Đường kim mũi chỉ trong đình cổ Tú Thị

Đình Tú Thị thờ ông tổ nghề thêu Lê Công Hành - nơi diễn ra chương trình 'Tơ óng màu cây - Đường thêu nét nhuộm xưa nay'.

Nối tiếp dự án “Chuyện đình trong phố”, một chương trình đặc biệt do nghệ sĩ Phạm Ngọc Trâm thực hiện đang làm sống lại không khí vốn có của đình cổ Tú Thị.

Ngồi thêu ở nơi thờ ông tổ nghề thêu

Trong thời gian từ 19/12 - 19/1/2025, công chúng yêu nghệ thuật thêu thùa có thể ghé qua đình Tú Thị ở phố Yên Thái, phường Hàng Gai (Hoàn Kiếm, Hà Nội) để xem nghệ sĩ Phạm Ngọc Trâm trực tiếp ngồi thêu, sáng tác, chia sẻ các bài thêu mang tính di sản. Trong thời gian lưu trú, nghệ sĩ cũng đưa ra những tương tác thông qua các hội thảo, workshop và góc đọc sách chuyên ngành thêu.

Đình Tú Thị có tên nôm là đình Chợ Thêu, tên chữ là Tú Đình thị, nghĩa là “Chợ đình thợ Thêu” do người dân Quất Động (Thường Tín) đến tụ cư tại kinh thành Thăng Long xây dựng vào năm 1891 để thờ tổ nghề thêu Lê Công Hành.

Theo tư liệu của UBND phường Hàng Gai, đình Tú Thị là một công trình kiến trúc cổ kính, có quy mô khiêm tốn. Từ khi được xây dựng, ngôi đình đã qua nhiều lần trùng tu, sửa chữa. Cũng giống như các ngôi đình cổ khác ở nội thành Hà Nội, đình Tú Thị từng bị rơi vào quên lãng; nhiều người cũng theo vòng xoáy mà quên đi chức năng và giá trị của ngôi đình.

Trong những năm gần đây, UBND TP Hà Nội phối hợp cùng các nghệ sĩ và đưa ra nhiều dự án nghệ thuật tại các địa điểm liên quan đến lịch sử bản địa. Một trong số đó là dự án dài hơi “Chuyện đình trong phố”, được giám tuyển bởi nghệ sĩ Nguyễn Thế Sơn nhằm thúc đẩy nhận thức về các làng nghề, văn hóa xưa tại các đình trong khu vực nội đô.

Mỗi ngôi đình đều gắn với những câu chuyện, giai thoại khai sinh ra nghề và làng nghề. Ở đình Tú Thị cũng vậy, đó là một câu chuyện trải dài trăm năm của những người thợ thêu vùng Quất Động đối với ông tổ nghề thêu Lê Công Hành.

Đình Tú Thị không chỉ mang giá trị tinh thần và tâm linh lâu đời mà còn có những đóng góp thiết thực cho hành trình tiếp nối di sản. Một phần không gian đình trở thành trung tâm giao lưu, gìn giữ và thực hành nghề thêu, vừa để vinh danh tổ nghề, vừa góp phần giới thiệu tinh hoa tới du khách.

Để thúc đẩy các giá trị văn hóa của di sản, làm sống lại hồn cốt thực sự của ngôi đình cổ, việc đưa những dự án nghệ thuật vào không gian đình khiến người dân trong khu phố trân quý hơn những gì từng gắn bó với đời sống tinh thần của cộng đồng. Đó cũng là lý do mà nghệ sĩ Nguyễn Bảo Trâm mở chương trình “Tơ óng màu cây - Đường thêu nét nhuộm xưa nay” tại đình Tú Thị.

Điều đặc biệt, công chúng ngoài việc tham quan các bức tranh thêu cổ được trưng bày, còn trực tiếp chứng kiến nghệ sĩ Phạm Ngọc Trâm ngồi thêu. Đồng thời, có thể giao lưu, tìm hiểu và học hỏi kiến thức nghề thêu, cũng như những di sản trong lĩnh vực thêu thùa mà cha ông ta đã tạo dựng.

