Giải thoát thành công Luật sư Nguyễn Hữu Thọ - chiến công quan trọng của quân và dân Phú Yên

Trong những ngày tháng 3 lịch sử, hướng đến kỷ niệm 50 năm Ngày Giải phóng Phú Yên (1/4/1975-1/4/2025) và giải phóng miền Nam thống nhất đất nước (30/4/1975-30/4/2025), chúng tôi tìm về vùng đất kiên trung dưới chân núi Chóp Chài để tìm hiểu về câu chuyện lịch sử này.

Di tích Nơi giải thoát Luật sư Nguyễn Hữu Thọ tại khu vực mả bà Dũ Ký, bên chân núi Chóp Chài (thôn Liên Trì 1, xã Bình Kiến, TP Tuy Hòa). Đồ họa: PHẠM THÙY

Liệt sĩ Phan Văn An đi vào thơ ca

Anh Phan Tấn Hợi (thôn Liên Trì 1, xã Bình Kiến, TP Tuy Hòa) - cháu ruột của liệt sĩ Phan Văn An, xúc động cho biết: Bác tôi, liệt sĩ Phan Văn An là một trong những người tham gia giải thoát thành công Luật sư Nguyễn Hữu Thọ.

Sau khi tham gia giải thoát thành công Luật sư Nguyễn Hữu Thọ, ông cùng đồng đội tiếp tục lập nhiều chiến công. Cuối tháng 11/1963, khi trên đường về TX Tuy Hòa, trúng ổ phục kích, bị thương quá nặng, ông rơi vào tay địch và anh dũng hy sinh ở độ tuổi đẹp nhất của cuộc đời mà chưa kịp lập gia đình. Chúng hèn hạ đưa thi thể ông về trụ sở xã phơi nắng mấy ngày để khủng bố tinh thần của Nhân dân. Đồng đội và người dân vô cùng thương tiếc ông, thể hiện qua câu bài chòi “Chiến sĩ An”: Chóp Chài mây phủ màu tang/ Phan Văn An sống mãi sử vàng còn ghi.

Về câu chuyện giải thoát Luật sư Nguyễn Hữu Thọ mà người chiến sĩ đặc công Phan Văn An tham gia năm 1961, trong lịch sử xã Bình Kiến, phường 9 và cả lịch sử của tỉnh và đất nước đều ghi rõ:

Tháng 6/1961, Tỉnh đội Phú Yên giao nhiệm vụ cho một tổ đặc công trinh sát gồm 4 đồng chí: Trần Nựu (Quyền) quê Ninh Tịnh (nay thuộc phường 9); Phan Văn An (Trường) quê làng Liên Trì và 2 đồng chí ở tỉnh về phối hợp với đội công tác thị xã, do đồng chí Nguyễn Đảnh phụ trách, bám trụ lại vùng Liên Trì 1, để nắm tình hình địch, chuẩn bị địa bàn giải thoát Luật sư Nguyễn Hữu Thọ đang bị địch quản chế tại TX Tuy Hòa, ra căn cứ cách mạng theo lệnh của Tỉnh ủy Phú Yên. Đây là lần thứ ba kể từ giữa năm 1960, Tỉnh ủy tổ chức đưa Luật sư ra căn cứ 2 lần mà không thành.

Suốt 2 tháng, các chiến sĩ đặc công, trinh sát, được sự che chở giúp đỡ của các cơ sở cách mạng trung kiên, tiêu biểu là gia đình bà Trần Thị Mực, bà Đỗ Thị Từng. Các đồng chí đặc công, trinh sát và mũi công tác C6 (tiền thân của Thị ủy Tuy Hòa) đã tổ chức được đường dây liên lạc từ thị xã ra, nhiều cơ sở thanh niên cốt cán được bố trí bảo vệ hành lang, nhất là cơ sở cốt cán ở thôn Phước Hậu và vùng Long Đức - Liên Trì.

Đêm 29/10/1961, một tiểu đội đặc công của Tỉnh đội được tăng cường về “lót” lại ở vùng này do ông Phan Công Thanh (Nhỏ), cán bộ đặc công của Tỉnh đội chỉ huy.

Chiều 30/10/1961, qua liên lạc, chỉ đạo thống nhất của Tỉnh ủy, Tỉnh đội bố trí lực lượng thanh niên hợp pháp của Liên Trì - Phước Hậu cảnh giới hành lang từ cây số 2 đến cây số 5 trên quốc lộ 1A. Đúng 5 giờ chiều, Luật sư Nguyễn Hữu Thọ đạp xe từ thị xã ra, vượt qua cổng gác của địch ở cây số 2, đi thẳng ra điểm hẹn mả bà Dũ Ký (Liên Trì 1). Đúng ám hiệu đã thống nhất, anh em trinh sát, đặc công đón Luật sư đưa nhanh vào bìa núi. Hồi hộp, xúc động, anh em dù chưa quen biết nhưng tay bắt mặt mừng tràn đầy phấn khởi. Bộ đội ta giúp Luật sư thay đổi quần áo rồi đưa Luật sư đi theo hành lang đã cảnh giới an toàn dọc chân núi Chóp Chài, xuyên qua đầu xóm Bàu Cả (Phú Vang) lội dọc đồng Màng Màng lên Phú Điền - nơi có lực lượng yểm trợ do Tỉnh đội trưởng Nguyễn Lầu (Mười Dũng) chỉ huy, bố trí chờ ở đây.

