Đòn giáng mạnh của ông Trump với Nga khi sự kiên nhẫn về vấn đề Ukraine sắp cạn

3 tuần trước, Ukraine và Mỹ đã nhất trí thực hiện lệnh ngừng bắn toàn diện trong 30 ngày. Nga đã từ chối làm vậy và thay vào đó đưa ra một danh sách các yêu cầu.

Việc thực hiện lệnh ngừng bắn và chấm dứt thương vong là một trong những ưu tiên chính của Tổng thống Mỹ Donald Trump. Khi không có dấu hiệu của hòa bình, Tổng thống Trump đã tuyên bố rằng ông cảm thấy "tức giận" và đe dọa sẽ áp đặt các biện pháp trừng phạt đối với Moscow.

Tổng thống Nga Vladimir Putin và Tổng thống Mỹ Donald Trump. Ảnh: Reuters

Các nhà phân tích cho rằng Mỹ có đủ đòn bẩy với Nga, theo đó Washington có thể gây áp lực lên Moscow bằng cách tăng viện trợ quân sự cho Ukraine, tăng cường thực thi các biện pháp trừng phạt hiện tại hoặc áp đặt thêm thuế quan với những nước mua dầu mỏ Nga. Cho đến nay, ông Trump chưa làm bất kỳ điều gì trong số đó. Ông chỉ áp đặt các lệnh trừng phạt nhỏ lên các doanh nghiệp Nga nhưng không gây ra tác động đáng kể.

Jenny Mathers, Giảng viên chính trị quốc tế tại Đại học Aberystwyth của Anh cho biết, "thỉnh thoảng có một số lời đe dọa mơ hồ về những gì ông Trump có thể làm nhưng cho đến nay, ông ấy đã cho phép Tổng thống Putin hoàn toàn quyết định các điều khoản của lệnh ngừng bắn một phần và đưa ra nhiều dấu hiệu về những gì Nga sẽ không chấp nhận".

"Để tạo ra đòn bẩy mạnh mẽ nhất thì đội ngũ của Mỹ phải từ chối đàm phán thêm với Nga sau khi họ từ chối chấp nhận lệnh ngừng bắn hoàn toàn và tuyên bố rằng Washington sẽ tăng đáng kể viện trợ quân sự cho Kiev đến khi Moscow đồng ý dừng các hoạt động quân sự của mình ở Ukraine", bà Jenny Mathers nói với Kyiv Independent. Tuy nhiên, theo bà: "Để tạo đòn bẩy với Nga đòi hỏi phải có ý chí chính trị từ phía chính quyền ông Trump, điều mà hiện nay không có".

Richard Betts, Giáo sư nghiên cứu chiến tranh và hòa bình tại Đại học Columbia, cũng nhận định: "Tổng thống Trump có đòn bẩy tiềm năng đối với Nga nhưng không rõ liệu ông ấy có sử dụng đòn bẩy đó hay không và trong điều kiện nào. Ông Trump khá là không nhất quán, bốc đồng và khó đoán".

"Nếu Tổng thống Putin lùi lại một chút và đưa ra một số nhượng bộ mang tính biểu tượng hoặc các nhượng bộ không đáng kể so với các yêu cầu hiện tại của Moscow thì động thái như vậy có thể đủ để ngăn chặn lời đe dọa của ông Trump về thuế quan thứ cấp hoặc các hình phạt khác mà Mỹ có thể áp lên Nga", chuyên gia này cho hay.

Thử thách sự kiên nhẫn của ông Trump

Mỹ và Ukraine đã đồng ý ngừng bắn hoàn toàn vào 11/3 nhưng Nga đã từ chối. Thay vào đó, Ukraine, Nga và Mỹ đã nhất trí ngày 25/3 về việc ngừng các cuộc tấn công vào cơ sở hạ tầng năng lượng và giao tranh ở Biển Đen. Tuy nhiên, Điện Kremlin đã ngăn chặn lệnh ngừng bắn một phần, cho rằng lệnh ngừng bắn ở Biển Đen chỉ có hiệu lực sau khi một số lệnh trừng phạt Nga được dỡ bỏ. Nga và Ukraine cũng cáo buộc nhau vi phạm lệnh cấm tấn công vào cơ sở hạ tầng năng lượng.

Ông Trump nói với NBC News ngày 30/3 rằng ông "rất tức giận" về những yêu cầu mới của ông Putin, trong đó có việc thành lập một "chính phủ tạm thời" tại Ukraine.