Nghệ sĩ Nguyễn Bảo Trâm cho biết, trong thời gian thực hiện chương trình nghệ sĩ lưu trú tại đình Tú Thị, mong đợi của chị là định hình, làm dày dặn và nuôi dưỡng mối dây liên hệ giữa bản thân với tổ nghề và nguồn cội nghề thêu - theo cách riêng của một nghệ sĩ thực hành nghệ thuật hiện đại.

“Điểm cuối thực hành nghệ thuật của tôi không nhất thiết chỉ bao gồm những bức tranh thêu mà còn là những trình bày, sắp đặt, dự án visual arts... được gợi cảm hứng từ mọi khía cạnh và ý niệm của nghề thêu tay”, nghệ sĩ Nguyễn Bảo Trâm chia sẻ.

Nghệ thuật thêu tay của nghệ sĩ Nguyễn Bảo Trâm thu hút nhiều khách đến xem tranh và tìm hiểu về nghề.

Kết nối và lan tỏa vẻ đẹp di sản thêu tay

Nghệ sĩ Phạm Ngọc Trâm sinh năm 1984 tại Hà Nội,tốt nghiệp Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam năm 2006 và được đào tạo về thêu tại trường Lesage, Paris (Pháp). Năm 2014, chị thành lập Meo Meo Atelier - không gian dành cho nghệ thuật thêu tay tại Hội An (Quảng Nam).

Chị có nhiều nghiên cứu về nghệ thuật thêu thùa, kim chỉ vải qua những chuyến du lịch hoặc dạy thêu tại Pháp, Ấn Độ, Hy Lạp, Đan Mạch, Thụy Điển, Thái Lan, Lào… và đang góp phần giới thiệu về nghệ thuật thêu Việt Nam qua các workshop ở trong nước và nước ngoài.

Từ những năm 2016, Nguyễn Bảo Trâm đã gây tiếng vang bởi các triển lãm độc đáo về nghệ thuật thêu. Đồng thời, chị và nghệ nhân Vũ Văn Giỏi còn mở các cuộc trò chuyện về nghệ thuật thêu cung đình cùng nghệ thuật thêu hiện đại, nhằm thúc đẩy đối thoại, hợp tác giữa nghệ sĩ - nghệ nhân truyền thống và cộng đồng.

Ngoài việc trực tiếp thực hành thêu tại đình Tú Thị, nghệ sĩ Nguyễn Bảo Trâm còn chia sẻ về nghệ thuật thêu gồm các tài liệu, kỹ thuật thêu, nghệ thuật dệt may, textile art…

Nghệ sĩ Nguyễn Bảo Trâm cho biết, nghề thêu ở Việt Nam khá phong phú. Những người làm thêu tay để kinh doanh và kinh doanh thành công từ nghề thêu cũng rất nhiều. Tuy nhiên mỗi người làm một kiểu khác nhau, thậm chí ở lĩnh vực thời trang thì sản xuất hàng loạt. Còn bản thân chị, việc làm tranh từ nghệ thuật thêu tay là kể câu chuyện, cảm xúc, cái hay cái đẹp của nghệ thuật thêu.

Những ngày hoạt động tại đình Tú Thị, nghệ sĩ Nguyễn Bảo Trâm chia sẻ ở khía cạnh truyền thống, sẽ đẩy đến xa nhất hành động “chép vốn cổ”, kết nối bản thân với việc thêu, tưởng tượng đời sống của một nghệ nhân thêu thời xưa và đi theo từng bước của chuỗi công việc nghề thêu.

Ở khía cạnh đương đại, quan sát chính mình khi thực hành, chiêm nghiệm và lật lại những suy tưởng về sáng tạo, mỹ thuật, vai trò xã hội, góc nhìn về giới, mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên… trong nghề thêu ở quá khứ, hiện tại và tương lai, tìm tòi những góc nhìn mới.

Ngoài ra, nghệ sĩ cũng sẽ chia sẻ thư viện lưu động về nghệ thuật thêu gồm các tài liệu về kỹ thuật thêu, nghệ thuật dệt may, textile art và di sản văn hóa của Việt Nam, Hàn Quốc, Nhật Bản và các nền văn hóa khác từ bộ sưu tập cá nhân của nghệ sĩ. Từ đó, có thể lan tỏa đến đông đảo công chúng vốn hiểu biết cũng như tình yêu với nghệ thuật thêu truyền thống của dân tộc.

Trần Hòa