Phan Văn An vác chiếc xe đạp của Luật sư đến nhà anh Nguyễn Đình Nghệ, cùng với em ruột Phan Văn Diệt xóa dấu tích, ngụy trang để đánh lạc hướng truy tìm của địch.

Sau khi ta tổ chức giải thoát thành công Luật sư Nguyễn Hữu Thọ, địch cay cú vây bắt 18 người là cơ sở cách mạng trung kiên ở hai làng Phước Hậu, Liên Trì ven núi Chóp Chài giam cầm, tra tấn dã man. Có 3 người bị địch lưu đày biệt xứ hơn 5 năm là bà Nguyễn Thị Lá, Đỗ Thị Từng (địch giam ở nhà lao Thừa Phủ - Thừa Thiên Huế), ông Phan Văn Diệt bị giam cầm ở nhà lao Lao Bảo (Quảng Trị) khét tiếng.

Vùng đất và những con người kiên trung dưới chân núi Chóp Chài có vinh dự được chọn là điểm hẹn và tham gia vai trò chủ chốt giải thoát thành công Luật sư Nguyễn Hữu Thọ ra vùng giải phóng để đảm nhận trọng trách Chủ tịch Mặt trận Dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam.

Nữ y tá tham gia giải thoát Luật sư Nguyễn Hữu Thọ

Trong số những người tham gia giải thoát Luật sư Nguyễn Hữu Thọ có nữ y tá Đàm Thị Lý, hiện nay còn sống.

Bà Đàm Thị Lý là y tá thoát ly trong kháng chiến chống Mỹ cứu nước, bị tù đày nhiều năm, thương binh hạng 4/4, được Đảng, Nhà nước tặng nhiều huân, huy chương, kỷ niệm chương, bằng khen… Bà Lý sinh năm 1936, trong gia đình cách mạng kiên trung, cả cha và mẹ đều là cán bộ cách mạng. Cha là Đàm Hoa (1900-1955), tên trong làng thường gọi là ông xã Dư, là cán bộ tiền khởi nghĩa, là đảng viên được Đảng bố trí làm Lý trưởng Liên Trì. Mẹ là Trần Thị Mực (1907-1978), cán bộ tiền khởi nghĩa, sau Cách mạng Tháng Tám 1945 làm Hội trưởng Phụ nữ của làng Liên Trì kiêm Hội trưởng Hội Mẹ chị binh sĩ.

Tháng 8/1958, bà Lý lập gia đình với ông Trần Nựu (con trai của nhà giáo cách mạng Trần Chương - Nghị Trần), Đại đội phó Đại đội trinh sát Tỉnh đội Phú Yên, một trong những chiến sĩ được trực tiếp làm nhiệm vụ giải thoát Luật sư Nguyễn Hữu Thọ.

Trong cuộc giải thoát Luật sư Nguyễn Hữu Thọ, nữ y tá Đàm Thị Lý giữ nhiệm vụ rất quan trọng là trực tiếp chăm sóc sức khỏe Luật sư tại bệnh viện, tìm hiểu từng bước đi, chỗ ở, nơi làm việc, thời gian tuần tra của địch để báo cho lãnh đạo.

Bà Đàm Thị Lý nhớ lại: Tôi sẵn sàng một túi xách đầy đủ thuốc, bông băng trong tư thế có tình huống sơ cứu kịp thời. Chiều 29/10/1961, tôi nấu cơm cho cha chồng và con gái tôi ăn sớm hơn mọi ngày. Chồng tôi - anh Trần Nựu và những người có nhiệm vụ đã đến mả bà Dũ Ký quan sát, chuẩn bị, kiểm tra lại tất cả các vị trí, phương án thật kỹ. 4 giờ chiều 30/10/1961, lúc này trời mây kéo về mù mịt như sắp có mưa. Đó là điều kiện rất thuận lợi để triển khai kế hoạch đón Luật sư. 5 giờ kém 10, Luật sư Nguyễn Hữu Thọ đạp xe ra hướng mả bà Dũ Ký, được giao liên đón. Các anh Trần Nựu, Phan Văn An đã đứng sẵn chờ Luật sư đến là đón ông đưa vào trong thành mả. Ai lo việc nấy. Cả tổ vui mừng đón tiếp Luật sư trong giây lát rồi đi theo lối đã dọn sẵn vượt núi, băng đồng, vượt qua bốt gác của địch, đưa Luật sư về đến căn cứ an toàn.

PHẠM THÙY