Đề thi tốt nghiệp môn Ngữ văn có độ phân hóa cao sẽ đánh giá đúng năng lực từng học sinh

Thí sinh dự kì thi tốt nghiệp phổ thông trung học năm 2025. Ảnh: Trần Văn Tâm

Tuy nhiên, dù được luyện tập nhiều với dạng đề thi đánh giá năng lực qua các đề kiểm tra và ôn thi, nhưng đề thi Ngữ văn vừa qua vẫn không tránh khỏi sự bỡ ngỡ đối với phụ huynh và học sinh. Nhiều phụ huynh chưa hiểu về bản chất của Chương trình môn Ngữ văn hiện hành và không hiểu cách ra đề thi mới.

Nhiều ý kiến cho rằng đề thi Ngữ văn giống như thi lịch sử, đạo đức... trá hình, phần nghị luận sẽ khiến các học sinh chẳng thể tư duy được. Đề thi Toán, Tiếng Anh thì quá khó...

Vẫn còn hy vọng "trúng tủ" trong môn Ngữ văn

Chương trình giáo dục phổ thông mới được triển khai nhiều năm nay nhưng vẫn còn một bộ phận phụ huynh chưa thay đổi tư duy về môn Ngữ văn. Sau khi thi xong những môn Toán, Lý, Hóa, Sinh,… phụ huynh thường hỏi học sinh đề dễ hay khó, làm được bao nhiêu câu thì với môn Ngữ văn, những câu hỏi vẫn xoay quanh việc "đề thi có trúng tủ không?", hoặc "thầy/cô ôn có trúng đề không?", "con có ôn trúng đề không"?

Điều đó cho thấy phụ huynh chưa phân biệt được đề thi đánh giá năng lực và đề thi kiểm tra kiến thức đơn thuần.

Có thể hiểu đơn giản, nếu phụ huynh chấp nhận đề thi môn Toán (hình thức tự luận) chỉ giống dạng câu hỏi chứ không thể giống từng con số như thầy cô dạy trên lớp thì đề thi môn Ngữ văn năm nay cũng tương tự như vậy. Việc học sinh cần trang bị cho môn Ngữ văn là kỹ năng xử lý từng dạng câu hỏi. Đó mới là cách học và làm bài thi đánh giá năng lực hiệu quả.

Đề thi cần có sự thay đổi dạng câu hỏi mới lạ

Khi đặt câu hỏi, nhất là câu hỏi đọc hiểu, đề thi có thể thay đổi dạng câu hỏi khác nhưng vẫn đảm bảo theo đúng ma trận; đồng thời học sinh phải tư duy, vận dụng kiến thức và kỹ năng để giải quyết câu hỏi. Môn Ngữ văn cũng có nhiều dạng câu hỏi nên rèn luyện nhiều dạng câu hỏi là quan trọng, chứ không phải học thuộc long nội dung như trước đây.

Đề thi Ngữ văn năm nay đã khiến nhiều học sinh bất ngờ với câu hỏi có dạng mới lạ như Câu 5 phần Đọc hiểu.

Theo đó, câu hỏi tìm ra ý nghĩa tương đồng (so sánh tương đồng) ít xuất hiện trong các đề kiểm tra, đề minh họa hay thậm chí trong đề thi 10 năm trước đây. Các dạng câu hỏi quen thuộc thường là yêu cầu nêu ý nghĩa, bày tỏ suy nghĩ về khía cạnh nội dung/nghệ thuật, hoặc rút ra bài học về lẽ sống,… từ văn bản.

Cụ thể, đề thi minh họa lần 1: "Qua văn bản, hãy nêu một ước mơ của cộng đồng người Ê đê thời xưa mà anh/chị thấy có ý nghĩa nhất đối với cuộc sống hôm nay và giải thích lí do". Hoặc đề minh họa lần 2: "Từ tâm trạng của nhân vật trữ tình anh khi ở giữa lòng Hà Nội chiều nay, anh/chị hãy bày tỏ suy nghĩ về chốn bình yên trong tâm hồn mỗi người". Hoặc đề thi năm nay theo Chương trình 2006: "Những dòng thơ Chúng ta bỏ qua những vui buồn thường gặp/ Tìm những cái vô ảnh vô hồn trong vô vọng mù khơi gợi cho anh/chị bài học gì về lẽ sống?".

Thiết nghĩ, những dạng câu hỏi này đã quen thuộc, chỉ cần đặt trong bối cảnh mới cũng đánh giá được năng lực của học sinh. Việc thay đổi đột ngột dạng câu hỏi này ngay trong năm đầu tiên cũng gây không ít khó khăn cho học sinh, nhất là học sinh vùng sâu, vùng xa.

Câu hỏi nghị luận xã hội không dễ dàng với tất cả học sinh

Trong Chương trình Ngữ văn 2018 (Ban hành kèm theo Thông tư số 32/2018/TT-BGDĐT ngày 26/12/2018 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo), một trong bốn yêu cầu thực hành viết ở lớp 12 là:"Viết được văn bản nghị luận về một vấn đề có liên quan đến tuổi trẻ".

Nhưng cụm từ "những hiểu biết về bối cảnh đất nước đang có nhiều thay đổi lớn lao" và chủ đề nghị luận "vùng trời quê hương nào cũng là bầu trời Tổ quốc" đã khiến không ít học sinh khó khăn trong việc xác định vấn đề cần nghị luận.

So với đề thi minh họa lần 1 (nghị luận về những khó khăn, thử thách của tuổi trẻ) và lần 2 (nghị luận về những lợi ích và lo lắng về trí tuệ nhân tạo) thì cách hỏi của đề thi chính thức được nhiều giáo viên đánh giá là khó hơn. Học sinh phải thật tinh ý mới nhận ra sự đối lập giữa "vùng trời" và "bầu trời", "quê hương" và "Tổ quốc" để xác định đúng vấn đề nghị luận. Thẳng thắn nhìn nhận, 2 đề minh họa đưa ra vấn đề nghị luận thiết thực, liên quan nhiều nhất với tuổi trẻ.

Thiết nghĩ, đề thi đánh giá năng lực tập trung vào việc đánh giá hướng giải quyết vấn đề, cách nghĩ và quy trình viết của học sinh hơn. Việc đưa ra "bối cảnh đất nước đang có nhiều thay đổi lớn lao" là một phạm vi quá rộng, bao trùm nhiều khía cạnh từ kinh tế, giáo dục, thậm chí đến việc sáp nhập chính quyền các cấp,… khiến học sinh lung túng trong việc khoanh vùng và phát triển ý.

Tóm lại, theo nhiều giáo viên, đề thi Ngữ văn năm nay có tính phân hóa cao sẽ đánh giá đúng năng lực của từng học sinh, đó là mục tiêu của Chương trình giáo dục phổ thông 2018.

Trần Văn Tâm