'Đòn thuế' của Tổng thống Mỹ: Thế giới rúng động, người tiêu dùng lo chi tiêu tăng

Người tiêu dùng trên thế giới sẽ là những người gánh chịu hậu quả trước tác động của thuế quan tăng. Ảnh Getty Images

Ngày 2/4, Tổng thống Donald Trump bất ngờ công bố loạt thuế quan mới với hầu hết đối tác thương mại chủ chốt - từ châu Âu, Trung Quốc đến Đông Nam Á - khiến kinh tế toàn cầu chao đảo.

Với mức thuế lên tới 20% đối với hầu hết các sản phẩm xuất khẩu từ Liên minh châu Âu (EU) và có thể lên tới 50% đối với một số quốc gia, động thái này được coi là tín hiệu rõ ràng nhất cho thấy Mỹ đang quay lưng lại với trật tự thương mại toàn cầu mà nước này từng đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng. Thế giới đã phản ứng bằng một loạt các thái độ từ phẫn nộ, kiềm chế đến tính toán chiến lược.

Tổng thống Donald Trump phát biểu trong sự kiện công bố mức thuế quan mới tại Vườn Hồng ở Nhà Trắng tại Washington (Mỹ) ngày 2/4/2025. Ảnh: AP

Liên minh châu Âu: Mức thuế của Mỹ đi ngược lại lợi ích hàng triệu người

Các lãnh đạo châu Âu đã ngay lập tức lên tiếng chỉ trích mạnh mẽ về các mức thuế của Mỹ. Thủ tướng Đức Olaf Scholz gọi đó là "hoàn toàn sai lầm", Tổng thống Pháp Emmanuel Macron mô tả chúng là "tàn bạo và vô căn cứ", trong khi Thủ tướng Tây Ban Nha Pedro Sánchez cảnh báo rằng các biện pháp này đi ngược lại "lợi ích của hàng triệu người, cả ở hai bờ Đại Tây Dương".

Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen, phát biểu thay mặt cho EU, khẳng định rằng Liên minh coi động thái này là một cú sốc nghiêm trọng - không chỉ đối với châu Âu mà còn đối với hệ thống thương mại đa phương dựa trên quy tắc toàn cầu. Bà Von der Leyen cũng cảnh báo về "những hậu quả nghiêm trọng" đối với nền kinh tế toàn cầu.

Tuy nhiên, phản ứng của bà và toàn châu Âu cũng được đánh giá là thận trọng và có chiến lược. Von der Leyen khẳng định rằng châu Âu sẽ phản ứng "từ một vị thế mạnh mẽ", kết hợp giữa các biện pháp trả đũa thuế quan với các động thái ngoại giao nhằm phục hồi một quan hệ thương mại cân bằng hơn.

Mặc dù các chia rẽ nội bộ giữa 27 quốc gia thành viên EU đã từng cản trở hành động tập thể trong quá khứ, tính chất cấp bách của thời điểm này đã tạo ra một lập trường khá thống nhất từ Liên minh. Bất chấp những lợi ích quốc gia khác biệt, thậm chí những chính phủ vốn cẩn trọng với EU hoặc thân thiện với chính quyền Trump cũng đang ủng hộ cách tiếp cận của Đại diện liên minh châu Âu.

Ủy ban châu Âu dự kiến sẽ tiến hành một cuộc trả đũa theo hai giai đoạn: đầu tiên là tái áp dụng các mức thuế đã bị đình chỉ trước đây đối với thép và nhôm, sau đó sẽ áp dụng thuế đối với các mặt hàng xuất khẩu của Mỹ có tính biểu tượng và nhạy cảm về chính trị. Giai đoạn thứ hai có thể bao gồm các dịch vụ kỹ thuật số và tài chính - những lĩnh vực mà Mỹ đang có lợi thế xuất khẩu.

EU cũng đang xem xét việc kích hoạt Công cụ chống cưỡng chế (ACI) mới của mình, mặc dù "biện pháp hạt nhân" này vẫn khó có thể xảy ra trừ khi cuộc tranh chấp leo thang nghiêm trọng. Về mặt chiến lược, Liên minh muốn đa dạng hóa các mối quan hệ thương mại và tăng cường hội nhập trong thị trường chung của mình, một tín hiệu cho thấy mặc dù sẵn sàng trả đũa, châu Âu hướng đến xây dựng khả năng phục hồi lâu dài.

Thị trường chứng khoán trên thế giới chao đảo sau công bố áp đặt mức thuế của Tổng thống Mỹ Donald Trump. Ảnh: AP

Trung Quốc: Lập tức trả đũa thuế quan của Mỹ

Khác với cách tiếp cận khá thận trọng trên thực tế của châu Âu, Bắc Kinh không mất nhiều thời gian để phản ứng mạnh mẽ. Chỉ trong vòng 24 giờ, Trung Quốc đã áp đặt mức thuế 34% đối với hàng hóa Mỹ, cấm xuất khẩu 16 nguyên tố đất hiếm quan trọng đối với ngành công nghiệp Mỹ, và mở rộng "danh sách thực thể không đáng tin cậy" của mình để bao gồm 11 công ty Mỹ.

Bộ Thương mại Trung Quốc đã đưa ra một thông điệp rõ ràng: "Không có ai chiến thắng trong các cuộc chiến thương mại và không có lối thoát cho chủ nghĩa bảo hộ".

