Giữ Tết truyền thống trong lòng con trẻ

Minh họa/INT.

Để những giá trị văn hóa truyền thống liên tục được trao truyền, không bị phai nhạt với trẻ thì cần chú trọng xây dựng, phát huy văn hóa gia đình. Báo Giáo dục và Thời đại có cuộc trao đổi với TS Tâm lý học Quách Thu Quế về vấn đề này.

Khơi dậy sự hứng khởi cho con

- Với sự phát triển của xã hội, khi cuộc sống hiện đại kéo con người vào guồng quay vội vã, tất bật, dường như những giá trị truyền thống của Tết cổ truyền dần trở nên phai nhạt, con trẻ cũng không hào hứng với Tết như xưa, chị nghĩ sao về vấn đề này?

TS Tâm lý học Quách Thu Quế: Tình trạng những giá trị truyền thống của Tết cổ truyền dần phai nhạt trong xã hội hiện đại là một thực tế đáng suy ngẫm. Dưới áp lực của nhịp sống nhanh, công việc bận rộn và sự thay đổi trong lối sống, không ít gia đình đang trải qua một cái Tết đơn giản, ít gắn kết và mất dần những nét đẹp văn hóa truyền thống.

Nhiều người, đặc biệt là dân văn phòng hoặc công nhân làm việc xa quê, không còn đủ thời gian và năng lượng để chuẩn bị Tết một cách chu đáo như xưa. Điều này khiến các nghi thức và phong tục dần bị tối giản hoặc lược bỏ.

Giới trẻ ngày nay có xu hướng thích du lịch hoặc nghỉ dưỡng trong dịp Tết hơn là ở nhà đón Tết truyền thống. Thay vì cảm nhận không khí sum họp, đoàn viên, họ lại tìm kiếm trải nghiệm mới mẻ, hiện đại hơn.

Bên cạnh đó, với sự phát triển của điện thoại thông minh và mạng xã hội, trẻ em và thanh thiếu niên dễ bị cuốn vào các thiết bị điện tử hơn là hào hứng với các hoạt động truyền thống như gói bánh chưng, bày mâm ngũ quả hay đi chúc Tết họ hàng. Và còn có một số áp lực liên quan đến chi tiêu, quà cáp, lễ nghi hay chuẩn bị Tết đã làm mất đi sự thoải mái và ý nghĩa tinh thần vốn có của ngày Tết.

Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là Tết đã mất hoàn toàn giá trị. Nhiều gia đình vẫn giữ vững truyền thống và tìm cách khơi dậy sự hứng khởi cho con trẻ bằng cách trò chuyện về ý nghĩa của Tết, giúp trẻ hiểu Tết là dịp đoàn tụ, tưởng nhớ tổ tiên và khởi đầu một năm mới may mắn; tham gia các hoạt động truyền thống như cho trẻ tự tay làm bánh chưng, trang trí nhà cửa, hoặc đi chợ Tết để cảm nhận không khí chuẩn bị Tết, và tập trung vào giá trị tinh thần của Tết thay vì nặng nề về quà cáp, hình thức.

Việc bảo tồn và truyền lại những nét đẹp của Tết cổ truyền không chỉ giúp trẻ giữ gìn văn hóa, mà còn tạo nên những ký ức tuổi thơ đẹp đẽ, gắn kết gia đình qua nhiều thế hệ.

Minh họa/INT.

Phát huy tính tích cực của công nghệ

- Chị có lo ngại xu hướng chuyển đổi số có thể khiến văn hóa Tết truyền thống sẽ mai một vào một ngày nào đó?

Xu hướng chuyển đổi số và sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ đang làm thay đổi nhiều khía cạnh trong cuộc sống và không thể phủ nhận điều này có ảnh hưởng đến văn hóa Tết truyền thống. Tuy nhiên, việc chuyển đổi số có làm mai một hoàn toàn giá trị của Tết cổ truyền hay không phụ thuộc vào cách chúng ta thích ứng và sử dụng công nghệ.

Thực tế, với sự phát triển của mạng xã hội và các ứng dụng chúc Tết trực tuyến, nhiều người dần thay thế những chuyến thăm hỏi trực tiếp bằng các tin nhắn hay cuộc gọi video. Điều này có thể làm mất đi sự ấm áp, gần gũi của những buổi họp mặt truyền thống.

Thay vì tham gia vào các hoạt động như gói bánh chưng, trang trí nhà cửa hay chuẩn bị mâm cúng, nhiều trẻ hiện nay dành thời gian cho các thiết bị công nghệ. Điều này khiến các thế hệ trẻ thiếu cơ hội hiểu và trân trọng giá trị văn hóa Tết.

