Giáo dục nghề nghiệp cần được 'ngẩng cao đầu'

Sinh viên VKTech trong giờ học về Truyền thông công nghiệp. Ảnh: NTCC

Khi nói đến GDNN, người ta thường nghĩ đến vai trò “tạo việc làm cho người thất nghiệp” hoặc cho “thanh thiếu niên chuẩn bị bước vào độ tuổi lao động”, đồng thời cũng hàm ý “làm cho người có việc làm thêm phần hạnh phúc hơn với công việc”.

Bên cạnh đó, GDNN cũng góp phần quan trọng trong việc tạo ra những “thợ cả” hay nghệ nhân của đất nước. Tuy nhiên, trong các loại hình giáo dục ở Việt Nam, GDNN vẫn bị không ít người coi là “vùng trũng”, là lựa chọn “không sáng giá”, thậm chí một số ít còn có quan niệm là lựa chọn cuối cùng, bất đắc dĩ trên con đường học vấn.

Xuất phát từ vị trí, vai trò của mình, GDNN có tầm quan trọng rất lớn đối với sự phát triển của mỗi quốc gia. Ngày nay, sự cạnh tranh trong nền kinh tế thế giới phần lớn là về khoa học, công nghệ và sản xuất.

Để trở thành người chiến thắng trong cuộc cạnh tranh này không chỉ đòi hỏi tài năng quản lý, năng lực nghiên cứu khoa học và đổi mới sáng tạo mà còn rất cần những người thợ lành nghề, những người đã, đang và sẽ còn tiếp tục chiếm tỷ trọng lớn nhất trong cơ cấu lao động sản xuất của nền kinh tế.

Để thúc đẩy quá trình nâng cao năng lực sản xuất của Việt Nam một cách thực chất dựa trên đổi mới sáng tạo, từ mô hình phát triển dựa trên quy mô dựa trên năng suất và chất lượng, từ một nước “gia công” trở thành một thế lực sản xuất trong chuỗi giá trị gia tăng của nền kinh tế toàn cầu thì Việt Nam cần phải xây dựng đội ngũ lao động công nghiệp chất lượng cao và bồi dưỡng, sản sinh thêm nhiều “thợ cả” và nghệ nhân lành nghề hơn nữa.

Xét về góc độ việc làm và tinh thần kinh doanh, việc thúc đẩy phát triển GDNN, nhất là GDNN chất lượng cao hiện nay phục vụ phát triển kinh tế đòi hỏi phải có đủ số lượng lao động kỹ thuật lành nghề để hỗ trợ. Do vậy, cần tạo điều kiện để giúp GDNN đảm nhiệm tốt hơn chức năng chuyển giao kỹ năng, kỹ thuật thông qua đào tạo, bồi dưỡng nhân tài một cách đa dạng, đáp ứng nhu cầu lao động không chỉ về cơ cấu theo ngành, lĩnh vực mà còn cả về cấp trình độ kỹ năng, kỹ thuật sản xuất.

Bên cạnh đó, để đạt được lợi thế kinh tế về mặt quy mô, cần phát triển GDNN với quy mô lớn hơn để có thể giúp người học có được kiến thức, kỹ năng và năng lực thực hiện cao hơn, chất lượng làm việc tốt hơn, có được cơ hội việc làm toàn diện hơn và tinh thần kinh doanh cao hơn.

Tựu trung lại, phát triển GDNN cần có bước đột phá quan trọng gắn với việc đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục - đào tạo một cách sâu rộng. GDNN tốt sẽ mở ra nhiều con đường phát triển đa dạng hơn, chuyển hướng hiệu quả giúp giảm áp lực thi cử, giảm dần tác động tiêu cực của văn hóa trọng bằng cấp, chuyển dần sang văn hóa trọng kỹ năng và tạo điều kiện tốt hơn để cải cách giáo dục - đào tạo được sâu rộng hơn nữa.

Tất nhiên, sự phát triển GDNN của chúng ta hiện nay vẫn còn nhiều thách thức, khó khăn như: Nhận thức xã hội còn thiên vị; kênh phát triển lao động kỹ thuật lành nghề còn hạn hẹp; sức hút của GDNN chưa thực sự hấp dẫn; doanh nghiệp chưa nhiệt tình tham gia đào tạo nghề và liên kết đào tạo nghề với các cơ sở GDNN; cơ chế, chính sách phát triển GDNN còn không ít bất cập, thiếu đồng bộ; nguồn lực đầu tư phát triển các yếu tố đảm bảo chất lượng GDNN còn hạn chế, chưa đa dạng; trong nhiều trường hợp, nhà giáo GDNN thường được xã hội quan tâm sau nhà giáo ở các loại hình giáo dục khác trong Hệ thống giáo dục quốc dân.

Thiết nghĩ, để GDNN xứng đáng là một bậc học trong hệ thống giáo dục quốc dân, được ngẩng cao đầu và tự hào về chính mình thì một mặt chúng ta càng phải nhận thức sâu sắc về vị trí, vai trò, nhiệm vụ của GDNN, cần tập trung vào các thách thức, khó khăn cơ bản nhất, đề xuất và thực hiện chính sách hiệu quả, thúc đẩy cải cách, phát triển GDNN liên tục trong thời đại mới. Mặt khác, GDNN cũng cần được đổi mới và nâng tầm thông qua việc ban hành kế hoạch thực hiện cải cách GDNN nước nhà.

Kế hoạch này nên được coi như bản thiết kế và xây dựng ở cấp độ quốc gia cho việc điều hành GDNN trong thời đại mới, phải nêu rõ GDNN và các bậc học khác trong Hệ thống giáo dục quốc dân mặc dù là các loại hình khác nhau nhưng có tầm quan trọng như nhau.

Điều đó không chỉ làm rõ vị trí quan trọng của GDNN trong Hệ thống giáo dục quốc dân mà còn chỉ ra hướng phát triển tương lai của GDNN Việt Nam. Kế hoạch cũng nên được xem như là một thiết kế thể chế lớn nhằm đào sâu hơn nữa cải cách GDNN, là biện pháp chủ chốt thúc đẩy hiện đại hóa cơ bản GDNN Việt Nam.

Kế hoạch cũng rất cần nhận được sự ủng hộ nhiệt thành của đội ngũ những người làm công tác GDNN, giúp họ có thêm động lực để “ngẩng cao đầu” nắm bắt thời cơ, tham gia tích cực vào quá trình cải cách, cùng nhau giải quyết những vấn đề về cơ chế, chính sách cũng như trong thực tiễn mà lâu nay vẫn kìm hãm sự phát triển của GDNN, để có thể “đuổi kịp, sánh vai” rồi “vượt lên” các quốc gia khác trước khi có thể “tự hào về chính mình”.

Thạc sĩ Nguyễn Công Thông (Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Công nghệ Việt - Hàn Bắc Giang)