"Nếu Nga và tôi không thể đạt được thỏa thuận về việc chấm dứt đổ máu ở Ukraine và nếu tôi nghĩ đó là lỗi của Nga thì tôi sẽ áp thuế quan thứ cấp với dầu mỏ và tất cả dầu xuất khẩu từ Nga", ông Trump nói.

Vào ngày 31/3, ông Trump một lần nữa đe dọa sẽ áp thuế quan thứ cấp đối với dầu xuất khẩu của Nga nếu Tổng thống Putin không "thỏa thuận" chấm dứt xung đột ở Ukraine.

Ngày 1/4, một nhóm lưỡng đảng gồm 50 thượng nghị sĩ Mỹ đã đưa ra một dự luật sẽ áp đặt lệnh trừng phạt đối với các giao dịch mua năng lượng của Nga "nếu nước này từ chối tham gia vào các cuộc đàm phán thiện chí để đạt được hòa bình lâu dài với Ukraine". Dự luật này sẽ áp đặt mức thuế 500% đối với hàng hóa nhập khẩu từ các quốc gia mua dầu, khí đốt, urani và các sản phẩm khác của Nga.

Việc ông Trump đe dọa áp lệnh trừng phạt cho thấy sự bức tức ngày càng tăng của ông với việc Nga từ chối chấp nhận lệnh ngừng bắn nhưng hiện chưa rõ những đe dọa đó có biến thành hành động hay không.

"Có vẻ như thái độ trì hoãn từ Moscow khiến sự kiên nhẫn của Nhà Trắng trở nên cạn kiệt", Liana Fix, một chuyên gia về châu Âu và Nga tại Hội đồng Quan hệ Đối ngoại, nói với tờ Kyiv Independent.

Chuyên gia Mathers cũng cho rằng: "Ông Trump đang cảm thấy khó chịu vì thỏa thuận hòa bình vẫn chưa được ký kết giữa bối cảnh ông ấy muốn chấm dứt cuộc xung đột này và tập trung vào những việc khác".

Thuế quan thứ cấp có phải biện pháp thực tế?

Nếu Tổng thống Trump áp thuế với các quốc gia mua dầu mỏ Nga, đây có thể là đòn giáng mạnh vào Điện Kremlin. Tuy nhiên, các chuyên gia nghi ngờ về tính khả thi của kế hoạch này.

"Các lệnh trừng phạt bổ sung đối với các quốc gia mua dầu của Nga thực sự có thể là một công cụ hiệu quả, vì chúng có thể gần như chặn hoàn toàn việc xuất khẩu dầu của Nga", Oleksandr Parashchiy, một nhà phân tích tại ngân hàng đầu tư Concorde Capital của Ukraine nói với tờ Kyiv Independent.

Tuy nhiên, theo chuyên gia này: "Hậu quả đối với nền kinh tế toàn cầu và nền kinh tế Mỹ từ lệnh trừng phạt trên có thể rất lớn vì dầu Nga vẫn chiếm một thị phần đáng kể trên thị trường dầu quốc tế (khoảng 7 - 8%). Đó là lý do tại sao hiện tại, khó có khả năng ông Trump dám thực hiện một bước đi như vậy".

Yulia Pavytska, Giám đốc chương trình trừng phạt tại Viện nghiên cứu KSE thuộc Trường Kinh tế Kiev, cho biết "thuế quan thứ cấp" có thể là đòn giáng mạnh vào Nga nhưng chúng quá phức tạp và rủi ro, đồng thời có thể gây ra khủng hoảng năng lượng.

Nếu một số quốc gia không bị thuế quan ngăn cản và tiếp tục nhập khẩu dầu Nga, Moscow thậm chí có thể tăng lợi thế bằng cách bán dầu với giá cao hơn, chuyên gia Pavytska cho hay.

Dù vậy, theo các nhà phân tích, ngoài thuế quan thứ cấp, ông Trump có rất nhiều đòn bẩy đối với Nga nếu ông muốn sử dụng.

Chuyên gia Mathers và Stefan Wolff, Giáo sư an ninh quốc tế tại Đại học Birmingham, lập luận rằng ông Trump có thể sử dụng cả lệnh trừng phạt và việc tăng viện trợ quân sự cho Ukraine để làm đòn bẩy chống lại Moscow.

Nhà phân tích Pavytskathì cho rằng Mỹ có thể gây sức ép với Nga bằng cách tăng cường các lệnh trừng phạt dầu mỏ hiện có. Bà cho biết, mức trần 60 USD/thùng hiện tại với dầu Nga không hiệu quả vì nó dựa trên giá do các cảng của Nga công bố mà bà cho là thường có thể không chính xác do Nga đang sử dụng các đội tàu trong bóng tối của mình.

