Đền Thánh Nguyễn - Tuyệt tác kiến trúc cổ ở Ninh Bình

Toàn cảnh Đền Thánh Nguyễn.

Thủ từ đền Thánh Nguyễn, ông Phạm Văn Lưu (73 tuổi) cho biết: “Theo truyền thuyết năm 1121, Thiền sư Nguyễn Minh Không rời kinh thành về quê Đàm Xá xây dựng ngôi chùa nhỏ lấy tên là Viên Quang Tự để tịnh tâm tích đức, hành đạo cứu người”.

Sau khi Thiền sư Nguyễn Minh Không mất, người đời tôn ông là Đức Thánh nhằm tưởng nhớ công lao, ơn đức đó, người dân đã đổi chùa Viên Quang Tự thành nơi thờ tự ông và lấy tên là Đền Thánh Nguyễn tại thôn Đàm Xá, xã Tiến Thắng, huyện Gia Viễn (nay là xã Đại Hoàng, tỉnh Ninh Bình).

Vọng Lâu, tương truyền là nhà cũ của Đức Thánh Nguyễn.

Đền quay mặt hướng Nam, hướng về phía Cố đô Hoa Lư. Tổng thể công trình kiến trúc rất quy mô, với 4 tòa theo kiểu tiền nhất, hậu công. Các công trình trong đền được xây dựng theo trục dọc đăng đối kết hợp với hệ thống tường bao chạy dài theo hướng Bắc – Nam làm cho đền vừa có chiều sâu, vừa hài hòa trang nghiêm.

Bước chân vào đền là Vọng Lâu, tòa nhà 3 gian nơi tương truyền là nhà cũ của Đức Thánh Nguyễn. Vọng Lâu có lối kiến trúc mở nên không có cửa, mặt trước đắp “Lưỡng long chầu nguyệt”, mặt sau đắp “Phượng hàm thư”.

Sóc đá cổ có niên đại 1.000 năm ở Đền Thánh Nguyễn.

Đền chính gồm 3 tòa nối liền với nhau (tiền đường, trung đường và thượng điện) đều có 5 gian với cách thức liên kết các bộ khung kiến trúc khá giống nhau và những bộ vì nóc được làm theo kiểu chồng rường, hồi có mái đại, cùng với các cặp xà dọc, xà ngang, xà nách được ghép mộng chính xác và bám chắc chắn vào hệ thống cột đặt trên bệ đá nên tăng cường sự chịu tải của đền.

Mặt phía Tây của đền chính, các nghệ nhân xưa khéo léo khoe trọn tài nghệ điêu khắc tinh xảo của kỹ thuật chạm lộng kết hợp với bong kênh tạo nên hình ảnh long ly vui đùa, long chầu… nổi bật đẹp mắt.

Nghệ thuật chạm khắc kênh bong của các nghệ nhân xưa rất tinh xảo.

Cùng kỹ thuật chạm khắc đó, nhưng mặt phía Đông lại được chạm khắc hình ảnh về thôn quê rất mộc mạc, bình dị, mang đậm sắc thái dân gian của nghệ thuật thế kỷ XVII như cảnh người cưỡi voi, đôi nam nữ, cảnh thiếu nữ bên hồ sen…

Công trình kiến trúc chính sau cùng của đền là gác chuông. Tuy là một kiến trúc theo kiểu 2 tầng 8 mái, có 3 gian nhưng với hai gian bên rất hẹp nên vẫn có mặt bằng gần vuông như những gác chuông 1 gian 2 chái khác. Đây là gác chuông có niên đại sớm nhất nước ta vào khoảng thế kỷ XVI.

Bức tranh thôn quê mộc mạc, bình dị được chạm khắc trên gỗ có tuổi đời từ thế kỷ XVII.

Theo ông Nguyễn Văn Bản (Tế chủ của đền) thì đền Thánh Nguyễn đến nay đã trải qua 5 đợt đại trùng tu được dẫn chứng tại 5 văn bia cổ còn lưu giữ. Đợt đại trùng tu đầu tiên là vào năm 1637 và mất 10 năm mới hoàn thành. Trong đền từ cột, xà, liệt bản (tức là vách bao xung quanh đền chính)… đều sử dụng bằng gỗ lim.

Đền Thánh Nguyễn hiện đang là điểm đến tham quan hấp dẫn, đặc biệt là những nhà khoa học, kiến trúc sư.

Ngoài ra, đền Thánh Nguyễn còn lưu giữ nhiều hiện vật cổ có giá trị cao như cây đèn đá, cột kinh, các văn bia đá cổ thời Lê và Nguyễn, 2 sóc đá cổ có niên đại 1.000 năm nơi điện chính, hai chân tảng bằng đá thời Lý – Trần… Đây là những tài sản văn hóa vô giá, góp phần không nhỏ trong việc nghiên cứu lịch sử, văn hóa, nghệ thuật kiến trúc của dân tộc.

Đại diện lãnh đạo xã Đại Hoàng chia sẻ: “Đền Thánh Nguyễn luôn được địa phương quan tâm, bảo tồn, gìn giữ và phát huy những giá trị kiến trúc đặc sắc đến với du khách trong và ngoài nước. Hiện trong những năm gần đây đền đang là điểm đến tham quan hấp dẫn, đặc biệt là những nhà khoa học, kiến trúc sư”.

ANH TÚ