Điện hạt nhân tại Việt Nam - Cơ hội và thách thức

TS Nguyễn Quân,

TS Nguyễn Quân, nguyên Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ: Nhân lực cần được đặt lên hàng đầu

Để đạt được mục tiêu hoàn thành 2 nhà máy ĐHN tại Ninh Thuận trước năm 2031, Chính phủ và các doanh nghiệp phải đối mặt với nhiều thách thức, từ việc rút ngắn thời gian chuẩn bị, bảo đảm an toàn đến đào tạo nhân lực chất lượng cao.

Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã giao Bộ Công Thương báo cáo cấp thẩm quyền để giao 2 tập đoàn năng lượng lớn của quốc gia EVN và Petrovietnam làm chủ đầu tư dự án Nhà máy ĐHN Ninh Thuận 1 và 2. Hai dự án này phải hoàn thành chậm nhất vào ngày 31-12-2031, với mục tiêu phấn đấu hoàn thành trước 31-12-2030.

ĐHN không chỉ là bài toán kinh tế mà còn liên quan trực tiếp đến an ninh quốc gia. Vì vậy, việc giao EVN và Petrovietnam thực hiện dự án là quyết định hợp lý. EVN có kinh nghiệm vận hành hệ thống điện quốc gia, trong khi Petrovietnam sở hữu tiềm lực tài chính mạnh mẽ và bề dày hợp tác với các đối tác nước ngoài. Đáng chú ý, Petrovietnam từng triển khai nhiều nhà máy điện khí, dầu và năng lượng tái tạo, có thể tận dụng các mối quan hệ này để thúc đẩy dự án ĐHN. Trong đó, việc tiếp tục hợp tác với Nga và Nhật Bản - hai quốc gia từng hỗ trợ Việt Nam trong lĩnh vực này - sẽ tạo nền tảng vững chắc. Đặc biệt, quan hệ bền vững giữa Petrovietnam và các tập đoàn năng lượng Nga có thể giúp bảo đảm nguồn cung cấp công nghệ và chuyên gia cần thiết.

Chỉ thị số 01/CT-TTg ngày 3-1-2025 nhấn mạnh yêu cầu Bộ Công Thương triển khai và hoàn thành công tác đầu tư trong vòng 5 năm. Đây là một mốc thời gian đầy thách thức, bởi thông thường, một dự án ĐHN cần tới 15 năm chỉ để chuẩn bị.

Do từng triển khai các dự án ĐHN trước đây, Việt Nam có một số lợi thế nhất định. Công tác khảo sát địa điểm, lựa chọn nhà đầu tư, giải phóng mặt bằng và đào tạo nguồn nhân lực đã được thực hiện ở một mức độ nhất định, giúp rút ngắn đáng kể thời gian chuẩn bị. Nếu triển khai quyết liệt, trong vòng 5 năm, Việt Nam có thể hoàn thành giai đoạn tiền dự án và bước vào quá trình mời gọi đầu tư, thi công.

Phối cảnh Dự án ĐHN Ninh Thuận năm 2016 (ảnh Tư liệu)

Để dự án có thể triển khai suôn sẻ, Việt Nam cần nhanh chóng bổ sung ĐHN vào Quy hoạch điện VIII. Bên cạnh 2 nhà máy tại Ninh Thuận, Chính phủ có thể xem xét thêm các địa điểm khác phù hợp để phát triển ĐHN trong tương lai. Song song với đó, hợp tác quốc tế đóng vai trò quan trọng trong việc chuyển giao công nghệ và đào tạo nhân lực. Việt Nam cần mở rộng quan hệ với những quốc gia có nền công nghệ hạt nhân tiên tiến. Ngoài ra, sự tư vấn từ Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) sẽ giúp Việt Nam bảo đảm các tiêu chuẩn an toàn, đồng thời hỗ trợ trong việc xây dựng hệ thống quản lý và vận hành nhà máy theo chuẩn quốc tế.