Chuyên gia này cũng nói thêm rằng chính quyền ông Trump nên trừng phạt toàn bộ đội tàu bóng tối của Nga và áp dụng mức giá trần lên dầu Nga đối với các cảng của Trung Quốc và Ấn Độ thay vì các cảng của Nga.

Nhà báo Jacqui Heinrich của Fox News cho biết trên X vào ngày 1/4, trích dẫn một nguồn tin ẩn danh, rằng chính quyền ông Trump đang cân nhắc "thực thi lệnh trừng phạt mạnh mẽ", bao gồm lệnh trừng phạt đối với đội tàu bóng tối của Nga. Tuy nhiên, trước đó, theo Bloomberg, Mỹ đã bác bỏ đề xuất của Canada về việc thành lập một lực lượng đặc nhiệm để điều tra các đội tàu bóng tối chở dầu của Nga.

Chính quyền ông Trump đã áp đặt một số lệnh trừng phạt lên Nga nhưng chúng không đủ mạnh để được sử dụng làm đòn bẩy. Ngày 13/3, Mỹ đã thắt chặt lệnh trừng phạt với ngành dầu khí Nga bằng cách không gia hạn miễn trừ cho phép các ngân hàng Nga tiếp cận các hệ thống thanh toán của Mỹ để thực hiện các giao dịch năng lượng. Miễn trừ ban đầu, do cựu Tổng thống Joe Biden ban hành, vốn khiến các quốc gia khó mua dầu Nga hơn đã không được ông Trump ký lại. Chuyên gia Pavytska cho biết không rõ miễn trừ này bị hủy bỏ một cách cố ý hay vô tình.

Ngoài ra, hiệu quả của biện pháp trên cũng bị suy yếu khi Ngoại trưởng Hungary Peter Szijjarto cho biết ngày 21/3 rằng Hungary đã nhận được miễn trừ từ Mỹ để mua khí đốt Nga.

Ưu tiên củ cà rốt thay vì cây gậy?

Cho đến nay, ông Trump có xu hướng sử dụng củ cà rốt hơn là cây gậy khi đối phó với Nga.

Là một phần của thỏa thuận ngừng bắn một phần ngày 25/3, Washington cam kết giúp Moscow khôi phục quyền tiếp cận thị trường thế giới đối với hàng nông sản và phân bón xuất khẩu, giảm chi phí bảo hiểm hàng hải và tăng cường quyền tiếp cận các cảng cũng như hệ thống thanh toán các giao dịch như vậy.

Điện Kremlin cho biết lệnh ngừng bắn chỉ có hiệu lực sau khi phương Tây dỡ bỏ một số lệnh trừng phạt áp lên Nga. Cùng ngày, ông Trump cho biết, Mỹ đang "xem xét" dỡ bỏ các lệnh trừng phạt bổ sung với Nga để đảm bảo thỏa thuận ngừng bắn ở Biển Đen.

Chuyên gia Mathers nhận định, chiến lược nhượng bộ "thực sự hiệu quả đối với ông Putin, nhưng tôi không thấy ông Trump đạt được điều ông ấy muốn - một thỏa thuận ngừng bắn, chứ đừng nói đến một thỏa thuận hòa bình dài hạn hơn".

John Herbst, chuyên gia tại Hội đồng Đại Tây Dương và là cựu Đại sứ Mỹ tại Ukraine cũng lập luận rằng Mỹ đã "đề xuất các biện pháp trừng phạt không phù hợp và thiếu khôn ngoan liên quan đến lệnh ngừng bắn trên biển. Điều này khiến ông Putin tiếp tục trì hoãn ngừng bắn vì ông ấy nghĩ mình có thể tác động đến chính sách của Mỹ".

Nhà phân tích này cũng cho rằng, Tổng thống Trump "trừng phạt Ukraine vì ông ấy không thích cách Tổng thống Volodymyr Zelensky phát biểu tại Phòng Bầu dục". Ông Herbst đang ám chỉ đến quyết định của ông Trump vào đầu tháng 3 về việc đình chỉ viện trợ quân sự và chia sẻ thông tin tình báo với Kiev sau cuộc trao đổi căng thẳng với ông Zelensky tại Nhà Trắng. Việc chia sẻ viện trợ và thông tin tình báo đã được nối lại vào ngày 11/3.

Kiều Anh/VOV.VN Tổng hợp