Giải mã quốc gia Trung Đông quyền lực

"Tầm nhìn 2030", bản kế hoạch chiến lược của Thái tử Mohammed bin Salman cho tương lai của đất nước này là chương trình cải cách kinh tế và xã hội sâu rộng nhất trong vòng nửa thế kỷ qua. Tuy nhiên, bản kế hoạch chiến lược này sẽ tác động ra sao đến sự cân bằng bền vững giữa truyền thống và đổi mới - yếu tố đã giúp Arab Saudi duy trì ổn định.

Và liệu những cải cách này sẽ trở thành một tầm nhìn thành công hay chỉ là một ảo vọng? Đây là câu hỏi lớn mà tác giả David Rundel muốn giải đáp trong cuốn sách Tầm nhìn hay ảo vọng - Ả Rập Xê Út trước ngã rẽ lịch sử.

Thái tử Arab Saudi Mohammed Bin Salman. Nguồn: salon.

Gia tộc nắm quyền cai trị của Arab Saudi

David Rundell có 30 năm phục vụ trong ngành ngoại giao Mỹ và đã làm việc tại nhiều nơi như Washington, Bahrain, Arab Saudi, Syria, Tunisia và Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất. Ông được công nhận là một trong những chuyên gia hàng đầu của Mỹ về Arab Saudi khi có 16 năm làm việc tại đất nước này. David Rundell đã công tác tại Đại sứ quán Riyadh cũng như các Lãnh sự quán ở Jeddah và Dhahran, trong nhiều vai trò, từ Trưởng/Phó Phái đoàn đến Cố vấn Chính trị, Kinh tế và Thương mại.

Tầm nhìn hay ảo vọng được chia thành năm phần, mỗi phần thảo luận về một trụ cột của sự ổn định tại Ả Rập Xê Út: “Kiến tạo quốc gia mới”, “Quản lý sự kế vị”, “Cân bằng lợi ích các bên liên quan”, “Xây dựng chính phủ có năng lực” và “Đối mặt với những thách thức mới”.

Tầm nhìn hay ảo vọng bắt đầu bằng việc mô tả cách Nhà Al Saud - gia tộc nắm quyền cai trị của Arab Saudi - duy trì quyền lực ở đất nước này như thế nào. Bắt đầu từ vua Abdulaziz al-Saud thống nhất phần lớn khu vực Bán đảo Ả Rập lần đầu tiên sau 1.000 năm. Trong vòng hai thế hệ, vương quốc của ông đã vươn lên từ một vùng đất nghèo nàn, bất ổn và chia rẽ về chính trị trở thành một quốc gia thống nhất, ổn định và thịnh vượng với tầm ảnh hưởng quốc tế.

Tiếp đó, là chế độ quân chủ Arab Saudi vận hành và phát triển qua các triều đại của vua Khalid, Fahd và Abdullah. Và hiện tại là những thay đổi quan trọng trong quyền kế vị mà Vua Salman đã thực hiện khi ông chuẩn bị chuyển giao ngai vàng cho thế hệ hoàng tử tiếp theo.

Tiếp đó, thông qua việc phân tích cách gia tộc này xây dựng quyền cai trị của mình, cách gia tộc này thúc đẩy hội nhập kinh tế quốc gia… tác giả làm rõ hơn về vương triều Al Saud vừa là một thể chế quốc gia, vừa là một "doanh nghiệp gia đình".

Tác giả cũng cho biết những thành tích mà Arab Saudi có được trong hơn 80 năm qua. Đó là quốc gia này phần lớn đã tránh được các cuộc chiến tranh với nước ngoài. Chiến dịch khủng bố nghiêm trọng và kéo dài của al-Qaeda cũng bị đánh bại ở quốc gia này.

Đây là thành tích đáng ghi nhận hơn so với Ai Cập, Iraq, Jordan và Syria. Thành công của Arab Saudi không đến từ sức mạnh quân sự mà chủ yếu nhờ vào tài ngoại giao khéo léo.

Bên cạnh đó, gia tộc Al Saud đã tận dụng các liên minh với những đối tác mạnh, vai trò then chốt của Arab Saudi trong thị trường năng lượng toàn cầu, cũng như vị trí trung tâm trong thế giới Hồi giáo để duy trì an ninh đối ngoại của vương quốc.

Dù đạt được nhiều thành tích đáng ghi nhận nhưng Arab Saudi vẫn đang phải đối mặt với những thách thức lớn về chính trị, xã hội, kinh tế và an ninh. Mô hình kinh doanh truyền thống không còn đảm bảo sự ổn định của quốc gia.

Sách Tầm nhìn hay ảo vọng - Ả Rập Xê Út trước ngã rẽ lịch sử. Ảnh: O.P.

Kế hoạch đầy tham vọng của Mohammed bin Salman và những thách thức

Trong cuốn sách, David Rundell đã chỉ ra những rủi ro dài hạn trọng yếu đối với sự ổn định của Arab Saudi, và phân tích cách Nhà Al Saud đang ứng phó với chúng và đưa ra một số chỉ báo cụ thể về những hướng thay đổi khả dĩ nhất.

Những giới hạn về giá cả và sản lượng xuất khẩu dầu đã khiến nền kinh tế phụ thuộc vào dầu mỏ và mang tính phân phối của Arab Saudi trở nên không bền vững. Đồng thời, thị trường lao động yếu kém với tỉ lệ tham gia lực lượng lao động thấp và năng suất lao động giảm sút đã không thể duy trì mức sống mà người dân Arab Saudi mong đợi.

Trong bối cảnh đó, “Tầm nhìn 2030” của Thái tử Mohammed bin Salman là một kế hoạch đầy tham vọng nhằm giảm sự phụ thuộc của Arab Saudi vào dầu mỏ, đa dạng hóa nền kinh tế, tạo ra việc làm trong khu vực tư nhân và giảm thâm hụt ngân sách của chính phủ.

Tầm nhìn hay ảo vọng sẽ phân tích chi tiết kế hoạch này, những thành tựu đã đạt được cho đến nay, và lý giải lý do nó có thể thành công hoặc thất bại.

Bên cạnh đó sách cũng thảo luận những thách thức mà chế độ quân chủ Arab Saudi vẫn phải đối mặt.

Trải qua ba thế hệ, người Arab Saudi ngày càng thịnh vượng và hưởng thụ một nền giáo dục tốt hơn; họ mong muốn tham gia trực tiếp hơn vào chính phủ, đồng thời kỳ vọng mức độ minh bạch và trách nhiệm giải trình cao hơn. Tất cả vấn đề này đều chứa đựng mầm mống bất ổn nếu không được giải quyết.

Sự ổn định của Arab Saudi cho đến nay đã vượt trên mong đợi của nhiều người. Tuy nhiên, với tốc độ thay đổi nhanh chóng hiện nay, sự ổn định này đang bị đe dọa, khi mà những “gốc rễ” cũ đang dần biến mất trong khi những “mầm non” mới vẫn chưa bén rễ.

Minh Châu