Để bảo vật quốc gia không 'sống mòn' trong các kho bảo quản

Hiện tại, Việt Nam đang có 294 hiện vật, nhóm hiện vật được công nhận là bảo vật quốc gia (BVQG). Mỗi bảo vật đều mang trong nó những giá trị lịch sử, văn hóa được kết tinh qua hàng ngàn năm lịch sử, qua nhiều thế hệ. Việc bảo quản, bảo vệ và phát huy giá trị BVQG luôn luôn đặt ra yêu cầu cấp thiết. Tuy nhiên, trên thực tế, việc bảo quản và phát huy giá trị của bảo vật chưa xứng tầm, nhiều bảo vật chỉ để lưu kho.

Mới đây, BVQG Ngai vua triều Nguyễn trưng bày trong Điện Thái Hòa, Quần thể di tích Cố đô Huế bị phá hoại dẫn đến một phần tay ngai bị gãy, hỏng.

Bảo tàng chưa có nhà bảo tàng

Bảo tàng Hà Tĩnh hiện đang giữ 4 BVQG gồm 3 khẩu súng thần công và BVQG chuông chùa Rối có niên đại hơn 600 năm. Đây là hiện vật gốc độc bản và hiện trong tình trạng tương đối nguyên vẹn. Tuy nhiên, tất cả đang được lưu kho trong điều kiện không đủ tiêu chuẩn, hoặc thậm chí là “bày trên lối đi”.

Cùng chung số phận, Bia xá lợi Tháp Minh và nhóm bảo vật Mộc bản sách Hải Thượng y tông tâm lĩnh tại Bảo tàng Bắc Ninh… cũng đang được lưu kho hoặc “trưng bày” theo cách tạm bợ. Ngoài ra, còn rất nhiều các BVQG khác đang được lưu giữ tại các bảo tàng địa phương, bảo tàng tư nhân trên cả nước có chung số phận éo le như vậy, cam chịu cảnh “sống mòn” trong các kho lưu trữ.

BVQG được trưng bày tạm thời tại Bảo tàng tỉnh Hà Tĩnh.

Ngay cả những BVQG được trưng bày trong những không gian đẹp mắt, phục vụ hàng triệu du khách tham quan mỗi năm như Cửu vị thần công, Cửu đỉnh, Ngai vua triều Nguyễn trong Quần thể di tích Cố đô Huế… dù điều kiện cơ sở vật chất đầy đủ, việc phát huy giá trị BVQG được thực hiện bài bản, nhưng việc bảo quản, bảo vệ cũng không được quan tâm thích đáng, dẫn đến những vụ việc đáng tiếc như làm hư hại BVQG Ngai vua triều Nguyễn mới đây.

Luật Di sản văn hóa đã quy định rõ, Bộ Văn hóa – Thể thao và Du lich (VH-TT&DL) hằng năm cũng ban hành văn bản yêu cầu các địa phương có chế độ bảo vệ, bảo quản đặc biệt với BVQG. Tiếc rằng, những phương án bảo quản và phát huy giá trị BVQG ở nhiều nơi đang là bài toán vô cùng nan giải.

BVQG Cửu vị thần công trong Quần thể di tích Cố đô Huế.

Theo TS. Nguyễn Văn Đoàn, Giám đốc Bảo tàng lịch sử quốc gia, hiện nay, nhiều bảo tàng đã nỗ lực bằng những giải pháp sáng tạo trong điều kiện sẵn có để đưa BVQG trưng bày, giới thiệu tới công chúng. Trong đó, có những bảo tàng đã dành một không gian riêng (phòng trưng bày) dành cho BVQG, hoặc dành những không gian, tủ trưng bày tạo điểm nhấn trong hệ thống trưng bày cố định, hoặc tổ chức trưng bày chuyên đề, bảo tàng trực tuyến, bảo tàng ảo 3D... Tuy nhiên, nhiều bảo tàng còn gặp khó khăn.

