Giá điện và bài toán lỗ 44.700 tỷ: Cần minh bạch và lộ trình rõ ràng

Đây không chỉ là câu chuyện của một doanh nghiệp thua lỗ, mà là bài toán lớn về minh bạch, trách nhiệm và sự công bằng cần được giải quyết với lộ trình hợp lý.

Cần minh bạch thông tin

Trao đổi với PV Báo CAND chiều 31/8, chuyên gia kinh tế, TS Nguyễn Minh Phong cho rằng, việc EVN liên tục kêu lỗ và đề xuất đưa khoản lỗ lũy kế vào chi phí tính giá điện không còn là chuyện mới. Cần phân biệt rõ giữa khoản lỗ do yếu tố khách quan (tỷ giá, chính sách...) và lỗi chủ quan (quản trị, đầu tư dàn trải...)? EVN cần giải trình công khai, chi tiết: Khoản lỗ hơn 44.700 tỷ gồm những gì, cái gì do chính sách, cái gì do lỗi quản trị. Người dân có quyền được biết, đó là điều kiện tiên quyết để tạo sự đồng thuận xã hội", TS Phong nhấn mạnh.

Cần làm rõ nguyên nhân các khoản lỗ, đảm bảo minh bạch trước khi phân bổ vào giá điện.

Chuyên gia Ngô Đức Lâm, nguyên Phó Viện trưởng Viện Năng lượng cũng cho rằng, công thức tính giá điện hiện nay đã bao gồm toàn bộ chi phí hệ thống. Nếu đưa thêm lỗ vào, cần minh bạch, công khai và có lộ trình giãn dần, tránh cú sốc cho nền kinh tế. Niềm tin xã hội phụ thuộc nhiều vào việc EVN giải thích rõ ràng, thuyết phục.

Chuyên gia kinh tế, TS Nguyễn Quốc Việt, Trường Đại học Kinh tế, Đại học Quốc gia Hà Nội cũng cho rằng, đây chưa phải là thời điểm phù hợp để tính thêm các khoản lỗ cũ vào giá điện, càng không nên tăng giá trong bối cảnh hiện tại. Dù nền kinh tế trong nửa đầu năm có những tín hiệu tích cực, song phía trước vẫn còn nhiều thách thức - đặc biệt khi các chính sách thuế đối ứng từ Mỹ bắt đầu có hiệu lực. Theo ông, nếu giá điện tiếp tục tăng không chỉ đẩy chi phí đầu vào của doanh nghiệp lên cao mà còn tạo thêm áp lực lên tỷ giá, ảnh hưởng đến ổn định vĩ mô. “Quan trọng hơn, thu nhập và mức sống của người lao động vẫn đang trong quá trình phục hồi sau những khó khăn kéo dài. Việc tăng giá lúc này sẽ giáng thêm một gánh nặng mà nhiều người chưa đủ sức gánh”, TS Việt bày tỏ.

Ở góc nhìn của người dân, bà Nguyễn Thị Thanh (phường Phú Lương, Hà Nội) thẳng thắn bày tỏ: "Người dân có thể chia sẻ một phần khó khăn, nhưng phải được giải thích rõ ràng - vì sao lại lỗ lớn đến vậy. Khi thấy minh bạch, dân mới có thể đồng thuận". Chia sẻ của bà Thanh phản ánh tâm lý chung trong xã hội hiện nay: Sẵn sàng gánh vác cùng Nhà nước, nhưng điều kiện tiên quyết là phải minh bạch, công bằng và có lý do thuyết phục.

Sẽ có lộ trình hợp lý

TS Nguyễn Huy Hoạch, thành viên Hội đồng Khoa học của Hiệp hội Năng lượng Việt Nam, cho rằng có cơ sở để xem xét khoản lỗ của EVN, bởi hệ thống điện hiện có nhiều mức giá đầu vào khác nhau, trong đó, điện gió, điện mặt trời, điện LNG đều cao hơn giá bán bình quân. Bên cạnh đó, EVN còn gánh trách nhiệm cung cấp điện tới vùng sâu, vùng xa, hải đảo - những khu vực khó thu hồi vốn. Nếu không xử lý sớm, nguy cơ phát sinh nợ xấu và thiếu nguồn tái đầu tư là rất lớn, ảnh hưởng đến an ninh năng lượng quốc gia. Tuy vậy, dưới góc độ người tiêu dùng, ông Hoạch nhấn mạnh: Không thể để tình trạng "EVN lỗ bao nhiêu thì dân gánh bấy nhiêu". Người dân cần thấy một doanh nghiệp hoạt động hiệu quả và quan trọng nhất là minh bạch. Ông đề nghị các bộ, ngành phải tách bạch rõ đâu là khoản lỗ hợp lý có thể phân bổ vào giá, và công bố lộ trình điều chỉnh phù hợp, hạn chế tối đa tác động lên nhóm người dễ bị tổn thương.

