Chiến lược cạnh tranh của châu Âu trong ngành công nghiệp xanh

Cựu Chủ tịch ECB Mario Draghi. Ảnh: THX/TTXVN

Tháng 9/2024, trong báo cáo “Tương lai của năng lực cạnh tranh châu Âu”, cựu Thủ tướng Italy Mario Draghi đã nhấn mạnh rằng tăng trưởng là yếu tố cốt lõi đối với các giá trị sáng lập của châu Âu, là thịnh vượng, bình đẳng, tự do, hòa bình và dân chủ trong một môi trường bền vững.
Báo cáo trên có ba trụ cột: đổi mới, phi carbon hóa và an ninh nguồn cung. Ông Draghi nhấn mạnh rằng phi carbon hóa không chỉ là nhu cầu về môi trường mà còn là cơ hội cho tăng trưởng kinh tế. Tuy nhiên, ông cũng cảnh báo về sự cạnh tranh ngày càng tăng với Trung Quốc trong lĩnh vực công nghệ xanh.
Mặc dù Liên minh châu Âu (EU) đang dẫn đầu thế giới về công nghệ sạch, chẳng hạn như tua-bin gió, máy điện phân và nhiên liệu ít carbon, nhưng các khoản đầu tư lớn của Trung Quốc vào "ba công nghệ mới" là pin Mặt trời, pin lithium-ion và xe điện đã tạo ra tình trạng dư thừa công suất công nghiệp có thể đe dọa đến ngành công nghiệp này của châu Âu.

* Sự thống trị của Trung Quốc trong ngành công nghiệp xanh

Năm 2021, Trung Quốc chỉ chiếm 36% nhu cầu công nghệ sạch toàn cầu, nhưng lại sản xuất ra tới hơn 3/4 sản lượng toàn cầu. Công nghệ sạch đã đóng góp tới 40% trong việc thúc đẩy tăng trưởng Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của Trung Quốc vào năm 2023, nhờ các chính sách trợ cấp mạnh mẽ, bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ và nội địa hóa đầu tư nước ngoài.

Báo cáo về khả năng cạnh tranh cho rằng châu Âu nên tập trung đầu tư vào các công nghệ mới nổi, chẳng hạn như hydro và pin, thay vì cố gắng cạnh tranh với Trung Quốc trong sản xuất tấm pin Mặt trời.

Năm 2023, các tấm pin Mặt trời nhập khẩu từ Trung Quốc đóng góp tới 39% tổng công suất quang điện tại EU. Năm 2024, kim ngạch xuất khẩu của Trung Quốc sang châu Âu ghi nhận mức giảm 7% so với năm trước đó.

Trung Quốc đã đầu tư khoảng 50 tỷ USD vào năng lực cung ứng mới kể từ năm 2011, gấp 10 lần so với EU. Sản lượng polysilicon của Trung Quốc, một thành phần chính của quang điện, chiếm 2/3 nguồn cung toàn cầu. Chi phí sản xuất tại EU cao hơn 70-105% so với Trung Quốc, khiến việc cạnh tranh trực tiếp trở nên khó khăn.

Tại Mỹ, thuế quan đối với hàng nhập khẩu của Trung Quốc đã tăng gấp đôi vào tháng 5/2024 (từ 25% lên 50%) và dự kiến sẽ tăng thêm. Do đó, cơ sở sản xuất của EU đang bị thu hẹp. Các công ty sản xuất tế bào và mô-đun thông báo kế hoạch ngừng sản xuất tại EU và/hoặc đầu tư vào Mỹ hoặc Trung Quốc. Tuy nhiên, vẫn có những phân khúc mà EU có thể cạnh tranh, chẳng hạn như sản xuất biến tần và củng cố vị thế của mình (tuy nhiên, trong số 10 nhà cung cấp hàng đầu có 8 công ty Trung Quốc và chỉ có 2 công ty châu Âu là SMA và Power Electronics).

Lắp đặt các tấm pin năng lượng Mặt trời. Nguồn: GETTY IMAGES/TTXVN

Pin, phụ tùng thiết yếu cho các phương tiện di chuyển bằng điện và lưu trữ năng lượng tái tạo, mang đến cơ hội chiến lược cho châu Âu. Năm 2023, sản lượng pin tại EU đạt khoảng 65 GWh, tăng khoảng 20% so với năm trước đó. Châu Âu vẫn dẫn đầu trong số các nền kinh tế tiên tiến về công suất lắp đặt trong những năm gần đây, mặc dù chi phí năng lượng và nhân công tương đối cao, và đang phát triển các công nghệ thế hệ tiếp theo, chẳng hạn như pin natri-ion và pin thể rắn. Tuy nhiên, các nhà sản xuất Trung Quốc vẫn thống trị chuỗi cung ứng, sau nhiều năm đầu tư vào các hoạt động khai thác trên toàn thế giới, với 50-70% pin được sử dụng tại EU đến từ Trung Quốc.