“Thực tế nhiều bảo tàng hiện nay chưa có đủ điều kiện cơ sở vật chất đảm bảo an ninh, an toàn, bảo quản như: không gian, diện tích, tủ trưng bày… Thậm chí, một số bảo tàng còn chưa có nhà trưng bày hoặc chưa có nhà bảo tàng; Hệ thống trưng bày ở nhiều bảo tàng đã lạc hậu, xuống cấp nên việc đưa BVQG vào trưng bày với nội dung và hình thức mỹ thuật đặc biệt sẽ khó ăn nhập, khó phù hợp về nội dung, mỹ thuật trong tổng thể hệ thống trưng bày; Kinh phí đầu tư để đáp ứng các điều kiện trưng bày BVQG đảm bảo an ninh, an toàn tuyệt đối cho BVQG cũng như phát huy hiệu quả giá trị BVQG còn hạn chế”, TS. Nguyễn Văn Đoàn nêu thực trạng.

BVQG Cửu đỉnh trong Quần thể di tích Cố đô Huế.

Không ít BVQG vô giá đang ngày một xuống cấp trong những kho chứa không đủ tiêu chuẩn, không có chế độ bảo quản theo yêu cầu và đang ngày ngày đối diện với nguy cơ xuống cấp, hỏng hóc… Tại các bảo tàng, nơi lưu giữ, trưng bày BVQG đều đang thiếu nguồn lực đáp ứng yêu cầu bảo vệ đặc thù cho thiết chế bảo tàng, di sản văn hóa nói chung và BVQG nói riêng. TS. Nguyễn Văn Đoàn nêu rõ: “Lực lượng, nhân lực bảo vệ đặc thù, chuyên nghiệp chưa đáp ứng được yêu cầu. Cơ sở vật chất, trang thiết bị phòng ngừa nhằm giảm nguy cơ mất an ninh, an toàn như: tủ trưng bày đạt chuẩn bảo đảm an ninh, chế độ bảo quản, camera giám sát, thiết bị báo động, PCCC... đều không đúng tiêu chuẩn đặc biệt dành cho BVQG”.

BVQG Chuông chùa Rối.

Chế độ đặc biệt nào để BVQG phát huy giá trị?

Chế độ bảo vệ, bảo quản và phát huy đặc biệt đối với BVQG được quy định rõ trong Luật Di sản văn hóa và thường xuyên được nhắc lại trong các chỉ đạo của Bộ VHTTDL. Đó là, tổ chức xây dựng và triển khai phương án bảo vệ đặc biệt; ưu tiên kinh phí cho kho bảo quản và khu vực trưng bày BVQG; xây dựng và triển khai chương trình quảng bá giá trị… Quy định là như vậy, nhưng cho đến nay, những tiêu chí, quy chuẩn cụ thể để làm cơ sở triển khai tại các bảo tàng vẫn còn thiếu vắng. Thực tế này dẫn đến việc bảo vệ BVQG tại các bảo tàng đang diễn ra muôn hình vạn trạng.

Theo TS. Nguyễn Văn Đoàn, để bảo vệ, bảo quản và phát huy giá trị đặc biệt đối với BVQG, điều đầu tiên cần phải nâng cao nhận thức cho toàn thể cán bộ, viên chức và người dân về vai trò quan trọng của việc bảo vệ và phát huy giá trị BVQG, về trách nhiệm lưu giữ, quản lý, bảo quản, bảo vệ và phát huy giá trị BVQG. Bên cạnh đó, cần tập trung nghiên cứu, bổ sung tư liệu, số hóa và khai thác giá trị BVQG trên mọi khía cạnh để xây dựng nội dung, kỹ thuật, mỹ thuật phù hợp, hài hòa, đồng bộ trong trưng bày cố định hoặc trưng bày theo chuyên đề, nhằm phát huy tối đa giá trị BVQG.

Tăng cường hình thức phát huy giá trị BVQG đa dạng, phong phú hơn, đặc biệt là ứng dụng công nghệ hiện đại, số hóa trong quản lý, bảo tồn, trưng bày và giới thiệu BVQG. Đồng thời, chủ động sắp xếp các nguồn lực kinh phí để xây dựng kế hoạch ưu tiên trưng bày BVQG với các điều kiện về không gian, cơ sở vật chất, thiết bị công nghệ đáp ứng yêu cầu trưng bày BVQG phù hợp xứng tầm giá trị BVQG.

Thư Vũ/VOV.VN