Song, khó khăn lớn nhất vẫn nằm ở vấn đề nhân lực và công nghệ khi ngành ĐHN đã bị gián đoạn trong một thời gian dài. Đặc biệt về nhân lực, theo tính toán, để vận hành 2 nhà máy ĐHN Ninh Thuận 1 và 2, Việt Nam cần ít nhất 2.500 kỹ sư và công nhân tay nghề cao, nhưng sau khi dự án ĐHN bị dừng vào năm 2016, nguồn nhân lực trong lĩnh vực này gần như cạn kiệt. Trước đây, dù có khoảng 500 chuyên gia được đào tạo bài bản, nhưng do thời gian gián đoạn kéo dài, nhiều người đã chuyển sang ngành khác hoặc làm việc tại nước ngoài. Kết quả là, hiện nay số chuyên gia đạt yêu cầu chỉ đếm trên đầu ngón tay. Hơn nữa, các trường đại học gần như không còn đào tạo chuyên sâu về vật lý hạt nhân, khiến sinh viên không còn mặn mà với ngành này. Việc hợp tác đào tạo với nước ngoài cũng bị đình trệ, dẫn đến tình trạng thiếu hụt trầm trọng nhân lực có chuyên môn.

Trước thực trạng này, việc giải quyết bài toán nhân lực cần được đặt lên hàng đầu. Chính phủ cần có chính sách đào tạo dài hạn và hỗ trợ tài chính mạnh mẽ. Theo đó, EVN, Petrovietnam cùng các bộ, ngành liên quan cần phối hợp chặt chẽ để triển khai chương trình đào tạo kỹ sư hạt nhân trong và ngoài nước, đồng thời kết nối với các trường đại học quốc tế để gửi học viên đi học theo diện học bổng.

Việc hoàn thiện hệ thống pháp lý về ĐHN cũng là nhiệm vụ quan trọng, giúp Việt Nam tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế, từ đó tạo sự tin tưởng cho các nhà đầu tư và đối tác nước ngoài. Bên cạnh đó, chính sách đãi ngộ cần được chú trọng, bởi ĐHN là lĩnh vực đòi hỏi trình độ kỹ thuật cao, tiềm ẩn nhiều rủi ro, yêu cầu người lao động phải có cam kết lâu dài. Nếu không có những ưu đãi đặc biệt, rất khó để Việt Nam thu hút đủ nhân tài trong thời gian ngắn.

PGS.TS Vương Hữu Tấn

PGS.TS Vương Hữu Tấn, nguyên Cục trưởng Cục An toàn bức xạ và hạt nhân, Bộ Khoa học và Công nghệ: Khẩn trương tạo hành lang pháp lý

Việc tái khởi động Dự án ĐHN Ninh Thuận là tin vui đối với các chuyên gia trong ngành năng lượng nguyên tử và mang tính cấp bách trong bối cảnh nhu cầu điện năng của Việt Nam đang tăng cao.

Các nguồn năng lượng tái tạo như điện gió và điện mặt trời có đặc tính không ổn định, phụ thuộc vào thời tiết và chu kỳ ngày đêm, do đó cần có nguồn điện nền ổn định để bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia. ĐHN được xem là giải pháp hiệu quả để đáp ứng nhu cầu này.

Tuy nhiên, để tái khởi động Dự án ĐHN Ninh Thuận, cần có sự chuẩn bị bài bản và tuân thủ đầy đủ các hướng dẫn của IAEA. Việc lựa chọn địa điểm xây dựng nhà máy ĐHN cũng rất quan trọng, cần bảo đảm các yêu cầu nghiêm ngặt về an toàn và an ninh hạt nhân, đồng thời đáp ứng các tiêu chí về kinh tế và môi trường. Việc tận dụng các địa điểm đã được khảo sát và đánh giá kỹ lưỡng trước đây, như ở Ninh Thuận, sẽ giúp tiết kiệm thời gian và chi phí, đồng thời bảo đảm tính khả thi của dự án.

