Dự thảo Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo: Bổ sung trách nhiệm của các bộ, ngành, Ủy ban nhân dân cấp tỉnh

Bảo đảm nguồn tài chính với cơ chế giải ngân thuận lợi

Theo TS. Phạm Văn Tân, nguyên Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Liên hiệp Các hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (VUSTA), dự thảo Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo (dự thảo Luật) có “nhiều điểm đổi mới quan trọng”.

Trong đó, dự thảo Luật đã đổi mới mạnh mẽ trong tư duy quản lý, từ kiểm soát quy trình và đầu vào như hóa đơn, chứng từ chi tiết, sang quản lý kết quả và hiệu quả đầu ra. Đồng thời, chấp nhận rủi ro gắn với quản trị rủi ro; chuyển từ một quốc gia sử dụng công nghệ lõi sang làm chủ các công nghệ chiến lược; chuyển trọng tâm phát triển công nghệ về doanh nghiệp… “Khi Luật được ban hành sẽ tạo cú huých mạnh mẽ để phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo là động lực chính nhằm phát triển kinh tế - xã hội đất nước”, ông Tân tin tưởng.

Các đại biểu tham gia hội thảo góp ý vào dự thảo Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, do Liên hiệp Các hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (VUSTA) tổ chức tháng 5/2025. Ảnh: Minh Châu

Tuy vậy, TS. Phạm Văn Tân băn khoăn khi Chương IV chỉ quy định về “thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp và nền kinh tế”. Điều này có thể khiến phạm vi điều chỉnh bị thu hẹp, bởi hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo diễn ra mạnh mẽ trên mọi lĩnh vực của đời sống kinh tế - xã hội. Vì vậy, cơ quan soạn thảo cần nghiên cứu, xem xét bổ sung, điều chỉnh nội dung của chương này theo hướng thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong toàn xã hội, gồm cả các lĩnh vực như quản lý nhà nước, văn hóa, xã hội...

Dự thảo Luật đã dành một mục riêng để quy định về tài chính cho khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Tuy nhiên, theo TS. Phạm Văn Tân, dự thảo hiện mới chỉ đề cập cụ thể hai nguồn tài chính là ngân sách nhà nước và nguồn từ doanh nghiệp, trong khi chưa xác định rõ mức đầu tư tương xứng. Ông đề xuất cần bổ sung quy định về việc dành 3% GDP hằng năm cho phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, cùng với cơ chế giải ngân phù hợp theo tinh thần Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị.

“Nếu không có nguồn lực tài chính đủ lớn, kỳ vọng đưa khoa học và công nghệ trở thành trụ cột phát triển đất nước sẽ chỉ là mong ước. Hiện nay, chi ngân sách cho lĩnh vực này chỉ đạt khoảng 1% GDP, trong khi ngay từ hơn 20 năm trước, Luật Khoa học và Công nghệ đã quy định mức chi không dưới 2%. Với thực trạng này, chúng ta khó có thể bắt kịp các nước trong khu vực, chứ chưa nói đến việc vươn lên sánh vai cùng các cường quốc công nghệ trên thế giới”, ông Tân nhấn mạnh.

Quy định cụ thể trách nhiệm của các bộ, ngành, địa phương

Chương VII quy định “phân công trách nhiệm quản lý nhà nước về khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo”, trong đó có 2 điều về trách nhiệm của Chính phủ và trách nhiệm của Bộ Khoa học và Công nghệ. Trong khi đó, tại Điều 13 về Chương trình khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo quốc gia, quy định: “Chính phủ giao các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ và các cơ quan khác ở Trung ương xây dựng một số chương trình khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo quốc gia để thực hiện các nhiệm vụ hướng đến mục tiêu chiến lược trong từng giai đoạn cụ thể”.

TS. Phạm Văn Tân đề nghị, cần quy định thêm trách nhiệm của các cơ quan quản lý có thẩm quyền liên quan đến việc quản lý hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo ở cấp Trung ương và địa phương để bảo đảm thống nhất, đồng bộ. Mặt khác, cần quy định rõ “cơ quan quản lý nhà nước về khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo” là Bộ Khoa học và Công nghệ, thay vì ghi chung chung như trong dự thảo hiện nay.

Chia sẻ với ý kiến trên, nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Đặng Đình Luyến cho rằng, quy định tại Chương VII chưa đầy đủ các cơ quan có trách nhiệm quản lý nhà nước về khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, cũng như chưa đầy đủ các nội dung quản lý nhà nước về khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Do đó, ông đề nghị nên bỏ từ “phân công” ở tên gọi của chương này, bởi Quốc hội quy định trách nhiệm quản lý nhà nước về khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo cho Chính phủ, các bộ, cơ quan khác tức là đã “phân công”.

Đồng thời, cần bổ sung một điều quy định nội dung quản lý nhà nước về khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Cụ thể, dự thảo quy định Bộ Khoa học và Công nghệ chịu trách nhiệm trước Chính phủ thực hiện quản lý nhà nước về khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo trong phạm vi cả nước là chưa đầy đủ. Cần bổ sung các trách nhiệm, nhiệm vụ, quyền hạn cụ thể của Bộ, làm cơ sở cho việc triển khai thực hiện khi Luật có hiệu lực. Bên cạnh đó, quy định rõ trách nhiệm quản lý nhà nước về khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo của các bộ, cơ quan ngang bộ và của UBND cấp tỉnh.

Bổ sung quy định về phát triển nhân lực, nhân tài

Một vấn đề được nhiều trí thức khoa học, công nghệ rất quan tâm là về phát triển nhân lực, nhân tài khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo (mục 2, Chương V). ThS. Nguyễn Hữu Giới, Chủ tịch Hội Thư viện Việt Nam, đề nghị bổ sung ở khoản 2, Điều 51 về “thu hút, trọng dụng nhân tài về khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo; chuyên gia, nhà khoa học là người Việt Nam ở nước ngoài và chuyên gia nước ngoài” cụm từ “nhà khoa học đầu ngành, tổng công trình sư, nhà khoa học giỏi, có uy tín lớn trong các lĩnh vực khoa học, công nghệ được giao chủ trì nhiệm vụ khoa học và công nghệ cấp quốc gia và các nhiệm vụ khoa học, công nghệ đặc biệt quan trọng của đất nước”. Nếu những người này được tín nhiệm giao chủ trì nhiệm vụ khoa học, công nghệ cấp quốc gia và các nhiệm vụ khoa học, công nghệ đặc biệt quan trọng của đất nước, họ sẽ tận tâm, hết lòng phụng sự đất nước, ông tin tưởng.

Cũng liên quan đến phát triển nhân lực, nhân tài khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, TS. Phạm Văn Tân đề nghị bổ sung hai nội dung. Cụ thể: Bộ Khoa học và Công nghệ chủ trì, phối hợp với cơ quan, tổ chức liên quan tổ chức đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ về quản lý khoa học và công nghệ cho đội ngũ nhân lực làm công tác quản lý khoa học và công nghệ trên phạm vi cả nước. Căn cứ vào nhu cầu phát triển nguồn nhân lực quốc gia, Bộ Khoa học và Công nghệ, Bộ Giáo dục và Đào tạo và các bộ, ngành, cơ quan trung ương, địa phương xây dựng các chương trình, tổ chức đào tạo, bồi dưỡng nhân lực chất lượng cao, nhân tài về khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Minh Châu