EPR - Hướng đi mới cho công nghiệp môi trường Việt Nam

“Xương sống” mới của quản trị môi trường doanh nghiệp

Trong bối cảnh yêu cầu xanh hóa sản xuất, trung hòa các-bon và tuân thủ chuỗi cung ứng toàn cầu ngày càng khắt khe đang đặt ra nhiều thách thức cho doanh nghiệp. Luật Bảo vệ môi trường 2020 đã đánh dấu bước chuyển quan trọng: từ mô hình quản lý nặng về “tiền kiểm” sang tư duy dựa trên rủi ro, kết hợp giữa yêu cầu tuân thủ và áp lực thị trường. Đặc biệt với doanh nghiệp ngành Công Thương, chịu tác động trực tiếp từ quy định về xả thải, bao bì, năng lượng và khí nhà kính, luật này đang định hình lại toàn bộ “luật chơi”.

Điểm thay đổi lớn là giấy phép môi trường tích hợp, thay vì nhiều giấy xác nhận rời rạc, nay doanh nghiệp chỉ cần một giấy phép duy nhất bao trùm khí thải, nước thải, chất thải nguy hại. Điều này giảm thủ tục nhưng đòi hỏi hệ thống xử lý quan trắc phải đồng bộ và đạt chuẩn cao hơn.

Song song, trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất, nhập khẩu (EPR – Extended Producer Responsibility) buộc doanh nghiệp lựa chọn: hoặc trực tiếp thu gom, tái chế sản phẩm, hoặc đóng góp tài chính vào Quỹ Bảo vệ môi trường Việt Nam. Đây vừa là nghĩa vụ pháp lý, vừa là phép thử năng lực thiết kế sản phẩm theo hướng dễ tái chế, giảm phát thải, tiết kiệm tài nguyên.

Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất, nhập khẩu (EPR) là một chính sách quan trọng, được nhiều quốc gia trên thế giới áp dụng và mang lại những hiệu quả thiết thực

Là 1 trong số ít doanh nghiệp đã chủ động thích ứng, SABECO đã tích hợp EPR vào chiến lược bao bì của mình. Ông Larry Lee - Phó Tổng Giám đốc Phụ trách Tài sản Chiến lược và Phát triển bền vững SABECO cho biết: “Chúng tôi coi EPR là góc nhìn chiến lược trong định hình bao bì, tư duy lại về chất thải và kiến tạo giá trị cùng cộng đồng”.

Ngay từ khâu thiết kế, SABECO cải tiến vật liệu để giảm phát thải. Ví dụ, việc điều chỉnh độ dày nhôm giúp giảm trọng lượng lon-nắp, tiết kiệm năng lượng vận chuyển và phát thải. Hiện 100% bao bì sơ cấp và thứ cấp đều có thể tái sử dụng hoặc tái chế. Doanh nghiệp cũng hợp tác với PRO Vietnam (Packaging Recycling Organization Vietnam - Liên minh Tái chế Bao bì Việt Nam) nhằm xây dựng mô hình tái chế khép kín.

Từ năm 2023, SABECO hợp tác cùng PRO Vietnam triển khai mô hình tái chế khép kín và truyền thông nâng cao nhận thức cộng đồng. Doanh nghiệp cũng áp dụng mô hình 3R, tái sử dụng bã hèm và men làm thức ăn chăn nuôi, chuyển hơn 1.800 tấn bùn thải thành phân bón hữu cơ. Năm 2024, tỷ lệ tái chế và tái sử dụng chất thải của toàn hệ thống đạt 64,22%.

Theo ông Larry, song song với EPR, SABECO gắn kết chặt chẽ các mục tiêu ESG. Trong năm 2024, doanh nghiệp giảm 22,61% lượng nắp chai, 2,29% gạo sử dụng, tối ưu năng lượng còn 87,95 MJ/hL, đồng thời cắt giảm 9,3% khí nhà kính so với 2023.

Ở cấp ngành, ông Võ Tân Thành - Phó Chủ tịch Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) nhận định: "EPR không chỉ là nghĩa vụ mà còn là động lực để doanh nghiệp tái cấu trúc sản xuất theo hướng tiết kiệm tài nguyên, giảm phát thải, nâng sức cạnh tranh. Việc minh bạch, đơn giản hóa quy định sẽ khuyến khích doanh nghiệp chủ động thực hiện trách nhiệm môi trường".

Ngoài EPR, kiểm kê phát thải khí nhà kính và thị trường các-bon theo Nghị định 06/2022/NĐ-CP cũng đang là yêu cầu bắt buộc với ngành thép, xi măng, hóa chất, dệt may, điện… Doanh nghiệp phải xây dựng hệ thống MRV (Measurement, Reporting, Verification – đo đạc, báo cáo, thẩm định) để chứng minh phát thải và phương án giảm thiểu. Đây là thách thức lớn nhưng cũng mở ra cơ hội tạo tín chỉ các-bon, bán lại trên thị trường.

Ở lĩnh vực logistics, Tổng công ty Tân Cảng Sài Gòn đã nâng tỷ lệ vận chuyển container bằng xà lan lên khoảng 80% giữa TP.Hồ Chí Minh và Cái Mép – Thị Vải, giúp giảm ùn tắc, chi phí và phát thải hàng trăm nghìn tấn CO₂ mỗi năm. Cảng Cát Lái còn đầu tư cẩu RTG hybrid, tiết kiệm nhiên liệu và được công nhận là “cảng xanh” theo hệ thống GPAS (Green Port Award System - Giải thưởng Cảng xanh) của Mạng lưới dịch vụ cảng APEC.

Từ chính sách đến hành động

Theo ông Nguyễn Thành Yên - Phó Trưởng phòng Chính sách Pháp chế, Cục Môi trường, Bộ Nông nghiệp và Môi trường: “EPR mở ra hướng đi mới cho công nghiệp môi trường Việt Nam, song vẫn cần đồng bộ công nghệ, chính sách minh bạch và phối hợp hiệu quả giữa các bên".

Thực tế, khoảng cách giữa “chính sách trên giấy” và “hành động trong nhà máy” vẫn đáng kể. Hiện, Bộ Công Thương hiện đang rà soát, điều chỉnh Nghị định 08/2022/NĐ-CP, phân loại dự án theo rủi ro môi trường để vừa giảm thủ tục, vừa kiểm soát ô nhiễm. Đây là tín hiệu tích cực, cho thấy chính sách đang đi cùng doanh nghiệp.

Bên cạnh đó, các chuyên gia cho rằng doanh nghiệp cần chủ động hơn trong việc rà soát toàn bộ danh mục phát thải, chuẩn hóa quy trình quan trắc và công khai dữ liệu; Xây dựng kế hoạch EPR ở cấp công ty; Liên kết logistics xanh với kinh tế tuần hoàn; tận dụng vận tải thủy, đầu tư thiết bị tiết kiệm năng lượng, kết nối chuỗi tái chế để giảm chi phí…

Việc đồng bộ hóa chính sách bảo vệ môi trường đối với phát triển và tăng trưởng kinh tế không còn là lựa chọn mà là xu thế tất yếu. Nếu coi đây chỉ là gánh nặng chi phí, doanh nghiệp sẽ thua thiệt. Ngược lại, nếu coi là động lực đổi mới, thì EPR, MRV hay thị trường các-bon sẽ trở thành lợi thế cạnh tranh dài hạn. Với ngành Công Thương, trụ cột của tăng trưởng kinh tế thì phát triển bền vững không chỉ để tuân thủ, mà còn là điều kiện để tồn tại và vươn lên trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Đỗ Nga