Đẩy mạnh giải ngân nguồn vốn đầu tư công: Bài học từ năm 2024, hành động quyết liệt cho năm 2025

Đã tập trung chỉ đạo đồng bộ các giải pháp đẩy nhanh tiến độ giải phóng mặt bằng và thi công dự án, tăng cường kỷ luật, phân công rõ ràng trách nhiệm giữa các cơ quan, địa phương và đơn vị, phân công lãnh đạo UBND tỉnh trực tiếp chỉ đạo, đôn đốc, giám sát tiến độ thực hiện và giải ngân. Thường xuyên tổ chức giao ban, kiểm tra thực địa và ban hành các văn bản chỉ đạo kịp thời tháo gỡ vướng mắc, nâng cao trách nhiệm của người đứng đầu trong công tác triển khai.

Hình ảnh minh họa - Ảnh: ST

Bên cạnh đó, UBND tỉnh giao Sở Kế hoạch và Đầu tư công bố tỉ lệ giải ngân hằng tháng và Sở Nội vụ đưa tỉ lệ giải ngân trở thành tiêu chí đánh giá hiệu quả công tác để nâng cao trách nhiệm và hiệu quả quản lý, thực hiện kế hoạch đầu tư công. Nhờ vậy, tính đến ngày 31/1/2025, tỉ lệ giải ngân vốn đầu tư công kế hoạch 2024 của tỉnh đạt 93,5% kế hoạch giao đầu năm, cao hơn rất nhiều so với cùng kỳ năm 2023 (77,2%).

Mặc dù đạt được những kết quả rất đáng ghi nhận nhưng việc thực hiện kế hoạch đầu tư công năm 2024 còn nhiều tồn tại, hạn chế do cả nguyên nhân khách quan và chủ quan. UBND tỉnh đã phân bổ chi tiết kế hoạch vốn ngay từ đầu năm nhưng các nghị định và văn bản hướng dẫn Luật Đấu thầu 2023 có hiệu lực từ ngày 1/1/2024 chậm ban hành đã gây ra nhiều khó khăn trong phê duyệt và tổ chức lựa chọn nhà thầu, làm ảnh hưởng lớn đến tiến độ thực hiện dự án.

Đối với nguồn vốn nước ngoài, kế hoạch vốn năm 2024 được Thủ tướng Chính phủ giao cho tỉnh ở mức rất thấp (18,32 tỉ đồng), trong khi một số dự án ODA năm 2023 không được phép kéo dài thời gian thực hiện và giải ngân sang năm 2024. UBND tỉnh đã đề xuất bổ sung 209,92 tỉ đồng, nhưng đến ngày 1/11/2024, Trung ương mới phê duyệt 114,402 tỉ đồng, chỉ đáp ứng 54,5% nhu cầu, ảnh hưởng đến tiến độ triển khai cũng như khả năng giải ngân vốn đối ứng của tỉnh.

Hơn nữa, các dự án ODA còn gặp khó khăn do phải tuân thủ cả quy trình trong nước và yêu cầu của nhà tài trợ, trong khi hai hệ thống này chưa đồng nhất, dẫn đến việc hoàn thiện thủ tục đầu tư kéo dài. Một số dự án ODA cần điều chỉnh chủ trương đầu tư, gia hạn hiệp định nhưng thủ tục thẩm định từ các bộ, ngành trung ương chậm trễ, làm ảnh hưởng đến tiến độ thực hiện.

Đối với các chương trình mục tiêu quốc gia, phần lớn các dự án thuộc diện đầu tư cơ sở hạ tầng quy mô nhỏ, chỉ nghiệm thu khi hoàn thành nên việc giải ngân bị dồn vào cuối kỳ. Ngoài ra, hướng dẫn thực hiện từ các bộ, ngành trung ương còn chậm, nội dung đôi khi chồng chéo, gây khó khăn trong triển khai.