Liên minh pin châu Âu, được thành lập năm 2017, đã xác định 6 lĩnh vực ưu tiên để củng cố chuỗi cung ứng pin tại châu Âu. Đạo luật nguyên liệu thô quan trọng đặt mục tiêu sản xuất trong khối vào năm 2030 và giới hạn mức tiêu thụ nguyên liệu thô quan trọng từ các nước thứ ba.

* Kịch bản đầu tư

Để đảm bảo tăng trưởng kinh tế an toàn trong lĩnh vực công nghiệp xanh, EU phải xác định các chiến lược đầu tư tối ưu cho từng công nghệ. Trong lĩnh vực quang điện, kịch bản về chính sách công nghiệp của châu Âu nhằm giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc và tăng cường sản xuất tại châu lục này sẽ đòi hỏi phải có các khoản trợ cấp lớn với sự hỗ trợ của nhà nước, các rào cản nhập khẩu đối với các sản phẩm của Trung Quốc và các biện pháp chống bán phá giá. Tuy nhiên, các chiến lược như vậy có thể làm chậm quá trình áp dụng tấm pin Mặt trời do chi phí sản xuất tăng và làm giảm nguồn lực đầu tư vào các công nghệ xanh khác, nơi châu Âu có lợi thế cạnh tranh lớn hơn.

Trong lĩnh vực pin, theo đánh giá của Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA), nếu EU tiếp tục đầu tư vào sản xuất như trong kịch bản hiện tại và EU sử dụng mọi công cụ có trong tay, bao gồm cả cơ chế đầu tư chung được tài trợ bằng nợ, EU có thể đáp ứng nhu cầu trong khối về pin xe điện vào năm 2030. Một khoản đầu tư lớn như vậy vào sản xuất pin có thể tạo ra tới 3 triệu việc làm.

Tuy nhiên, châu Âu cũng nên cân nhắc đầu tư nhiều hơn vào các cơ sở khai thác của nước thứ ba để tăng cường quan hệ với họ và tối ưu hóa toàn bộ chuỗi cung ứng. Khả năng tự cung tự cấp hoàn toàn của châu Âu, do chi phí sản xuất cao hơn, có thể làm giảm khả năng tiếp cận của người tiêu dùng đối với xe điện châu Âu, do đó làm chậm quá trình khử carbon.

Trong kịch bản không hành động, nếu không có sự hỗ trợ đáng kể dưới hình thức trợ cấp, các nhà sản xuất châu Âu có thể nhanh chóng bị các nhà sản xuất Trung Quốc thay thế, làm suy yếu nghiêm trọng ngành công nghiệp ô tô, một lĩnh vực quan trọng đối với nền kinh tế châu Âu.

Về hydro, EU hiện đi đầu về công nghệ trong lĩnh vực điện phân, nhưng không giống như Trung Quốc, EU vẫn chưa sản xuất ở quy mô lớn (gigawatt thay vì megawatt). Do đó, kịch bản hiện tại đòi hỏi châu Âu phải hành động để tăng tính khả dụng của cơ sở hạ tầng đầy đủ, chẳng hạn như đường ống hydro, điểm lưu trữ và phân phối để khai thác hết tiềm năng của năng lượng hydro và đảm bảo cung cấp cho người mua công nghiệp một cách hiệu quả.

Ngoài ra, chi phí sản xuất và vận chuyển hydro xanh vẫn ở mức cao, khiến ngành này khó có thể bền vững về mặt kinh tế nếu không có trợ cấp. Ngân hàng Hydrogen châu Âu đã cung cấp 720 triệu euro (777,68 triệu USD) trong lần gọi vốn đầu tiên, nhưng các nhà sản xuất châu Âu đang kêu gọi việc bảo hộ nhiều hơn nữa và đề xuất các tiêu chí trong chương trình tài trợ của ngân hàng có lợi cho các công ty địa phương.

* Kịch bản mong muốn

Việc EU cạnh tranh trực tiếp với Trung Quốc trong lĩnh vực quang điện, tập trung mạnh vào sản xuất tấm pin Mặt trời trong khối thông qua Kế hoạch công nghiệp Green Deal và Đạo luật công nghiệp Net-Zero, là rủi ro.

Dương Hoa (TTXVN tại Rome)