Giao thông xanh và bài toán 12 tỉ đô

Tuy nhiên, nguồn kinh phí và các thách thức đặt ra yêu cầu phải có một chiến lược tài chính toàn diện và đột phá.

TP HCM, đô thị năng động bậc nhất Việt Nam, đang đứng trước những thách thức to lớn trong việc chuyển đổi sang giao thông xanh để ứng phó với biến đổi khí hậu. Với mục tiêu đầy tham vọng là phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050, thành phố cần một chiến lược đa chiều và toàn diện.

Nỗ lực giảm phát thải giao thông

TP HCM là một trong những thành phố chịu ảnh hưởng nặng nề nhất của biến đổi khí hậu toàn cầu. Điều này thể hiện rõ nét qua việc lĩnh vực giao thông vận tải chiếm tới 45% tổng lượng phát thải khí nhà kính. Do đó, việc ứng phó với biến đổi khí hậu đã trở thành ưu tiên hàng đầu của thành phố, nhằm góp phần vào mục tiêu quốc gia đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050.

Hơn nữa, thành phố đã cụ thể hóa cam kết của mình thông qua kế hoạch hành động ứng phó biến đổi khí hậu giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050. Kế hoạch này đặt mục tiêu giảm 10% phát thải vào năm 2030 và hướng tới nền kinh tế các-bon thấp, phát triển bền vững, thậm chí có thể giảm đến 30% nếu có hỗ trợ quốc tế. Ngoài ra, chương trình giảm ô nhiễm môi trường giai đoạn 2020-2030 cũng đặt mục tiêu cắt giảm 90% lượng chất ô nhiễm không khí tăng thêm từ giao thông vào năm 2030. Những nỗ lực này thể hiện quyết tâm mạnh mẽ của thành phố trong việc chuyển đổi hệ thống giao thông theo hướng phát triển bền vững, giảm phát thải, góp phần bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu toàn cầu.

Tuy nhiên, thành phố đang đối mặt với nhiều thách thức lớn trong việc thực hiện mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050, đặc biệt là trong lĩnh vực giao thông vận tải. Theo nghiên cứu của dự án NDC Transport Initiative for Asia, tổng kinh phí ước tính cho phát triển giao thông xanh tại thành phố lên đến gần 12 tỉ USD (không bao gồm đầu tư cho đường sắt đô thị và các tuyến đường vành đai, trục chính), trong khi nguồn lực tài chính hiện tại của thành phố còn rất hạn chế.

Để đạt mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050, TP HCM cần “xanh hóa” giao thôngẢnh: HOÀNG TRIỀU

Đa dạng hóa nguồn lực tài chính

Để vượt qua những thách thức này, TP HCM cần có các giải pháp toàn diện và đột phá. Trước hết, hỗ trợ tài chính từ nhà nước là vô cùng quan trọng. Thật vậy, nguồn hỗ trợ từ ngân sách nhà nước đóng vai trò then chốt trong việc khởi động và duy trì các dự án giao thông bền vững. Do đó, thành phố cần áp dụng các biện pháp trợ cấp trực tiếp cho các dự án như xây dựng hệ thống giao thông công cộng, phát triển cơ sở hạ tầng cho xe điện và khuyến khích sử dụng phương tiện xanh.

Tiếp theo, hợp tác công - tư (PPP) được xem là mô hình hiệu quả để huy động vốn cho các dự án giao thông xanh quy mô lớn. Theo đó, thành phố cần xây dựng các cơ chế chia sẻ rủi ro hợp lý, thu hút các doanh nghiệp tư nhân tham gia đầu tư. Đặc biệt, những dự án tích hợp đa ngành như phát triển giao thông kết hợp với các khu đô thị (mô hình TOD) không chỉ mang lại lợi ích kép về hạ tầng và quy hoạch đô thị mà còn giúp thu hồi vốn từ việc khai thác quỹ đất, tạo nguồn thu ổn định cho thành phố.

Ngoài ra, phát hành trái phiếu xanh sẽ tạo điều kiện cho thành phố huy động nguồn vốn lớn, dài hạn để đầu tư vào các dự án như hệ thống trạm sạc cho xe điện, phát triển giao thông công cộng và mở rộng hạ tầng giao thông bền vững.

Hơn nữa, định giá các-bon và hệ thống giao dịch phát thải là cơ chế tài chính bền vững. Cụ thể, việc áp dụng thuế phát thải các-bon không chỉ giúp hạn chế lượng khí thải mà còn tạo ra nguồn thu cho các sáng kiến giao thông xanh. Vì vậy, thành phố cần xây dựng hệ thống giao dịch phát thải, cho phép các doanh nghiệp mua bán giấy phép phát thải, từ đó khuyến khích giảm phát thải và tạo nguồn vốn đầu tư cho giao thông bền vững.

Song song đó, tận dụng vốn quốc tế và ngân hàng phát triển là một giải pháp không thể bỏ qua. Ví dụ, các tổ chức tài chính quốc tế như Ngân hàng Thế giới, Ngân hàng Phát triển châu Á là những đối tác quan trọng. Theo đó, thành phố cần chủ động đàm phán để nhận các khoản vay ưu đãi với lãi suất thấp và thời gian gia hạn dài, tạo điều kiện triển khai các dự án giao thông xanh quy mô lớn. Đồng thời, việc tiếp cận các quỹ môi trường toàn cầu và Quỹ Khí hậu xanh sẽ giúp thành phố bổ sung nguồn lực cho các dự án then chốt.

Thêm vào đó, khuyến khích trách nhiệm xã hội với doanh nghiệp là một giải pháp thiết thực. Thật vậy, các doanh nghiệp có thể tài trợ cho các dự án giảm phát thải trong hoạt động của mình, đồng thời ứng dụng công nghệ hiện đại để tối ưu hóa chuỗi cung ứng và logistics, góp phần giảm lượng khí thải từ hoạt động vận tải.

Tạo nguồn thu từ giao thông công cộng cũng là một giải pháp hữu hiệu. Ví dụ, thành phố có thể triển khai thu phí tắc nghẽn tại các khu vực trung tâm nhằm hạn chế lượng phương tiện cá nhân, giảm ùn tắc và ô nhiễm. Số tiền thu được sẽ được tái đầu tư vào các dự án phát triển giao thông công cộng như mở rộng mạng lưới xe buýt, xây dựng làn đường cho xe đạp và cải thiện hạ tầng cho người đi bộ. Ngoài ra, việc thu phí đỗ xe và sử dụng lòng đường, vỉa hè cũng là một nguồn tài chính tiềm năng.

Ngoài ra, huy động vốn nội địa là một giải pháp quan trọng. Cụ thể, phát hành trái phiếu địa phương là cách để thành phố huy động vốn ngay trong nước, từ các nhà đầu tư trong và ngoài thành phố.

Cuối cùng, quỹ đầu tư giao thông xanh sẽ tạo điều kiện thu hút các nhà đầu tư tổ chức và cá nhân. Thật vậy, quỹ này có thể đầu tư vào nhiều lĩnh vực như phát triển hệ thống giao thông công cộng, xây dựng cơ sở hạ tầng cho xe điện và các sáng kiến giảm phát thải khác. Đây chính là một giải pháp linh hoạt, giúp thành phố huy động vốn liên tục và bền vững.

ThS NGUYỄN VĂN QUANG, Viện Chiến lược phát triển