuy chưa bao giờ bày tỏ cảm xúc đặc biệt về tổ tiên người châu Âu của mình, song John D. Rockefeller vẫn cho dựng một tượng đài ở nơi chôn cất Johann Peter tại Flemington, New Jersey để tưởng nhớ ông.)

Trái ngọt của cuộc hôn nhân giữa William và Christina là người con trai Godfrey Rockefeller, ông nội của ông trùm dầu mỏ, đồng thời là tổ tiên trực hệ không ai ngờ đến của gia tộc. Đến năm 1806, Godfrey cưới Lucy Avery tại Great Barrington, tiểu bang Massachusetts, bất chấp những nghi ngại của gia đình bà.

Ảnh chụp gia đình ông trùm dầu mỏ nước Mỹ thế kỷ 20. Ảnh: Historic Hudson Valley.

Trong ánh mắt xem thường của gia đình, Lucy đã kết hôn với người có địa vị thấp kém hơn - đây là tiền lệ mà sau này chính mẹ của Rockefeller cũng đi theo. Vào khoảng năm 1630, tổ tiên bà di cư từ Devon (Anh) đến Salem (Massachuetts), góp phần tạo nên làn sóng di dân của những tín đồ Thanh giáo. Sau khi định cư và có cuộc sống sung túc, gia tộc Avery xuất chúng đã sinh ra những mục sư, binh sỹ, nhà lãnh đạo, nhà thám hiểm, thương nhân, đó là chưa kể đến hàng loạt chiến binh anh dũng.

Xuyên suốt cuộc Cách mạng Mỹ, 11 người của nhà Avery đã hy sinh oanh liệt trong trận chiến Groton. Trong khi dòng dõi “cao quý” của dòng họ Rockefeller cần đến sự tô vẽ và thêm thắt khá lớn thì Lucy có thể đường hoàng tuyên bố mình là hậu duệ của Edmund Ironside – vị vua người Anh lên ngôi năm 1016.

Thật đáng buồn, Godfrey Rockefeller lại không tương xứng với người vợ tháo vát của mình. Ông có dáng vẻ nghèo hèn, toát lên nét sợ sệt của người luôn gặp thất bại. Trong khi đó, Lucy, một tín đồ Baptist nhiệt thành, gầy gò và cao hơn chồng với đôi mắt xanh nhanh nhẹn và bước đi mạnh mẽ, lại là người tự tin và cuốn hút. Bà từng là giáo viên nên có học vấn cao hơn Godfrey. Thậm chí John D., vốn chưa bao giờ đưa ra những nhận xét mang tính thiên vị về người thân, cũng phải khéo léo thừa nhận: “Bà tôi là một phụ nữ dũng cảm nhưng ông tôi lại không được như vậy.”

Nếu Godfrey đóng góp cho dòng họ Rockefeller màu sắc - đôi mắt màu xám xanh, mái tóc màu nâu nhạt - thì Lucy mang đến khổ người cao lớn mà sau này đã trở thành đặc điểm nổi bật của nam giới trong dòng họ. Nhờ có sức khỏe, Lucy sinh được 10 người con, trong đó người con thứ ba, William Avery Rockefeller, được sinh ra tại Granger, New York, vào năm 1810. Tuy có thể dễ dàng xác định được ngày sinh của cha Rockefeller, các nhà báo phải kiệt sức mà vẫn không tìm ra ngày mất của ông.

Vừa là nông dân vừa là doanh nhân, Godfrey đã trải qua nhiều giai đoạn thăng trầm, và những dự án kinh doanh dang dở của ông đã kéo gia đình vào một cuộc sống bất định, nay đây mai đó. Họ buộc phải chuyển đến Granger và Ancram, New York, sau đó đến Great Barrington rồi quay trở về Livingston, New York.

Việc nuôi nấng John D. Rockefeller có lẽ sẽ tốt hơn nếu được cha và ông mình - những người đàn ông yếu đuối và lầm lạc, tính toán cẩn trọng. Godfrey hẳn nhiên thường xuyên bị xem là tấm gương xấu không nên noi theo. Theo những thông tin thu thập được, ông là người vui tính, tốt bụng nhưng tắc trách và nghiện rượu.

Thói nghiện rượu của chồng đã khiến Lucy căm thù rượu và có lẽ sau này, bà đã luôn nhắc nhở đứa cháu trai của mình về điều đó. Ông nội Godfrey là người đầu tiên hình thành trong tâm trí của John D. một mối tương đồng giữa sự thân thiện với tính bất cẩn, khiến ông có thiên hướng ưa thích những người điềm tĩnh, kín tiếng, biết làm chủ cảm xúc hơn.