Phía sau hậu trường, Trung Quốc đã chuẩn bị sẵn sàng cho một thời điểm như thế này. Tầm quan trọng của chiến lược "vòng tuần hoàn kép" mà Chủ tịch Tập Cận Bình đề xuất - một chiến lược nhằm giảm sự phụ thuộc vào thị trường nước ngoài đồng thời tăng cường sự phụ thuộc toàn cầu vào các chuỗi cung ứng của Trung Quốc - đã tạo nền tảng cho phản ứng mạnh mẽ.

Nhiều nhà phân tích ở Washington tin rằng các khó khăn về kinh tế vĩ mô của Trung Quốc sẽ khiến nước này phải quay lại bàn đàm phán. Tuy nhiên, các chuyên gia như Melanie Hart từ Hội đồng Đại Tây Dương cho rằng những giả định như vậy là không đúng khi đánh giá thấp khả năng chịu đựng sự đau đớn về kinh tế của Bắc Kinh. "Đây là một quốc gia có ngưỡng đau đớn rất cao," bà nói, lưu ý rằng các biện pháp trả đũa của Trung Quốc là một phần trong kế hoạch dài hạn được phát triển nhằm quản lý và tận dụng các cú sốc kinh tế từ bên ngoài.

Những động thái ngoại giao mềm mỏng

Trong khi Trung Quốc và EU đã có những lập trường rõ ràng trong phản ứng đối với thuế quan của Trump, các quốc gia khác đã chọn biện pháp ngoại giao thay vì đối đầu. Thủ tướng Anh Keir Starmer nhấn mạnh sự cần thiết phải "giữ bình tĩnh" và cho biết Anh đang thảo luận với Washington để tránh các biện pháp trả đũa. Tương tự, Tổng thống Mexico Claudia Sheinbaum đã từ chối đưa ra thuế quan trả đũa, nhấn mạnh sự ưu tiên cho đối thoại.

Tại châu Á, các quốc gia như Ấn Độ, Indonesia, Malaysia, Thái Lan… đã phản ứng một cách thận trọng. Ấn Độ đã bị áp mức thuế khá nhẹ, và các lĩnh vực xuất khẩu chủ yếu của họ - dược phẩm, năng lượng và trang sức - đã tránh được thiệt hại lớn. Do đó, New Delhi có vẻ không có ý định leo thang tình hình. Các quốc gia Đông Nam Á, trong khi đó, đối mặt với một tình huống phức tạp hơn. Nhiều quốc gia phụ thuộc mạnh vào thương mại với Mỹ để thúc đẩy tăng trưởng, vì vậy họ ngần ngại thực hiện các bước trả đũa rõ ràng.

Người tiêu dùng trên thế giới sẽ là những người gánh chịu hậu quả trước tác động của thuế quan tăng. Ảnh: Getty Images

Người tiêu dùng gánh hậu quả?

Ở tất cả các khu vực, ngày càng có sự nhận thức rằng thời kỳ toàn cầu hóa thị trường tự do và đa phương đang rạn nứt. Dario Perkins, một chuyên gia của TS Lombard (một công ty nghiên cứu tài chính có trụ sở tại London, Anh) chia sẻ: "Thương mại toàn cầu sẽ yếu hơn rất nhiều và các chuỗi cung ứng quốc tế sẽ rút ngắn lại. Kỷ nguyên đa phương đang chết dần". Thay vì tự do hóa phối hợp, thế giới hiện nay đang bước vào một giai đoạn phản ứng phân mảnh, phòng ngừa chiến lược và chủ nghĩa dân tộc kinh tế cạnh tranh.

Mặc dù Hoa Kỳ có thể xem các chính sách thuế quan này là một con đường nhằm hồi sinh ngành sản xuất trong nước, nhưng tác động của chúng có thể sâu rộng hơn và khó lường hơn. Ngay cả các cố vấn của Trump cũng bị chia rẽ về hiệu quả của động thái này, với một số người nghi ngờ việc tự chủ kinh tế là một mục tiêu có tính khả thi trong thế giới hiện đại, có sự lệ thuộc toàn cầu. Thị trường tài chính, vốn đã rất biến động, sẽ là thước đo tức thời cho sự tự tin toàn cầu vào hướng đi mới này.

Hiện tại, người tiêu dùng - cả ở Hoa Kỳ và nước ngoài - sẽ là những người gánh chịu hậu quả nặng nề. Giá cả tăng, thiếu hụt hàng hóa và sự bất ổn kinh tế gần như chắc chắn sẽ xảy ra. Các chính phủ cân nhắc việc leo thang hay giảm nhiệt, những gì sẽ xảy ra trong vài tuần tới có thể sẽ định hình mối quan hệ kinh tế toàn cầu trong những năm tới. Một khi các nền kinh tế mạnh tay dựng hàng rào bảo hộ, điều mất đi không chỉ là tự do thương mại - mà là lòng tin lẫn nhau trong một thế giới vốn đã quá mong manh. Hệ thống thương mại dựa trên quy tắc, được xây dựng sau Thế chiến II, có thể không biến mất ngay lập tức - nhưng rõ ràng đang được viết lại.

Ninh Phi (Tổng hợp)