Dòng sông ấy nay đã lặng

…

Và:

Bây giờ tôi biết lặng im/Như con sông chảy im lìm ngoài kia

Đây hình như là những câu thơ anh Dương Xuân Nam (Dương Kỳ Anh) viết ở giai đoạn mà mọi thứ đã lắng lại sau một cuộc đời sôi nổi các hoạt động và sự kiện của một người đã làm nên một sự nghiệp đa dạng ghi nhiều dấu ấn: văn, thơ, báo; quản lý; hoạt động xã hội; tôn vinh văn hóa và vẻ đẹp của con người…

Đại tướng Võ Nguyên Giáp và anh Dương Xuân Nam tại nhà riêng của Đại tướng. Ảnh: Hồng Vĩnh

Ngót 30 năm tôi ở Tiền Phong thì có 13 năm làm việc dưới quyền người tổng biên tập là anh, trưởng thành từ phóng viên ban đầu đến phó tổng biên tập.

Tôi bắt đầu cộng tác với Tiền Phong vào đầu những năm 1990 khi anh đã là tổng biên tập và tờ báo ngôi sao đang lên: thường thì mỗi sáng sớm, các đại lý, người bán báo đến tranh nhau báo tại điểm phát. Với định hướng đi sâu vào các vấn đề nóng bỏng hoặc sát sườn với đời sống của tuổi trẻ và người dân, đấu tranh ủng hộ xu hướng dân chủ hóa xã hội, mạnh mẽ chống cái xấu, cái ác, bênh vực những người bị thiệt thòi, yếu thế, oan trái… trong xã hội, Tiền Phong là một trong vài tờ báo hàng đầu được bạn đọc và người dân yêu mến lúc đó.

Về làm việc tại Tiền Phong, rồi cũng trở thành cán bộ quản lý của tờ báo, qua thực tế trải nghiệm và làm công tác tổng kết trong những dịp kỷ niệm lớn của Tiền Phong, tôi hiểu anh Dương Xuân Nam đã cùng các cộng sự của mình là các phó tổng biên tập Lương Ngọc Bộ, Nguyễn Văn Minh đã làm rất xuất sắc nhiệm vụ đổi mới tận gốc báo Tiền Phong mà người tiền nhiệm của anh là nhà báo tổng biên tập Đinh Văn Nam đã khởi động trong một giai đoạn lịch sử đặc biệt của đất nước.

Trong già 20 năm anh làm tổng biên tập (1988 - 2008), báo Tiền Phong lúc cao điểm đạt số lượng phát hành hằng ngày 200 - 250 nghìn bản, phát triển từ tuần báo lên nhật báo có rồi thêm báo Tiền Phong điện tử kèm theo một hệ thống ấn phẩm chuyên đề phong phú và thành công hàng nhất nước: Tiền Phong Chủ Nhật (ra hằng tuần), Tiền Phong Cuối tháng (nguyệt san), Người đẹp Việt Nam (nguyệt san rồi bán nguyệt san), Tri Thức Trẻ (nguyệt san, tiến lên bán nguyệt san rồi ra 10 ngày 1 kỳ). Tất cả đều phát hành số lượng lớn, bán chạy trong thời của mình.

Cũng trong giai đoạn này, Tiền Phong đã sáng lập và phát triển thành công hai sự kiện văn hóa, thể thao mang tầm quốc gia là Hoa hậu Việt Nam và Siêu Cup Bóng đá Quốc gia; trao cuốn sổ tiết kiệm tình nghĩa đầu tiên cho anh hùng Quân đội Nguyễn Thị Chiên góp phần khởi động và phát triển phong trào trao sổ tiết kiệm tình nghĩa trong cả nước; lập Quỹ Đền ơn đáp nghĩa dành cho cựu Thanh niên Xung phong, Quỹ Phòng chống AIDS; học bổng cho học sinh, sinh viên vượt khó vươn lên…

Cũng trong khoảng 20 năm đó, Tiền Phong là cơ quan báo chí đầu tiên trong cả nước thành lập công ty cổ phần (Công ty CP Tiền Phong - 1999). Tiền Phong cũng “vượt rào” xây dựng trụ sở khang trang bằng vốn tự tích lũy và huy động vốn liên kết (hình thức mà sau đó một số năm mới được chấp nhận)…

Tóm lại là anh chủ trì một giai đoạn dài vô cùng sôi nổi, năng động, sáng tạo, nhiều đổi mới và thành công trong lịch sử Tiền Phong.