Những tư liệu về nhà Rockefeller đã đưa ra nhiều cách lý giải khác nhau về việc Godfrey và Lucy chất đồ đạc lên một chiếc xe ngựa Conestoga* quá tải và đi về miền Tây trong khoảng giữa năm 1832 và 1834. Theo một tư liệu, gia đình Rockefeller cùng một vài gia đình hàng xóm bị tước quyền sở hữu đất trong một cuộc tranh cãi nảy lửa với một số nhà đầu tư người Anh. Một tư liệu khác lại cho rằng một thương nhân vô đạo đức đã lừa Godfrey đổi trang trại của mình để lấy một mảnh đất được cho là màu mỡ hơn ở quận Tioga. (Nếu thông tin này là thật, thì đây quả là một trò lừa độc ác.)

Một số người họ hàng sau đó nói Michigan mới là nơi Godfrey muốn đến, nhưng Lucy đã phản đối một sự thay đổi lớn như vậy về chỗ ở. Bà thích nét văn hóa New England của phía Bắc New York hơn là sự hoang dã của Michigan.

Dù vì lý do gì đi nữa, nhà Rockefeller cũng đã áp dụng những cách thức tìm kiếm cơ hội mới của người Mỹ xưa. Vào những năm 1830, rất nhiều cư dân từ Massachusetts và Connecticut đổ xô di tản đến những vùng hoang dã ở phía Tây New York. Cuộc di dân ấy được Alexis de Tocqueville* miêu tả như “một trò chơi may rủi”, không chỉ “kích thích cảm xúc mà còn mang đến nhiều lợi ích”.

Vào những năm 1820, việc xây dựng kênh đào Erie đã thu hút rất nhiều cư dân tới sinh sống. Godfrey và Lucy chất đống đồ đạc lên chiếc xe kéo có bạt che và tiến về vùng đất còn thưa thớt dân cư. Trong suốt hai tuần lễ, họ đã băng qua con đường lớn Albany-Catskill bụi mờ, vượt qua những khu rừng âm u như trong các câu chuyện cổ Grimm.

Vì mang theo quá nhiều hành lý nên nhà Rockefeller gần như phải đi bộ suốt cuộc hành trình. Chỉ có Lucy và bọn trẻ có thể thay phiên nhau ngồi trong toa xe nhỏ hẹp khi quá mệt (trừ William không đi cùng gia đình). Những con đường đá, lún khiến cho gần 6km cuối cùng trước khi đến Richford, New York vô cùng gian nan.

Cuối cùng, dù đã kiệt sức, họ vẫn cố gắng leo lên một sườn đồi gần như dốc dứng để nhìn ngắm 60 mẫu đất còn hoang sơ. Người ta kể rằng, Godfrey lê từng bước nặng nề lên đỉnh đồi, nhìn ngắm quang cảnh xung quanh và buồn bã thốt lên: “Cứ như thể chúng ta đã tới Michigan vậy.” Chính vì vậy, như để tưởng nhớ những hy vọng không thành, địa điểm ấy mãi mang danh Ngọn đồi Michigan u sầu.

Thậm chí cho đến ngày nay, không hơn gì một giao lộ, Richford là điểm dừng xe ngựa ở các vùng có rừng phía Đông Nam Ithaca và Tây Bắc Binghamton. Những cư dân chính gốc của vùng, người Iroquois, bị đuổi đi sau cuộc Cách mạng Mỹ và thay vào đó là những cựu binh tham gia Cách mạng.

Khi gia đình Rockefeller đặt chân đến, nơi đây vẫn chỉ là vùng biên giới hoang vu, đến năm 1821 mới trở thành thị trấn. Sự khai hóa vẫn còn khá lạc hậu. Rừng rậm bao quanh, cùng với đó là nhiều loài thú: gấu, nai, báo đen, gà tây hoang và thỏ đuôi bông. Vào ban đêm, mọi người thường đốt đuốc để dọa những bầy sói lang thang kiếm ăn.

Năm 1839, vào thời điểm John D. Rockefeller ra đời, Richford đang dần trở thành một thị trấn nhỏ. Một số ngành công nghiệp non trẻ xuất hiện - các nhà máy cưa, nhà máy lúa mạch, nhà máy chưng cất rượu - ngoài ra còn có cả trường học và nhà thờ.

Hầu hết cư dân nơi đây kiếm sống bằng hoạt động canh tác nhọc nhằn, nhưng những người mới đến lại mạnh dạn và tràn đầy hy vọng. Bất chấp những đặc điểm lối sống của vùng biên giới, họ đã mang đến đây văn hóa sống giản dị và tiết kiệm của Thanh giáo New England mà sau này ghi dấu đậm nét trong con người John D. Rockefeller.

Ron Chernow/Alphabooks-NXB Thế giới