Cụ thể, trong Chương trình phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, Dự án 1 chậm triển khai, Dự án 2 mất nhiều thời gian hoàn thiện thủ tục, Tiểu dự án 1 của Dự án 3 chưa có cơ sở tham mưu phân bổ kinh phí, Tiểu dự án 2 của Dự án 3 khó thực hiện do quy định chưa phù hợp với thực tế, Tiểu dự án 1 của Dự án 9 bị dừng triển khai theo chỉ đạo của Ủy ban Dân tộc. Chương trình giảm nghèo bền vững gặp vướng mắc do quy định về đối tượng đào tạo nghề chưa thống nhất, trong khi Chương trình xây dựng nông thôn mới lại đặt ra nhiều tiêu chí khó thực hiện, đòi hỏi nguồn lực và thời gian lớn.

Công tác chuẩn bị đầu tư còn nhiều hạn chế, vẫn xảy ra tình trạng “vốn chờ dự án đủ thủ tục”. Quá trình thẩm định hồ sơ, từ thiết kế bản vẽ thi công, đánh giá tác động môi trường, phòng cháy chữa cháy đến thẩm định dự án đều kéo dài, ảnh hưởng đến tiến độ triển khai và giải ngân.

Khi lập dự án, chưa đánh giá kỹ các vấn đề liên quan đến đất rừng, đất lúa, dẫn đến vướng mắc khi triển khai. Trong khi đó, thủ tục chuyển đổi mục đích sử dụng đất, sử dụng rừng phức tạp, phải trình qua nhiều cấp, gây kéo dài thời gian. Một số dự án phải điều chỉnh vốn do chưa hoàn thiện thủ tục đầu tư, hoặc giải ngân chậm vì phải điều chỉnh thiết kế và dự toán.

Bên cạnh đó, công tác bồi thường, giải phóng mặt bằng gặp nhiều khó khăn do xác định nguồn gốc đất, giá đất phức tạp; khung chính sách tái định cư chậm phê duyệt; người dân chưa đồng thuận với phương án bồi thường, tái định cư, ảnh hưởng trực tiếp đến tiến độ dự án, đặc biệt là các dự án ODA và dự án trọng điểm có vốn lớn. Việc xác định giá vật liệu, vật tư, thiết bị xây dựng cũng gặp trở ngại do nhiều chủng loại chưa có trong công bố giá, buộc chủ đầu tư phải thuê đơn vị tư vấn lập chứng thư giá. Tuy nhiên, số đơn vị tư vấn đủ năng lực ít, trong khi nhiều đơn vị e ngại trách nhiệm pháp lý, dẫn đến tình trạng chậm trễ trong thẩm định giá và phê duyệt dự toán.

Ngoài ra, một số nhà thầu có năng lực tài chính và quản lý hạn chế, chưa tập trung nhân lực, vật lực thi công khiến tiến độ giải ngân bị ảnh hưởng. Một số công trình chậm tiến độ do đặc thù kỹ thuật cần thời gian xử lý kéo dài, nghiệm thu thanh toán theo giai đoạn hoặc chỉ có thể triển khai vào cuối năm do tính thời vụ. Những hạn chế này gây tác động lớn đến hiệu quả đầu tư công và đòi hỏi các giải pháp quyết liệt để tháo gỡ trong thời gian tới.

Từ kết quả thực hiện kế hoạch đầu tư công năm 2024, có thể rút ra một số bài học kinh nghiệm sau đây: Trong công tác đầu tư công, việc chỉ đạo điều hành cần phải được thực hiện một cách thống nhất, quyết liệt và hiệu quả từ trung ương đến cơ sở, với sự huy động toàn diện của hệ thống chính trị và phát huy vai trò chủ chốt của người đứng đầu trong lãnh đạo, chỉ đạo và tổ chức thực hiện. Công tác chuẩn bị đầu tư và thực hiện dự án cần được tiến hành một cách kỹ lưỡng, nhằm nâng cao tính sẵn sàng của dự án, khắc phục tình trạng vốn chờ thủ tục.

Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát để kịp thời xử lý các vấn đề, khó khăn phát sinh. Các đơn vị trực tiếp triển khai kế hoạch phải chủ động rà soát, báo cáo chính xác các vướng mắc để các cơ quan quản lý có thể đưa ra chính sách, giải pháp chỉ đạo phù hợp với thực tiễn. Bên cạnh đó, sự phối hợp chặt chẽ với các bộ, ngành trung ương là yếu tố then chốt giúp xử lý kịp thời các khó khăn, vướng mắc vượt thẩm quyền của địa phương, đảm bảo thành công chung của kế hoạch đầu tư công.