Ngoài ra, các sản phẩm công nghiệp và dịch vụ đặt hàng qua mạng khiến việc tự tay chuẩn bị những món đồ truyền thống ngày càng ít đi. Nhiều gia đình chọn mua sẵn qua các ứng dụng thương mại điện tử hơn là tự làm mứt Tết hay hoa trang trí…

Mặc dù vậy, chuyển đổi số không chỉ mang đến thách thức, mà còn mở ra những cơ hội để bảo tồn và phát huy văn hóa Tết. Các nền tảng số giúp chia sẻ thông tin, hình ảnh, và câu chuyện về truyền thống Tết dễ dàng hơn. Những video hướng dẫn làm bánh chưng, bày mâm ngũ quả, hay ý nghĩa các phong tục Tết có thể thu hút giới trẻ qua mạng xã hội.

Với những người không thể về quê, công nghệ giúp họ kết nối với gia đình qua các cuộc gọi video. Điều này phần nào duy trì được không khí sum họp, đoàn viên dù ở xa nhau. Chuyển đổi số cũng có thể giúp bảo tồn các tư liệu về Tết, từ hình ảnh, bài viết, đến những câu chuyện dân gian, và truyền đạt lại cho các thế hệ sau một cách sinh động, dễ tiếp cận.

Từ đó, để ngăn chặn sự mai một của văn hóa Tết trong thời đại số, chúng ta có thể kết hợp hài hòa giữa truyền thống và công nghệ. Khuyến khích trẻ tham gia các hoạt động Tết thực tế, đồng thời sử dụng công nghệ như một công cụ bổ trợ.

Giáo dục giúp thế hệ trẻ hiểu rõ giá trị tinh thần và ý nghĩa lịch sử của Tết. Tạo ra những hoạt động gia đình có ý nghĩa, như dành thời gian cùng nhau chuẩn bị Tết, trang trí nhà cửa, và thực hiện các phong tục truyền thống.

Chuyển đổi số có thể ảnh hưởng đến văn hóa Tết truyền thống, nhưng nếu biết cách ứng dụng công nghệ phù hợp, chúng ta hoàn toàn có thể bảo tồn và phát huy những giá trị tốt đẹp của Tết trong xã hội hiện đại.

Minh họa/INT.

Những trải nghiệm cần thiết

- Cha mẹ nên hướng con trải nghiệm văn hóa Tết thông qua những hoạt động nào?

Cha mẹ có thể giúp con cái trải nghiệm và hiểu sâu sắc hơn về văn hóa Tết thông qua những hoạt động truyền thống. Những trải nghiệm này không chỉ giúp trẻ cảm nhận không khí Tết, mà còn giúp lưu giữ những giá trị văn hóa và tình cảm gia đình.

Chẳng hạn như cùng gói bánh chưng (miền Bắc), bánh tét (miền Nam), trẻ sẽ học được sự khéo léo và hiểu về ý nghĩa của các nguyên liệu gắn liền với đất trời, tổ tiên. Hoạt động trang trí nhà cửa giúp trẻ cảm nhận không khí chuẩn bị Tết và hiểu ý nghĩa của việc dọn dẹp, trang trí để đón một năm mới tươi vui, may mắn.

Ngoài ra, phụ huynh có thể cho con đi chợ Tết, giúp trẻ hiểu thêm về những món đồ truyền thống và không khí sắm Tết nhộn nhịp. Đặc biệt, chuẩn bị và thắp hương gia tiên để giúp trẻ hiểu về lòng biết ơn, truyền thống uống nước nhớ nguồn và ý nghĩa của việc tưởng nhớ tổ tiên vào dịp Tết. Hoạt động chúc Tết ông bà, người thân là cách thể hiện sự kính trọng và lời chúc tốt đẹp đến người lớn, đồng thời hiểu ý nghĩa của phong tục mừng tuổi đầu năm.

Trong dịp này, người lớn cũng dành thời gian để trẻ tham gia các trò chơi dân gian, giúp con kết nối với những trò chơi truyền thống và trải nghiệm không khí Tết vui vẻ, hoặc hướng dẫn con làm mứt Tết và các món ăn truyền thống. Hoạt động sẽ giúp trẻ trân trọng ẩm thực ngày Tết và công sức chuẩn bị của ông bà, cha mẹ. Cùng con xem và giải thích cho trẻ ý nghĩa các chương trình Tết trên truyền hình, kể chuyện sự tích và truyền thuyết Tết…

Những hoạt động này không chỉ giúp trẻ có một cái Tết ý nghĩa, mà còn góp phần nuôi dưỡng tình yêu với văn hóa truyền thống và gắn kết gia đình qua mỗi mùa Xuân mới. Bằng cách kết hợp giáo dục, thực hành và truyền cảm hứng, cha mẹ có thể giúp trẻ hiểu và trân trọng Tết truyền thống, từ đó giữ gìn và phát huy những giá trị văn hóa tốt đẹp cho thế hệ mai sau.

- Cảm ơn chị về cuộc trao đổi!

Thủy Linh (thực hiện)