Giải mã bí ẩn màu mắt: Vì sao mắt người lại có nhiều màu khác nhau?

Màu mắt tiết lộ điều gì?

Đôi mắt không chỉ là “cửa sổ tâm hồn” mà còn là “cánh cửa gene di truyền”. Màu mắt do mống mắt (iris) quyết định – đây là bộ phận kiểm soát lượng ánh sáng đi vào võng mạc bằng cách điều chỉnh kích thước đồng tử. Chính mống mắt tạo nên sắc tố đặc trưng của mắt, và cũng là nơi thể hiện rõ nhất sự khác biệt giữa các cá nhân.

Quá trình hình thành và thay đổi màu mắt

Yếu tố then chốt quyết định màu mắt chính là lượng protein sắc tố – hay còn gọi là melanin – trong các tế bào của mống mắt. Khi mới chào đời, phần lớn trẻ sơ sinh chưa có melanin tích tụ tại mống mắt, vì vậy đôi mắt thường mang màu xanh. Trong khoảng thời gian từ 6–36 tháng tuổi, các tế bào này bắt đầu sản sinh melanin, dẫn đến sự biến đổi màu mắt. Nếu melanin tích tụ nhiều, mắt sẽ chuyển sang màu nâu; nếu ít, sẽ giữ màu xanh.

Ảnh minh họa.

Ở trẻ em châu Á và châu Phi, phần lớn khi sinh ra đã có mắt nâu hoặc đen do lượng melanin lớn đã có sẵn trong mống mắt. Tuy nhiên, vẫn có những trường hợp hiếm hoi trẻ sơ sinh mang mắt xanh.

Màu mắt phổ biến và hiếm gặp

Trên thực tế, màu mắt không chỉ giới hạn ở xanh lá, xanh da trời hay nâu mà tồn tại dưới nhiều sắc độ. Mắt nâu là phổ biến nhất, tiếp đến là xanh da trời hoặc xám. Màu xanh lá cây là một trong những màu hiếm, trong khi đỏ là màu mắt cực kỳ hiếm gặp. Đôi mắt đỏ thực chất là do gần như không có melanin, khiến mống mắt gần như trong suốt và để lộ màu đỏ hoặc hồng của các mạch máu bên dưới.

Ngoài ra, có người còn sở hữu hai màu mắt khác nhau. Hiện tượng này xảy ra khi mống mắt được hình thành từ hai kiểu gene khác biệt – do sự kết hợp ngẫu nhiên của gene hoặc tác động từ chấn thương gây ảnh hưởng đến quá trình sản xuất melanin. Mắt hai màu rất hiếm gặp ở người, nhưng phổ biến hơn ở động vật như chó, mèo hoặc ngựa.

Gene nào quyết định màu mắt?

Trái với giả thuyết cũ cho rằng chỉ một gene chi phối màu mắt, khoa học hiện đại xác nhận rằng có nhiều gene tham gia vào quá trình này. Các gene này sẽ điều chỉnh mức độ sản xuất melanin trong mống mắt. Trong đó, hai gene quan trọng nhất là OCA2 và HERC2. Gene OCA2 có vai trò chi phối đến 3/4 sắc độ màu mắt, từ xanh đến nâu. Vì vậy, màu mắt của một đứa trẻ phụ thuộc vào sự kết hợp phức tạp của hai bộ gene này từ cha mẹ.

Khác với tóc và da, mắt không liên tục sản xuất melanin suốt đời. Do đó, sự tập trung sắc tố melanin ở mô mỡ đệm trong mống mắt sẽ quyết định việc mắt sáng hay tối theo thời gian.

Màu mắt có thể thay đổi không?

Trên thực tế, màu mống mắt có thể thay đổi do nhiều yếu tố bên ngoài. Việc trang điểm với các màu phấn mắt khác nhau có thể khiến người đối diện nhận thấy sự biến đổi màu mắt, dù thực tế sắc tố vẫn giữ nguyên.

Đặc biệt, màu mắt của trẻ sơ sinh có thể biến đổi rất nhanh. Một số em bé sinh ra với đôi mắt xanh dương, nhưng chỉ sau 1 ngày tuổi đã chuyển sang màu nâu hoặc hạt dẻ vì quá trình sản sinh sắc tố sẫm bắt đầu diễn ra.

Ngoài ra, các yếu tố như bệnh lý hoặc chấn thương cũng có thể làm thay đổi màu mắt. Một số loại thuốc nhỏ mắt điều trị bệnh tăng nhãn áp có thể thúc đẩy sản xuất nhiều sắc tố nâu hơn trong mống mắt, làm mắt trông sẫm màu hơn.

Cũng có những người sinh ra với một mắt xanh và một mắt nâu – sự khác biệt này duy trì không thay đổi trong suốt cuộc đời, dù khoa học vẫn chưa lý giải được hoàn toàn nguyên nhân.

Màu mắt – yếu tố tưởng chừng đơn giản – thực chất là kết quả của một hệ thống gene phức tạp và biến đổi không ngừng. Nó không chỉ phản ánh tính di truyền mà còn là minh chứng sống động cho sự kỳ diệu của cơ thể con người.

Bảo Ngọc (t/h)