Năm 1994, khi đang làm ở tạp chí Diễn đàn Văn nghệ Việt Nam và là cộng tác viên tích cực của Tiền Phong, một lần, tôi được anh Nam kéo riêng ra bảo: Sắp tới báo tổ chức thi tuyển, chúng tôi muốn kéo cậu về làm tờ Tiền Phong thứ Năm, nhưng vì quy chế bắt buộc phải thi chứ không tuyển thẳng nên cậu cứ nộp hồ sơ vào chỗ tiếp nhận như là dự thi nhưng không phải đến làm bài, coi như đỗ luôn rồi.

Anh Dương Xuân Nam. Ảnh: Hồng Vĩnh

Tôi về Tiền Phong cầm tờ Tiền Phong thứ Năm, một số báo ra hằng tuần thiên về chính trị - xã hội nên làm việc trực tiếp nhiều hơn với anh Lương Ngọc Bộ là phó tổng biên tập phụ trách nội dung (anh Nam thích làm trực tiếp các số báo thiên về đời sống, văn hóa, xã hội ví dụ như Tiền Phong Chủ Nhật hơn), nhưng cũng thường làm việc với anh Nam vì khi không quá bận, anh hay xem lại bài vở các trang quan trọng và trực tiếp duyệt trang 1 của tất cả các số báo Tiền Phong. Có mấy đặc điểm của anh Nam với tư cách một nhà báo và người lãnh đạo cơ quan báo chí mà tôi cảm nhận khi làm việc cùng. Đầu tiên là anh rất quan tâm đến vấn đề dân chủ hóa xã hội và đấu tranh chống tiêu cực.

Việc Tiền Phong phải tích cực tham gia cuộc đấu tranh dân chủ hóa xã hội đã được khởi động mạnh mẽ từ Đổi Mới là điều tôi được nghe anh nhắc đi nhắc lại nhiều lần ở các cuộc họp và trong những lần duyệt bài vở. Tôi nghĩ anh cũng may vì trong giai đoạn này, anh có những cộng sự mạnh mẽ như anh Lương Ngọc Bộ, nhiều phóng viên thiện nghệ, tiêu biểu như các anh Xuân Ba, Mạnh Việt…, những người làm bếp núc tòa soạn giỏi như anh Nguyễn Hoàng Sơn… để thực hiện định hướng của tờ báo.

Anh rất nhạy cảm với những vấn đề, câu chuyện về số phận con người, cái thiện, cái ác. Tôi nhớ mãi lần tôi vào phòng anh nộp bài vở một số báo mà tôi đã biên tập và sắp xếp xong. Vì sắp đến giờ đưa bản thảo đi chế bản in nên tôi đứng lại cạnh bàn khi anh đọc duyệt. Anh cong gập người trên mặt bàn như bị đau, miệng rên lên: “Trời ơi! Sao con người lại có thể ác đến thế này!” Ấy là khi anh đọc bản thảo về một vụ án mà kẻ thủ ác đứng trên bờ mương bổ cuốc vào nạn nhân đang lóp ngóp dưới nước cho đến chết.

Anh cũng rất coi trọng việc làm báo hấp dẫn, có năng khiếu đặc biệt việc làm báo hấp dẫn. Nhiều lần khi loại các bài mà anh cho là không đủ thu hút đối với bạn đọc, anh nói với tôi: “Làm báo là phải hấp dẫn!” Quả thật là các ấn phẩm Tiền Phong thời anh chủ trì đều rất hấp dẫn và có đông bạn đọc.

Anh Dương Xuân Nam làm giám khảo chấm thi Hoa hậu Việt Nam, bên cạnh là giám khảo Hoa hậu Bùi Bích Phương và nhà tạo mốt Minh Hạnh. Ảnh: Hồng Vĩnh

Một đặc điểm nữa của anh Nam là yêu cầu hầu hết bài vở phải ngắn gọn. Điều thường thấy ở những bản thảo anh duyệt là ở lề trang đầu ngoài chữ ký ra còn ghi chữ “cắt”, “cắt bớt”. Nhiều khi chúng tôi đã cắt kiệt lúc biên tập rồi nhưng anh vẫn ghi như vậy, có thể theo thói quen, nhưng cũng có thể là sự cố ý nêu đi nêu lại như một nguyên tắc làm báo mà anh muốn chúng tôi tuân thủ (?)

