Di sản trong kho tàng văn hóa Việt

Cận cảnh “Phù điêu bằng đá thời Minh Mạng” hiện đang được trưng bày tại Bảo tàng Cổ vật Cung đình Huế

Mới đây, Hội đồng thẩm định hiện vật và hồ sơ hiện vật đề nghị công nhận BVQG Thừa Thiên Huế đã tổ chức đánh giá, thẩm định hồ sơ đối với các hiện vật Chuông Ngọ Môn, Ngai hoàng đế Duy Tân, Phù điêu bằng đá thời Minh Mạng và Tượng rồng thời Thiệu Trị.

Đại diện Hội đồng thẩm định cho hay, bốn hiện vật này được lựa chọn dựa trên những tiêu chí để xác định hiện vật là BVQG như: Tính độc bản, độc đáo, có giá trị đặc biệt đánh dấu sự kiện lịch sử quan trọng của đất nước hoặc gắn với nhân vật lịch sử…

Hiện vật Chuông Ngọ Môn là tác phẩm mỹ thuật đặc sắc của ngành điêu khắc, hội họa, kỹ nghệ đúc đồng thời Minh Mạng (1820-1841) nói riêng và Triều Nguyễn (1802-1945) nói chung.

Đây là chiếc chuông duy nhất (độc bản) được đúc để đặt tại không gian cổng chính ở phía nam, cổng lớn nhất trong 4 cổng chính của Hoàng thành Huế. Chuông dùng để sử dụng trong tất cả các nghi lễ cung đình, được coi là biểu tượng của vương triều phong kiến. Quốc Sử Quán Triều Nguyễn đã ghi chép cụ thể điển lệ việc đúc chuông, cách thức, số lượng cũng như quy cách sử dụng của từng loại chuông trong “Đại Nam thực lục” tùy theo tích chất, vị trí và nội dung của từng nghi lễ.

Cận cảnh hiện vật “Tượng rồng thời Thiệu Trị”

Cùng với Cửu đỉnh, Chuông Ngọ Môn là một trong những bảo vật bằng đồng được đúc dưới thời Minh Mạng hiện hữu tại Đại Nội Huế, là di sản vật thể thuộc Quần thể di tích Cố đô Huế và là một bảo vật trong kho tàng di sản văn hóa Việt Nam.

Hiện vật Ngai hoàng đế Duy Tân được triều đình đặc chế riêng cho ngài khi ông lên ngôi năm 7 tuổi. Duy Tân là hoàng đế thứ 11 của Triều Nguyễn (1802 - 1945), ông lên ngôi ngày 5/9/1907 (tức 28/7 năm Đinh Tỵ). Để phù hợp với vóc dáng của Hoàng đế, triều đình đã cho đặc chế chiếc ngai với kích thước nhỏ dùng trong lễ đăng quang của nhà vua. Các kiểu thức, hoa văn trang trí trên ngai áp dụng kỹ thuật sơn, thếp vẽ vàng, chạm nổi hay chạm lộng, phần nào thể hiện sự phong phú, đa dạng của nghệ thuật điêu khắc gỗ cũng như bàn tay tài hoa của các nghệ nhân đương thời.

So sánh về kích thước với Ngai hoàng đế triều Nguyễn tại điện Thái Hòa (được công nhận Bảo vật Quốc gia năm 2015) thì Ngai hoàng đế Duy Tân nhỏ hơn. Theo đánh giá, với bối cảnh lịch sử cũng như nguồn gốc xuất xứ và đặc điểm như trên thì Ngai hoàng đế Duy Tân đang được lưu giữ và bảo quản tại Bảo tàng Cổ vật Cung đình (CVCĐ) Huế là hiện vật gốc độc bản.

Hiện vật Phù điêu bằng đá thời Minh Mạng là hiện vật bằng đá cẩm thạch duy nhất lưu lại dấu ấn của hoàng đế Minh Mạng, thể hiện thông qua bài thơ “Ngự chế” và bài “Minh” được khắc trên 2 mặt của phù điêu. Đây là một kiệt tác tiêu biểu, độc đáo, không chỉ thể hiện đỉnh cao của kỹ nghệ chạm khắc đá mà còn thể hiện trình độ, kỹ thuật điêu khắc gỗ của các nghệ nhân dưới thời Nguyễn.

Cho đến nay, theo nghiên cứu của Bảo tàng CVCĐ Huế, chưa có cá nhân, tổ chức, đơn vị nào công bố thông tin về một hiện vật có đặc điểm mô tả, các thông số, hiện trạng như Phù điêu bằng đá thời Minh Mạng mà Bảo tàng đang lưu giữ.

Hiện vật Tượng rồng thời Thiệu Trị là bộ hiện vật bằng đồng có giá trị lịch sử, nghệ thuật, văn hóa; là đỉnh cao của sự tích hợp, mô phỏng hình dáng các chiếc “kim ấn bảo tỉ” được đúc dưới các triều từ Minh Mạng đến Thiệu Trị với kiểu thức “… hình con rồng quấn”. Tượng rồng nguyên được đặt trước hiên điện Càn Thành, là không gian sinh hoạt và làm việc hàng ngày của nhà vua. Thông qua hình ảnh rồng đặc trưng dưới Triều Nguyễn, với các mo-tif: Long ẩn vân, hoa cúc - mặt trời… và hoa văn trang trí (mây, đao lửa, hồi văn chữ công…) mang ý nghĩa biểu trưng với vai trò “thiên tử”, mang “thiên mệnh”, thể hiện quyền lực vững mạnh của vương quyền cùng khát vọng đất nước thái hòa, thịnh trị, Nhân dân thái bình, ấm no…

Giám đốc Bảo tàng CVCĐ Huế Ngô Văn Minh thông tin, tại cuộc họp, các thành viên Hội đồng thẩm định, các chuyên gia nhận định 4 hiện vật đều hội tụ những giá trị đặc sắc, như: Là hiện vật/bộ hiện vật độc bản, còn nguyên vẹn đầy đủ các bộ phận cấu thành nên hiện vật, các họa tiết hoa văn đầy đủ, sắc nét; hiện vật có hình thức thể hiện độc đáo và có giá trị về lịch sử, văn hóa, nghệ thuật tiêu biểu và “100% các thành viên trong Hội đồng thẩm định đồng ý 4 hiện vật nói trên đủ tiêu chí đề nghị cấp có thẩm quyền công nhận BVQG”.

“Những hiện vật lựa chọn đề nghị công nhận đợt này đều có kích thước lớn, chất liệu bền vững. 3 hiện vật gồm Chuông Ngọ Môn hiện đặt tại Lầu Ngũ Phụng - Đại Nội Huế; Phù điêu bằng đá thời Minh Mạng đang trưng bày tại Bảo tàng CVCĐ Huế; Tượng rồng thời Thiệu Trị đặt tại sân trước Nhà hát Duyệt Thị Đường - Đại Nội Huế. Riêng Ngai vua Duy Tân đang được bảo quản tại kho cổ vật của Bảo tàng. Sắp tới chúng tôi sẽ đưa ra trưng bày, giới thiệu với du khách, công chúng”, ông Minh nói.

Liên Minh