Ấn tượng Việt Nam: 'Đòn bẩy' cho một Việt Nam thịnh vượng - Bài 1: Từ bổ trợ đến vai trò dẫn dắt

Đổi mới tư duy và chính sách

Gần bốn thập kỷ sau Đổi mới, Việt Nam đã chuyển mình từ nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung với thu nhập thấp (chỉ 96 USD/người vào năm 1989), dự kiến sẽ bước sang nhóm quốc gia có thu nhập trung bình cao trên 5.000 USD/người/năm vào cuối năm 2025. Sự bứt phá này bắt nguồn từ đường lối cải cách đúng đắn, hội nhập quốc tế sâu rộng và nỗ lực bền bỉ của toàn xã hội. Trong hành trình ấy, khu vực kinh tế tư nhân từng bước khẳng định vị thế, từ chỗ chỉ đóng vai trò bổ trợ trở thành một trong những trụ cột quan trọng thúc đẩy tăng trưởng.

Kinh tế tư nhân Việt Nam đã có những bước phát triển vượt bậc, trở thành một bộ phận cấu thành quan trọng của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Với khoảng 940 nghìn doanh nghiệp và hơn 5 triệu hộ kinh doanh, khu vực này đóng góp xấp xỉ 50% GDP, hơn 30% tổng thu ngân sách nhà nước và sử dụng khoảng 82% tổng số lao động. Đây là minh chứng rõ nét cho vai trò dẫn dắt của kinh tế tư nhân trong tiến trình phát triển quốc gia. Nếu trước đây tư nhân chỉ là thành phần thứ yếu thì nay, khu vực kinh tế này đã trỗi dậy mạnh mẽ, trở thành một trong những trụ cột quan trọng hàng đầu của nền kinh tế.

Ông Phan Đức Hiếu, Ủy viên thường trực Ủy ban Kinh tế và Tài chính Quốc hội cho biết, nhìn lại quá trình phát triển, mỗi lần Nhà nước thay đổi quan điểm về vai trò của kinh tế tư nhân thì đóng góp của khu vực này càng trở nên rõ nét. Giai đoạn 1988–2000, kinh tế tư nhân được thừa nhận và tham gia vào cung cấp sản phẩm, dịch vụ thiết yếu, góp phần chuyển biến nền kinh tế từ kế hoạch hóa tập trung sang vận hành theo cơ chế thị trường. Từ năm 2000, chính sách về kinh tế tư nhân đã thay đổi căn bản, chuyển từ “được làm những gì Nhà nước cho phép” sang “được làm những gì Nhà nước không cấm”. Từ đây, kinh tế tư nhân được phát triển rộng rãi trong mọi ngành nghề, lĩnh vực và đóng góp ngày càng lớn cho sự phát triển của đất nước. Quan điểm của Đảng cũng thay đổi theo thời gian, gắn liền với sự trưởng thành của khu vực này, từ thừa nhận, đến coi kinh tế tư nhân là một trong các động lực và là động lực quan trọng.

Một bước ngoặt lớn trong tư duy về kinh tế tư nhân đến từ Nghị quyết số 10/NQ-TW ngày 3/6/2017 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII, về phát triển kinh tế tư nhân trở thành một động lực quan trọng của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Lần đầu tiên, Đảng xác định kinh tế Nhà nước, kinh tế tập thể cùng với kinh tế tư nhân là nòng cốt để xây dựng một nền kinh tế độc lập, tự chủ. Song song với việc xác định phát triển kinh tế tư nhân là một động lực quan trọng của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.

Cũng tại Nghị quyết này, Đảng đã xác định, phát triển kinh tế tư nhân lành mạnh là một nhiệm vụ vừa cấp bách, vừa thường xuyên trong suốt quá trình hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và coi đây là một phương thức quan trọng để giải phóng sức lao động, sản xuất, nhằm huy động, phân bổ và sử dụng có hiệu quả mọi nguồn lực để phát triển. Nhờ những chủ trương và cải cách thể chế sau Nghị quyết 10, khu vực kinh tế này đã được trao nhiều cơ hội hơn như quyền tự do kinh doanh và quyền tài sản của cá nhân, tổ chức đã được pháp luật bảo vệ tốt hơn.