Việc giải quyết bài toán nhân lực cần được đặt lên hàng đầu. Chính phủ cần có chính sách đào tạo dài hạn và hỗ trợ tài chính mạnh mẽ. Theo đó, EVN, Petrovietnam cùng các bộ, ngành liên quan cần phối hợp chặt chẽ để triển khai chương trình đào tạo kỹ sư hạt nhân trong và ngoài nước

Việc cần làm trước mắt là khẩn trương sửa đổi Luật Năng lượng nguyên tử, tạo hành lang pháp lý cho dự án ĐHN. Trong giai đoạn trước, do chồng chéo và vướng mắc trong các quy định đã gây những lo ngại đối với đối tác Nga, Nhật Bản, đặc biệt trong việc áp dụng các tiêu chuẩn của Việt Nam và nước ngoài đối với các loại công nghệ khác nhau. Hiện Chính phủ đã chỉ đạo phải trình Luật Năng lượng nguyên tử (sửa đổi) trong kỳ họp sắp tới trong năm 2025 để giải quyết bất cập này. Song để có dự thảo luật chất lượng và có hướng dẫn rõ trong một thời gian ngắn là áp lực không nhỏ đòi hỏi nỗ lực rất lớn của các cơ quan chức năng.

TS Tô Văn Trường

TS Tô Văn Trường, chuyên gia độc lập về tài nguyên và môi trường: Bài toán công nghệ cao

Năng lượng hạt nhân được xem là một nguồn năng lượng chiến lược có khả năng thay thế dần các nguồn năng lượng hóa thạch, góp phần giảm phát thải khí nhà kính và bảo vệ môi trường trong bối cảnh biến đổi khí hậu toàn cầu. Với những tiến bộ vượt bậc về công nghệ và an toàn hạt nhân, các nhà máy ĐHN ngày càng khẳng định vai trò quan trọng trong việc bảo đảm cung cấp điện ổn định cho hệ thống lưới điện quốc gia, ít phát thải carbon, đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của nền kinh tế hiện đại.

Vì vậy, việc tái khởi động dự án ĐHN tại Ninh Thuận, được Quốc hội khóa XV nhất trí thông qua, thể hiện tầm nhìn dài hạn của Việt Nam trong việc phát triển năng lượng sạch và bền vững. Mục tiêu xây dựng và hoàn thành 2 nhà máy ĐHN trong vòng 5 năm không chỉ là một dự án kỹ thuật quan trọng mà còn là một công trình đại sự quốc gia, mở ra nhiều cơ hội cho sự phát triển kinh tế và công nghệ.

ĐHN sẽ bảo đảm an ninh năng lượng cho Việt Nam, cung cấp nguồn điện ổn định và giảm bớt sự phụ thuộc vào nguồn năng lượng nhập khẩu. Dự án này là minh chứng cho cam kết của Việt Nam trong việc chuyển đổi mô hình phát triển sang năng lượng sạch, góp phần xây dựng một nền kinh tế xanh và thân thiện với môi trường. Hơn nữa, quá trình triển khai dự án sẽ tạo điều kiện cho việc chuyển giao công nghệ hiện đại và xây dựng đội ngũ chuyên gia hạt nhân có trình độ cao, từ đó nâng cao năng lực công nghệ quốc gia.

Việc tìm kiếm đối tác nước ngoài trong công tác chuyển giao công nghệ và quản lý dự án không chỉ tạo ra các mối liên kết chiến lược mà còn giúp Việt Nam tích lũy kinh nghiệm quý báu trong lĩnh vực năng lượng hạt nhân. Như vậy, năng lượng hạt nhân không chỉ là một giải pháp cho hiện tại mà còn là nền tảng cho sự phát triển bền vững trong tương lai của đất nước.

Việc xây dựng nhà máy ĐHN hiện nay đối mặt với nhiều thách thức lớn. Phát triển ĐHN không chỉ là bài toán tài chính mà còn đòi hỏi công nghệ cao với 2 thách thức lớn nhất là bảo đảm an toàn lò phản ứng và xử lý chất thải phóng xạ.