Đáng chú ý, TS Hoạch cũng chỉ ra sự bất hợp lý trong cơ cấu giá điện hiện nay khi hộ gia đình đang phải trả cao hơn giá điện sản xuất - trong khi chính sách ưu đãi này lại chủ yếu mang lợi cho khối doanh nghiệp FDI, chiếm 70 - 80% kim ngạch xuất nhập khẩu. “Đã đến lúc cần một lộ trình hợp lý để từng bước áp dụng giá bán điện theo cơ chế thị trường, đảm bảo minh bạch, công bằng và hài hòa lợi ích giữa doanh nghiệp, người dân và nền kinh tế”, ông nhấn mạnh.

TS Lê Xuân Nghĩa, nguyên Phó Chủ tịch Ủy ban Giám sát tài chính quốc gia đề nghị cân nhắc dùng ngân sách hỗ trợ một phần, bởi đây là khoản lỗ mang tính chính sách.

Theo các chuyên gia, để xử lý khoản lỗ 44.700 tỷ đồng một cách bền vững, cần phối hợp đồng bộ giữa nhà nước, EVN và xã hội. Ngân sách nhà nước có thể chia sẻ một phần. EVN cần thực hiện tái cấu trúc mạnh mẽ, cắt giảm các chi phí không cần thiết, nâng cao hiệu quả quản trị và đầu tư vào công nghệ hiện đại. Giảm tổn thất điện năng, tối ưu vận hành không chỉ giúp tiết kiệm chi phí mà còn cải thiện chất lượng dịch vụ - điều mà người dân kỳ vọng từ một doanh nghiệp nắm vai trò chủ lực trong ngành điện. Cùng với đó, việc đa dạng hóa nguồn năng lượng, đặc biệt thúc đẩy điện gió, điện mặt trời, sẽ góp phần giảm phụ thuộc vào năng lượng hóa thạch - vốn dễ biến động về giá – và tiệm cận mục tiêu phát triển bền vững. Các cơ quan quản lý cần công khai thông tin định kỳ, giải thích rõ cơ cấu giá và cam kết giảm khi điều kiện thuận lợi. Quan trọng nhất, việc phân bổ cần thực hiện theo lộ trình dài hạn, giãn dần qua nhiều năm để tránh cú sốc cho nền kinh tế và đời sống người dân. Chỉ khi có sự phối hợp hài hòa như vậy, bài toán 44.700 tỷ đồng mới có thể được giải quyết một cách bền vững, vừa đảm bảo an ninh năng lượng, vừa duy trì niềm tin và sự đồng thuận xã hội.

Theo báo cáo của EVN, tổng lỗ lũy kế đến hết năm 2023 lên tới hơn 50.000 tỷ đồng và sau một số giải pháp cân đối, vẫn còn tồn tại khoản lỗ hơn 44.700 tỷ đồng. Để giải quyết vấn đề này, EVN kiến nghị Bộ Công Thương báo cáo Thủ tướng cho phép đưa khoản lỗ lũy kế này vào chi phí được phép tính vào giá bán lẻ điện bình quân. Theo EVN, nếu không xử lý, vốn Nhà nước tại EVN sẽ bị ảnh hưởng, không bảo toàn được vốn đầu tư, từ đó, ảnh hưởng đến khả năng tái đầu tư cho các dự án điện trọng điểm. Điều này cũng có thể tác động tiêu cực đến uy tín của EVN với các ngân hàng, làm tăng rủi ro khi vay vốn và cuối cùng có thể ảnh hưởng đến an ninh năng lượng quốc gia.

Theo Cục Điện lực (Bộ Công Thương), việc xử lý khoản lỗ này được dựa trên cơ sở pháp lý của Luật Điện lực 2024 và dự thảo sửa đổi, bổ sung Nghị định số 72/2023/NĐ-CP ngày 19/9/2023 của Chính phủ về cơ chế điều chỉnh mức giá bán lẻ điện bình quân. Giá điện phải phản ánh đúng, đủ chi phí sản xuất hợp lý và hợp lệ, bao gồm cả biến động tỷ giá.

Theo ông Hồ Sỹ Quang, Phó Trưởng phòng Quản lý giá điện (Cục Điện lực, Bộ Công Thương), phân bổ khoản lỗ sẽ không thực hiện một lần, mà phải có lộ trình hợp lý. Mục tiêu là tránh gây sốc giá, đồng thời vẫn bảo đảm ổn định kinh tế vĩ mô và đời sống người dân. Toàn bộ số lỗ trước khi tính vào giá điện sẽ phải được kiểm toán, thẩm định. Việc phân bổ sẽ giãn dần qua nhiều năm, tránh tạo gánh nặng đột ngột. Điều này cho thấy, Bộ Công Thương đã nhận thức rõ tính nhạy cảm xã hội của vấn đề và chủ trương xử lý theo hướng cân bằng lợi ích Nhà nước, doanh nghiệp và người dân.

Lưu Hiệp