Giữ gìn nghệ thuật diễn tấu trống Chhay dăm của người Khmer ở vùng Bảy Núi

Nghệ thuật diễn tấu trống Chhay dăm của người Khmer ở huyện Tri Tôn và thị xã Tịnh Biên, tỉnh An Giang được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Ảnh: Phan Bình

Dù đã trải qua hàng trăm năm với nhiều biến động về lịch sử, văn hóa, xã hội, nghệ thuật diễn tấu trống Chhay dăm vẫn gắn bó mật thiết với đời sống người Khmer ở An Giang. Ngày 14/5/2025, Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã ký Quyết định số 1350/QĐ-BVHTTDL đưa nghệ thuật trình diễn dân gian "Nghệ thuật diễn tấu trống Chhay dăm của người Khmer huyện Tri Tôn và thị xã Tịnh Biên, tỉnh An Giang" vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Độc đáo điệu múa trống Chhay dăm

Múa trống Chhay dăm là đặc trưng trong các lễ hội truyền thống của dân tộc Khmer. Để thể hiện những vũ điệu Chhay dăm thú vị, người Khmer thường dùng trống và chiêng để làm nhạc cụ đệm và đạo cụ múa... Một màn biểu diễn múa trống Sadăm thường dùng từ 4-6 trống, 2 cái cuôl (chiêng) cùng chul (chum chọe) và krap (gõ sênh). Để thể hiện được tinh thần của điệu múa, người biểu diễn phải có sức khỏe và sự dẻo dai, biết cách kết hợp khéo léo giữa hình thể và âm thanh.

Bà Bùi Thị Phương Mai, Trưởng phòng Quản lý văn hóa (Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh An Giang) chia sẻ, do thể hiện tinh thần vui nhộn, hóm hỉnh nên múa trống Chhay dăm thường được các thanh, thiếu niên Khmer yêu thích. Vào những dịp lễ hội, mọi người đeo mặt nạ gắn những chi tiết ngộ nghĩnh, nhiều màu sắc và lạ mắt. Khi biểu diễn tiết mục múa này, diễn viên đứng ở 4 góc, trống đeo trước bụng, vừa là nhạc cụ đệm, vừa là đạo cụ để múa. Khi bắt đầu diễn, tiếng trống và cồng đồng loạt vang lên dồn dập, liên hồi và rất nhịp nhàng, khiến mọi người không thể ngừng nhún nhảy.

“Người múa trống Chhay dăm điêu luyện có thể đánh trống bằng một bàn tay, 2 bàn tay đan chéo nhau, đánh bằng cùi chỏ... Một số động tác phá cách như người nằm thẳng dưới sàn, 2 tay vẫn múa trống, 2 người múa trống có thể bắt tay đánh chuyền qua trống làm cho điệu múa trống Sadăm thêm phong phú và hấp dẫn” - bà Bùi Thị Phương Mai nói.

Khi những tiếng trống Chhay dăm cất lên, mọi người cùng chăm chú theo những nhịp điệu vui tươi kết hợp động tác hình thể hài hước của các bạn trẻ trong đội trống. Ông Chau Thanh, Đội trưởng Đội múa trống Chhay dăm chùa Tà Ngáo (phường An Phú, thị xã Tịnh Biên) cho biết: “Muốn chơi được trống Chhay dăm thì phải có sự đam mê. Trước tiên, phải nắm được kỹ thuật đánh trống cho đúng nhịp. Tiết tấu trong bài biểu diễn khi nhanh, khi chậm nên nhịp trống cũng thay đổi liên tục. Khi đã nắm vững nhịp trống, mới học biểu diễn hình thể kết hợp tiếng trống để nói lên nội dung bài múa”.

Ngoài ra, diễn tấu múa trống Chhay dăm còn có thể kết hợp điêu luyện với màn biểu diễn của những chú khỉ Hanuman với các động tác vui nhộn. Vì thế, nếu có dịp được hưởng thức những vũ điệu Chhay dăm, người xem cảm thấy rất thích thú, hào hứng, sảng khoái.

Bảo tồn và phát huy giá trị di sản

Để tránh nguy cơ mai một loại hình nghệ thuật này, thực hiện Dự án 6 “Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch”, thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế-xã hội vùng dân tộc thiểu số và miền núi, giai đoạn 2021-2030, giai đoạn I: 2021-2025 (Chương trình 1719), năm 2024, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh An Giang đã phối hợp cùng các vị chức sắc uy tín trong đồng bào dân tộc thiểu số cùng chính quyền địa phương tổ chức 2 lớp truyền dạy múa trống Chhay dăm cho gần 50 thanh, thiếu niên đồng bào dân tộc Khmer ở xã Ô Lâm (huyện Tri Tôn) và phường An Phú (thị xã Tịnh Biên).

Đội múa trống Chhay dăm chùa Tro Peang Trao (xã An Tức, huyện Tri Tôn) được thành lập vào năm 2024, có 21 thành viên cùng chung niềm đam mê. Để đội múa hoàn thiện kỹ năng trình diễn ngày một tốt hơn, Thượng tọa Chau Chanh - Sư cả chùa Tro Peang Trao mời nghệ nhân Chau Kim Banh (xã Tân Sơn, huyện Trà Cú, tỉnh Trà Vinh) đến chùa Tro Peang Trao truyền dạy cho các thành viên đội múa trống.

Thương tọa Chau Chanh trải lòng: Múa trống Chhay dăm được ví như linh hồn trong các dịp lễ hội, nghi thức tôn giáo, hay hoạt động nghệ thuật của đồng bào dân tộc Khmer. Từ lâu, sư luôn trăn trở tìm mọi cách để giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa này cho đồng bào mình và hôm nay được Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh tổ chức lớp truyền dạy, sư rất vui và tin rằng, sau lớp học, các em dân tộc Khmer sẽ thêm tự hào và yêu thích loại hình nghệ thuật truyền thống của dân tộc mình.

Em Chau Phel (ở ấp Ninh Thuận, xã An Tức) chia sẻ: “Sau thời gian theo học múa trống Chhay dăm, em thấy rằng, tùy theo từng bài tập, một số động tác thuần thục rất nhanh, nhưng cũng có lúc bị mất tập trung, thiếu sự hòa nhịp với cả đội. Thầy Kim Banh luôn nhiệt tình hướng dẫn để chúng em tập luyện, chú trọng vào những động tác cốt lõi trong điệu múa, uốn nắn sao cho chúng em tiến bộ từng ngày”.

Ông Trương Bá Trạng, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh An Giang thông tin: Sở tham mưu UBND tỉnh ban hành nhiều kế hoạch bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa phi vật thể múa trống Chhay dăm, trong đó chú trọng phát triển loại hình nghệ thuật diễn tấu trống Chhay dăm trở thành sản phẩm đặc trưng phục vụ phát triển du lịch địa phương. Ngoài ra, việc truyền dạy múa trống Chhay dăm còn giúp đồng bào dân tộc Khmer giữ gìn bản sắc văn hóa, trao truyền giá trị lịch sử và tinh thần đoàn kết trong cộng đồng.

Phan Bình