Việc cần làm trước mắt là khẩn trương sửa đổi Luật Năng lượng nguyên tử, tạo hành lang pháp lý cho dự án ĐHN. Hiện Chính phủ đã chỉ đạo phải trình Luật Năng lượng nguyên tử (sửa đổi) trong kỳ họp sắp tới trong năm 2025.

Chính phủ đặt mục tiêu hoàn thành 2 nhà máy ĐHN trong vòng 5 năm, thể hiện quyết tâm chính trị mạnh mẽ. Tuy nhiên, xét trên góc độ khoa học và thực tiễn, đây là nhiệm vụ cực kỳ khó khăn với nhiều rào cản như thiếu hụt nhân lực chuyên môn. ĐHN là ngành công nghệ cao, đòi hỏi đội ngũ chuyên gia có trình độ sâu rộng về thiết kế, xây dựng, vận hành, bảo trì và an toàn hạt nhân. Hiện tại, Việt Nam chưa có đủ nhân sự đáp ứng yêu cầu này.

Dù có đủ nguồn lực, một nhà máy ĐHN trung bình trên thế giới vẫn mất 7-10 năm để hoàn thành từ giai đoạn lập kế hoạch, cấp phép, xây dựng, thử nghiệm đến vận hành. Điều này cho thấy mục tiêu 5 năm là rất khó đạt được nếu không có sự chuẩn bị kỹ lưỡng về nhân sự, công nghệ và chính sách.

Thực hiện kế hoạch phát triển ĐHN tại Việt Nam, Chính phủ đã giao Bộ Công Thương báo cáo cấp thẩm quyền để giao cho 3 tập đoàn lớn của đất nước là EVN và Petrovietnam nhiệm vụ đầu tư vào 2 nhà máy ĐHN. Để bảo đảm thành công và an toàn cho các dự án này, việc hợp tác với các đối tác quốc tế có trình độ khoa học công nghệ tiên tiến là điều thiết yếu. Thông qua hợp tác này, các công nghệ phù hợp sẽ được lựa chọn, qua đó xác định quy mô, công suất và tổng vốn đầu tư.

Điện hạt nhân không chỉ là bài toán kinh tế mà còn liên quan trực tiếp đến an ninh quốc gia

Ngoài ra, cần thiết phải điều chỉnh và bổ sung khung pháp lý, cụ thể là hoàn thiện Luật Năng lượng nguyên tử để phù hợp hơn với thực tiễn phát triển. Về cơ sở hạ tầng, việc xác định địa điểm xây dựng và tái khởi động lập báo cáo khả thi là cần thiết, nhằm bảo đảm các yếu tố về giải phóng mặt bằng và kết nối giao thông.

Việt Nam cũng cần tăng cường hợp tác quốc tế, học hỏi kinh nghiệm từ các quốc gia đã thành công trong lĩnh vực này. Tham gia vào các tổ chức quốc tế như IAEA sẽ giúp cập nhật tiêu chuẩn an toàn và công nghệ hiện đại nhất.

Chính sách giá điện cần cũng được cải cách để phù hợp với định hướng thị trường, tạo cơ sở cho việc điều phối hiệu quả nguồn điện. Công tác quy hoạch đóng vai trò quan trọng, tránh chồng chéo do sự phát triển thị trường không đồng bộ, nhất là trong bối cảnh năng lượng tái tạo đang trên đà phát triển.

Chính phủ cần giao Bộ Công Thương khẩn trương bổ sung ĐHN vào Quy hoạch điện VIII và triển khai chương trình đào tạo nhân lực chất lượng cao trong lĩnh vực này. Ngoài ra, cần thiết lập chính sách đãi ngộ cho cán bộ trong lĩnh vực hạt nhân và thuê chuyên gia nước ngoài để đào tạo.

Để bảo đảm thành công và an toàn cho các dự án ĐHN, việc hợp tác với các đối tác quốc tế có trình độ khoa học công nghệ tiên tiến là điều thiết yếu. Thông qua hợp tác này, các công nghệ phù hợp sẽ được lựa chọn, qua đó xác định quy mô, công suất và tổng vốn đầu tư.

Nhóm PV