Trong bối cảnh Đảng và Chính phủ đang quyết liệt chỉ đạo đạt mức tăng trưởng kinh tế 8% trở lên trong năm 2025, đầu tư công không chỉ góp phần thúc đẩy tăng trưởng, tạo công ăn việc làm mà còn là “vốn mồi” dẫn dắt, thu hút nguồn vốn xã hội. Để thực hiện hoàn thành mục tiêu tăng trưởng, giải ngân vốn đầu tư công năm 2025 phải đạt trên 95%.

Do đó, trong công tác lãnh đạo và chỉ đạo phải tăng cường phân cấp, giao trách nhiệm cụ thể cho từng đơn vị kèm theo giám sát, kiểm tra và đánh giá chặt chẽ, đồng thời thực hiện khen thưởng, kỷ luật kịp thời nhằm bảo đảm tiến độ, gắn liền với chống thất thoát, lãng phí trong giải ngân. Công tác chuẩn bị đầu tư dự án cần được nâng cao chất lượng từ khâu lập kế hoạch, đấu thầu, lựa chọn nhà thầu có năng lực thực hiện theo tiến độ đến dự báo rủi ro và tháo gỡ sớm các vướng mắc, đặc biệt là các vấn đề liên quan đến bồi thường, giải phóng mặt bằng và chuyển đổi mục đích sử dụng đất, sử dụng rừng.

Các chủ đầu tư cần theo dõi, đôn đốc và rà soát kỹ tình hình thực hiện dự án, phân loại các công trình, dự án theo từng nhóm khó khăn, vướng mắc về thủ tục xây dựng, đấu thầu, đất đai, vật liệu xây dựng, giải phóng mặt bằng,... để vừa phân công cụ thể cơ quan tham mưu xử lý, gắn với trách nhiệm của người đứng đầu; vừa đề ra biện pháp xử lý cụ thể hoặc báo cáo UBND tỉnh chỉ đạo, giải quyết nếu vượt thẩm quyền.

Cơ quan tham mưu quản lý đầu tư công và các chủ đầu tư kịp thời đề xuất điều chuyển vốn từ dự án giải ngân chậm sang dự án có khả năng giải ngân nhanh. Các chủ đầu tư phải xây dựng kế hoạch giải ngân chi tiết theo tháng, quý và phân công lãnh đạo chịu trách nhiệm theo dõi, giám sát hằng tuần giúp đẩy nhanh tiến độ thực hiện, đảm bảo thủ tục nghiệm thu, thanh toán được thực hiện ngay khi có khối lượng công việc.

Đồng thời, cần tập trung đẩy mạnh công tác giải phóng mặt bằng với việc bố trí đủ kinh phí, tháo gỡ kịp thời các vướng mắc, áp dụng linh hoạt các chế độ, chính sách và tăng cường quản lý đất đai nhằm đảm bảo có mặt bằng sạch cho dự án. Bên cạnh đó, quản lý vật liệu xây dựng từ giai đoạn thăm dò, quy hoạch đến khai thác và sử dụng cần được kiểm soát chặt chẽ qua việc công bố đầy đủ định mức, đơn giá, chỉ số giá xây dựng và các biện pháp kiểm soát giá, chất lượng, góp phần nâng cao hiệu quả thi công và quản lý chi phí đầu tư.

Cuối cùng, cần tiếp tục triển khai đồng bộ các hạng mục trong kế hoạch đầu tư công trung hạn 2021-2025, lồng ghép nguồn lực từ các chương trình phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi và giảm nghèo bền vững, từ đó đẩy mạnh xây dựng nông thôn mới, thu hẹp khoảng cách vùng miền; đồng thời cải cách thủ tục hành chính, ứng dụng công nghệ thông tin và thực hiện nghiêm chế độ báo cáo định kỳ, đột xuất nhằm nâng cao tính minh bạch, kịp thời giải quyết các tồn tại, khó khăn trong quá trình đầu tư công.

Lê Văn Úy