Đến tháng 5/2025, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết 68-NQ-TW (Nghị quyết 68) về phát triển kinh tế tư nhân chính thức xác định kinh tế tư nhân là “một động lực quan trọng nhất của nền kinh tế”, với kỳ vọng phát triển cả về chất lượng lẫn đóng góp tích cực hơn trong giai đoạn tới. Kinh tế tư nhân được xác định là lực lượng tiên phong thúc đẩy tăng trưởng, tạo việc làm, nâng cao năng suất lao động, năng lực cạnh tranh quốc gia, công nghiệp hóa, hiện đại hóa, tái cấu trúc nền kinh tế theo hướng xanh, tuần hoàn, bền vững”. Nghị quyết 68-NQ/TW không chỉ là một văn bản định hướng mà còn thể hiện sự thay đổi sâu sắc về tư duy của Đảng và Nhà nước trong việc đánh giá vai trò kinh tế tư nhân.

Theo ông Nguyễn Văn Thân, Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam, Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân cho thấy những đột phá chưa từng có về quan niệm và tư duy phát triển kinh tế tư nhân. Nghị quyết đã đề ra các mục tiêu, nhiệm vụ và giải pháp cụ thể, quyết liệt, tập trung vào những vấn đề cốt lõi để thúc đẩy sự phát triển nhanh và bền vững của khu vực kinh tế tư nhân.

Kinh tế tư nhân từ chỗ bị hạn chế trước Đổi mới đến được chấp nhận là một thành phần kinh tế phát triển bình đẳng với các thành phần kinh tế khác, rồi trở thành một động lực quan trọng đối với nền kinh tế, đó là cả một chặng đường dài. Vai trò của kinh tế tư nhân đối với nền kinh tế đã từng bước được khẳng định và ghi nhận trong chủ trương, chính sách, pháp luật và thực tế cũng đã chứng minh vị thế quan trọng của khu vực này trong hầu khắp lĩnh vực, ngành nghề của nền kinh tế. Mới đây, Tổng Bí thư Tô Lâm đã khẳng định, kinh tế tư nhân là đòn bẩy cho một Việt Nam thịnh vượng, phải coi phát triển kinh tế tư nhân là nhiệm vụ trọng tâm hiện nay.

“Chìa khóa vàng” mở cửa cho doanh nghiệp

Việt Nam đang bước vào giai đoạn phát triển mới - một kỷ nguyên mà đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số và hội nhập quốc tế sâu rộng đòi hỏi khung pháp lý vừa đầy đủ, đồng bộ, vừa linh hoạt, thích ứng nhanh và dự báo được xu thế tương lai. Ngày 30/4/2025 Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 66-NQ/TW (Nghị quyết 66) về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới. Nghị quyết đề ra nhiều định hướng cải cách sâu sắc, nổi bật là tư duy đổi mới toàn diện về cách xây dựng và thực thi pháp luật. Theo đó, tư duy lập pháp chuyển từ quản lý sang kiến tạo. Pháp luật không chỉ là công cụ điều chỉnh hành vi, mà phải trở thành động lực phát triển. Cùng với đó, Nghị quyết đặt mục tiêu xây dựng hệ sinh thái pháp luật thân thiện, lấy người dân và doanh nghiệp làm trung tâm; nhấn mạnh việc xây dựng văn hóa tuân thủ pháp luật và tăng cường hậu kiểm, coi kết quả thực thi là thước đo chất lượng luật pháp.

Song hành với Nghị quyết số 66-NQ/TW, Nghị quyết số 68-NQ/TW ban hành một tháng sau đó (ngày 4/5) có lẽ là văn kiện toàn diện và quan trọng nhất từ trước tới nay dành cho kinh tế tư nhân. Lần đầu tiên, khu vực này được xác định là “một trong những động lực quan trọng nhất của nền kinh tế quốc gia”. Đây là sự khẳng định mạnh mẽ chưa từng có về vai trò trung tâm của kinh tế tư nhân trong chiến lược phát triển đất nước. Cũng lần đầu tiên, Nghị quyết đã chạm đến điều cốt lõi: Trao cho doanh nghiệp tư nhân thứ họ cần nhất, đó là niềm tin và sự an tâm để dấn thân và phát triển, bằng những cam kết chính trị mạnh mẽ.

Nghị quyết số 68-NQ/TW đề ra các giải pháp tháo gỡ tận gốc các điểm nghẽn của khu vực tư nhân. Đó là cải cách thể chế với yêu cầu cải cách thủ tục, cắt giảm điều kiện kinh doanh, số hóa toàn bộ quy trình, đến bảo vệ quyền tài sản, quyền tự do kinh doanh, bảo đảm cạnh tranh bình đẳng và thực thi hợp đồng. Đó là yêu cầu chuyển từ tiền kiểm sang hậu kiểm, từ tư duy "xin – cho" sang tư duy phục vụ; khẳng định doanh nghiệp được quyền tự do kinh doanh mọi ngành nghề mà pháp luật không cấm. Các chính sách cụ thể cũng được thiết kế để hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận đất đai, vốn, nhân lực chất lượng cao, thúc đẩy đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, phát triển bền vững và hội nhập chuỗi giá trị toàn cầu.

