Giao dịch trực tuyến, ký số thay công chứng khi mua bán nhà đất

Người dân làm thủ tục công chứng giấy tờ liên quan sang nhượng đất đai tại một văn phòng công chứng. Ảnh: Hoàng Phan.

Bước đột phá

Nhiều chuyên gia cho rằng, đề xuất bỏ công chứng hợp đồng, xác nhận tình trạng hôn nhân khi giao dịch nhà đất, xe (nếu thông tin liên quan đã được số hóa, xác thực đầy đủ trên Cơ sở dữ liệu quốc gia) là bước đột phá cho việc sử dụng dữ liệu điện tử trong giao dịch dân sự.

Theo dự thảo, khi thực hiện các giao dịch như mua bán, chuyển nhượng, tặng cho, thế chấp, thừa kế quyền sử dụng đất hay mua bán, sang tên phương tiện giao thông, người dân sẽ không cần công chứng hợp đồng, không cần xác nhận tình trạng hôn nhân hoặc nộp bản sao giấy tờ cá nhân. Thay vào đó, việc đối chiếu, xác minh thông tin sẽ được thực hiện thông qua các cơ sở dữ liệu đã được chuẩn hóa và kết nối liên thông. Các nguồn dữ liệu gồm: Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư do Bộ Công an quản lý (để xác minh nhân thân, tình trạng hôn nhân, nơi cư trú, số định danh cá nhân của công dân); Cơ sở dữ liệu hộ tịch điện tử do Bộ Tư pháp quản lý (dữ liệu đăng ký kết hôn, ly hôn, khai sinh, khai tử, xác nhận tình trạng hôn nhân); Cơ sở dữ liệu đất đai do Bộ Nông nghiệp và Môi trường quản lý (dữ liệu quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản gắn liền với đất); Cơ sở dữ liệu về đăng ký, quản lý xe cơ giới, xe máy chuyên dùng do Bộ Công an quản lý (thông tin đăng ký xe, chủ sở hữu phương tiện).

Dự thảo nêu rõ dữ liệu điện tử được thu thập và xác thực từ các hệ thống này có giá trị pháp lý thay thế cho giấy tờ bản giấy. Công dân không phải nộp lại giấy tờ đã có trong hệ thống, cán bộ giải quyết thủ tục sẽ trực tiếp tra cứu trên cơ sở dữ liệu số.

Đáng chú ý, các hợp đồng giao dịch điện tử sẽ được ký bằng chữ ký số hoặc tài khoản định danh mức 2, có giá trị pháp lý tương đương hợp đồng công chứng. Tuy nhiên, người dân vẫn có quyền lựa chọn công chứng, chứng thực nếu muốn đảm bảo thêm tính pháp lý cho giao dịch.

Dự thảo cũng quy định rõ quy trình thực hiện giao dịch dân sự không yêu cầu công chứng, xác nhận tình trạng hôn nhân đối với trường hợp đã có dữ liệu số hóa, xác thực.

Cần có thời gian chuẩn bị về nhân sự, hạ tầng kỹ thuật

Theo các luật sư, Luật Công chứng có hiệu lực từ ngày 1/7/2025 không có danh mục giấy tờ nào bắt buộc phải công chứng mà chỉ có giao dịch luật quy định bắt buộc phải công chứng hay giao dịch mà người dân tự nguyện yêu cầu công chứng.

Luật sư Nguyễn Văn Hùng - Công ty Luật TNHH CHD LAW (Đoàn luật sư TP Hà Nội) cho rằng: Có thể triển khai thủ tục mua bán nhà, đất và xác nhận tình trạng hôn nhân trên môi trường điện tử. Tuy nhiên, cần có thời gian chuẩn bị về nhân sự, hạ tầng kỹ thuật, không thể nóng vội.

Theo luật sư Hùng, nếu thực hiện được sẽ giảm bớt thủ tục, giấy tờ cho người dân so với hiện nay. Khi đó, người dân có thể ký hợp đồng ngay tại cơ quan đăng ký đất đai nên việc kiểm tra thông tin nhà, đất, từ tình trạng pháp lý đến điều kiện đăng ký sang tên đều thuận tiện.

Luật sư Hùng cho rằng vẫn có những khó khăn khi cơ quan đăng ký sang tên nhà, đất thực hiện luôn phần việc về hợp đồng công chứng. Nếu không bố trí đủ nhân sự, có thể dẫn đến quá tải, không đủ nguồn lực phục vụ người dân.

Bên cạnh đó, việc công chứng hợp đồng hiện nay đã được xã hội hóa cho các tổ chức hành nghề công chứng; có cơ chế thực hiện, tự chịu trách nhiệm và bồi thường khi sai sót. Nếu nghị quyết triển khai, các phần việc này được chuyển về cơ quan nhà nước nhưng chưa có quy định rõ về cơ chế chịu trách nhiệm và bồi thường khi cán bộ có sai sót, trong khi nhà, đất là tài sản lớn của người dân.

“Để triển khai, cần phải có đủ dữ liệu về tình trạng hôn nhân của người dân từ trước đến nay, vì nhiều giao dịch phải xác minh tình trạng này trong một giai đoạn nhất định chứ không chỉ tình trạng hiện tại” - luật sư Hùng nói.

Cao điểm 90 ngày làm sạch dữ liệu

Bộ Công an, Bộ Tư pháp, Tòa án nhân dân tối cao đã mở đợt cao điểm 90 ngày đêm làm sạch dữ liệu hôn nhân và triển khai cắt giảm thủ tục xác nhận tình trạng hôn nhân.

Theo Bộ Công an, qua đợt cao điểm, các thông tin kết hôn, ly hôn, tình trạng độc thân sẽ được cập nhật chính xác, kịp thời, đồng bộ trên hệ thống thông tin quốc gia. Đồng thời hiển thị công khai, minh bạch trên ứng dụng định danh quốc gia VNeID, có giá trị pháp lý và được cơ quan có thẩm quyền xác thực, bảo đảm độ tin cậy cao.

Cùng với đó, Bộ Công an phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Môi trường triển khai chiến dịch "90 ngày đêm làm giàu, làm sạch cơ sở dữ liệu đất đai" từ ngày 1/9 đến 30/11. Đây là một trong những bước quan trọng để chuẩn hóa, đồng bộ và số hóa dữ liệu đất đai, gắn kết với Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư và các hệ thống dữ liệu khác.

BÌNH MINH