Sau này, tôi cũng đảm nhiệm ở báo vị trí như anh, có nhiều điều tôi không thể làm bằng, không làm theo anh được mà một trong số đó là niềm đam mê đối với cuộc thi Hoa hậu Việt Nam. Anh luôn tự hào là người đã khởi nguồn các cuộc thi hoa hậu ở nước Việt Nam xã hội chủ nghĩa bằng việc tổ chức Hội thi Hoa hậu Hội báo Tiền Phong năm 1988, điều khiến anh và Bí thư thứ nhất Trung ương Đoàn khi đó là anh Hà Quang Dự phải đi giải trình (và giải trình thành công) với một số yếu nhân của Đảng, Nhà nước. Anh đã chủ trì việc phát triển cuộc thi của báo Tiền Phong thành cuộc thi Hoa hậu Việt Nam, là trưởng Ban Tổ chức kiêm trưởng Ban Giám Khảo của 11 cuộc thi Hoa hậu Việt Nam đầu tiên (kể cả các cuộc thi tiền thân). Anh đam mê nhận mình là người đi tìm và tôn vinh cái đẹp. Niềm đam mê đó anh giữ cho đến tận giờ khi đã rất cao tuổi, bằng chứng là anh vẫn luôn sẵn sàng trả lời phỏng vấn của các nhà báo về các cuộc thi sắc đẹp hiện nay. Anh cũng từng xuất bản 2 cuốn sách về cuộc thi Hoa hậu Việt Nam.

Nói về sách, trong bài viết này tôi sẽ không đề cập sâu về sự nghiệp sáng tác của anh, chỉ nhấn rằng tên sách anh xuất bản đủ thể loại thơ, tiểu thuyết, tập truyện ngắn, bút ký, phóng sự, triết luận, sưu tầm, tuyển chọn… giờ in đầy ắp bìa (mục “Đã xuất bản” hoặc “Cùng tác giả”) của các cuốn sách anh xuất bản. Cho đến những năm cuối cùng, thậm chí những ngày cuối cùng, anh vẫn đọc, viết và xuất bản.

Tôi thỉnh thoảng cũng đăng các bài, thơ, bút ký, phóng sự lên Facebook, nếu có chỗ hay, câu khá thể nào anh cũng bình phẩm, chúc mừng. Sau đây là vài câu thơ của tôi anh từng nhắn khen: “Mưa ráo tạnh, gió phất phơ/ Trời xanh như thể bất ngờ được xanh”, “Tháng năm xuôi ngược bước chân/ Có qua ngọn cỏ đồng gần, đồng xa”, “Tàn nhang cong dáng cây cầu/ Nửa vin đời thực, nửa vào hư vô”, “Chiều nay vượt dốc đèo/ Ta lên miền biên ải/ Tím một trời quan tái/ Vẻ đẹp nào thiên thu”… Nghĩa là anh đọc nhiều và kỹ, dù đó chỉ là trang Facebook của một thuộc cấp cũ.

Cách đây nửa năm, tôi nhận được tập thơ anh mới xuất bản và gửi tặng. Mới sau Tết, một người cùng cơ quan đến thăm được anh tặng tập truyện ngắn mới. Sức làm việc của anh thật vô cùng đáng nể, nhất là đối với một người cao tuổi mang trọng bệnh. Trước Tết, tôi và một người bạn cùng cơ quan cũ lên nhà vườn Sóc Sơn thăm anh. Mặc dù mới uống thuốc và đang rất yếu mệt, anh vẫn lấy thang thuốc rất quý hiếm ra giới thiệu với chúng tôi. Rõ ràng ý chí và niềm khát khao, hy vọng sống của anh còn rất mãnh liệt. Nhưng tiếc thay ý người lần này không thắng được số trời.

Anh Nam là một nhà thơ, tính tình, giọng nói đều nhỏ nhẹ, không mấy khi bốc đồng, sôi nổi nhưng làm và chủ trì làm bấy nhiêu việc trong đời, anh giống như một dòng sông mặt khá êm ả nhưng trong lòng thì cuộn chảy sôi sục. Nay thì dòng sông ấy đã lặng…

Lê Xuân Sơn