Việc Bộ Chính trị đồng thời ban hành hai Nghị quyết số 66-NQ/TW và Nghị quyết 68-NQ/TW là một bước đi mang tính chiến lược, khẳng định rõ định hướng phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới. Đó là lấy cải cách thể chế làm đòn bẩy, lấy khu vực tư nhân làm động lực và lấy công bằng, minh bạch làm nền tảng cho sự phát triển bền vững. Hai Nghị quyết dù tiếp cận từ hai trục khác nhau (thể chế và kinh tế) song có mối quan hệ hữu cơ, bổ trợ lẫn nhau. Bởi lẽ, mọi cải cách kinh tế chỉ thành công với nền tảng là một hệ thống pháp luật tiến bộ và ngược lại, luật pháp chỉ thực sự phát huy giá trị khi gắn với các mục tiêu phát triển cụ thể.

Vai trò của Nghị quyết 68 được cộng đồng doanh nghiệp đánh giá rất tích cực. Ông Trương Gia Bình, Chủ tịch Tập đoàn FPT, nhận định: “Nghị quyết 68 giống như một tia sáng giữa bối cảnh địa chính trị, kinh tế khó khăn. Nó trao niềm tin rằng từ nay doanh nghiệp tư nhân Việt Nam sẽ được tin tưởng, được tạo điều kiện để phát triển”.

Có thể thấy, cộng đồng doanh nghiệp đang kỳ vọng lớn rằng chính sách mới sẽ hóa giải tâm lý bất an, khơi thông các nguồn lực tài chính và cơ hội đầu tư cho doanh nghiệp. Trong khi đó Nghị quyết 66 đã thúc đẩy cải cách hành chính, đơn giản hóa thủ tục kinh doanh và đẩy mạnh số hóa dịch vụ công. Từ khâu hỗ trợ pháp lý đến tín dụng, các bước đã được tăng tốc nhằm tháo gỡ “điểm nghẽn” cho khu vực tư nhân.

Ông Nguyễn Quốc Hiệp, Chủ tịch Hiệp hội Nhà thầu xây dựng Việt Nam cho biết: Hai Nghị quyết 66 và 68 của Bộ Chính trị thực sự là “chìa khóa vàng” mở cửa cho các doanh nghiệp vượt qua những rào cản lâu nay trong môi trường kinh doanh vốn dĩ đã rất khắc nghiệt. Đó là một cuộc cách mạng nhận thức đối với vai trò của các doanh nghiệp tư nhân trong sự nghiệp xây dựng, phát triển kinh tế đất nước. Tuy nhiên, từ nhận thức đến hành động cụ thể là một quá trình đòi hỏi tất cả hệ thống chính quyền các cấp cùng vào cuộc.

Bên cạnh đó, các chuyên gia và hiệp hội doanh nghiệp đề xuất song hành với Nghị quyết 68 phải có các chương trình tổng thể đồng bộ, từ phát triển chỉ tiêu giám sát thực thi cho đến đào tạo, nâng cao năng lực quản trị cho doanh nghiệp.

Ông Nguyễn Văn Thân, Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa lưu ý rằng hiện vẫn còn nhiều dòng vốn và dự án đang bị tắc nghẽn. “Nếu không có lực lượng đủ mạnh vào cuộc để gỡ, thì sẽ rất khó lưu thông được dòng tiền. Nếu giải phóng được nguồn vốn này, chắc chắn sẽ đóng góp không nhỏ cho tăng trưởng GDP”, ông Thân chia sẻ.

Từ nhận thức đến hành động chính sách, Việt Nam đã có những bước chuyển quan trọng đối với kinh tế tư nhân. Bên cạnh đó, cộng đồng doanh nghiệp cũng đề nghị Chính phủ cần tiếp tục đổi mới thể chế, cải thiện năng lực cạnh tranh và hỗ trợ thực chất hơn nữa cho doanh nghiệp nhỏ và vừa - đảm bảo rằng tư nhân thực sự có thể hiện thực hóa tiềm năng để đóng góp ngày càng lớn vào sự phát triển kinh tế quốc gia./.

Lê Phương/TTXVN