Đầu tư đại học trọng điểm, phát triển công nghệ, kỹ thuật

Sinh viên Đại học Bách khoa Hà Nội giới thiệu sản phẩm tại Hội nghị Sinh viên NCKH lần thứ 41. (Ảnh: Vy Lê)

Ba triệu sinh viên đại học vào năm 2030, có lo thất nghiệp?

Phó Vụ trưởng Vụ Giáo dục Đại học, Bộ GD&ĐT Nguyễn Anh Dũng cho biết, ngày 27/2/2025, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 452/QĐ-TTg Phê duyệt Quy hoạch mạng lưới cơ sở giáo dục đại học và sư phạm thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050. Quy hoạch đưa ra mục tiêu tổng quát và một số mục tiêu, chỉ tiêu cụ thể, trong đó nhấn mạnh tới yếu tố củng cố, mở rộng không gian phát triển theo yêu cầu của chuẩn cơ sở giáo dục đại học để thực hiện Luật Giáo dục đại học (sửa đổi, bổ sung năm 2018). Đồng thời, đặt mục tiêu phát triển cơ sở giáo dục đại học đạt các tiêu chuẩn chất lượng ngang tầm khu vực và thế giới, đáp ứng yêu cầu thực hiện mục tiêu của Chiến lược phát triển giáo dục đến năm 2030.

Mục tiêu cũng khẳng định mở rộng quy mô đào tạo của mạng lưới, trong đó nhấn mạnh đến việc phải tăng tỉ trọng quy mô đào tạo các ngành khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán (STEM) đạt 35% trong tổng số trên 3 triệu người học (bảo đảm 260 sinh viên đại học trên 1 vạn dân). Hình thành các trung tâm giáo dục đại học lớn, đào tạo chất lượng cao, trình độ cao gắn với nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ và đổi mới sáng tạo tại 04 vùng đô thị gồm Hà Nội, Đà Nẵng, Thành phố Hồ Chí Minh và Cần Thơ, tạo động lực phát triển các vùng kinh tế trọng điểm và cả nước.

Các mục tiêu đưa ra hướng tới khẳng định sứ mạng của Giáo dục đại học trong việc tăng các chỉ số đóng góp của giáo dục đại học trong mục tiêu phát triển bền vững của Liên hợp quốc (SDG 4.3) và chỉ số đổi mới sáng tạo toàn cầu (GII), phấn đấu vào tốp 10 quốc gia châu Á.

Giải đáp băn khoăn của báo chí về cơ sở nào để Quy hoạch mạng lưới cơ sở giáo dục đại học và sư phạm đặt ra mục tiêu đến năm 2030 quy mô đạt trên 3 triệu người học, Thứ trưởng Bộ GD&ĐT Hoàng Minh Sơn cho biết: Căn cứ Nghị quyết số 81/2023/QH15 ngày 09/01/2023 của Quốc hội về quy hoạch tổng thể quốc gia thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050. Trong đó, mục tiêu phát triển đến năm 2030, tỷ lệ sinh viên đại học đạt 260 sinh viên trên 1 vạn dân. Trên cơ sở đó, khi xây dựng Quy hoạch, có tính toán đến quy mô sau đại học và lĩnh vực cao đẳng sư phạm, vì thế, Quy hoạch đặt ra mục tiêu đến năm 2030 quy mô trên 3 triệu người học là có căn cứ chắc chắn.

Cùng với đó, trước băn khoăn với quy mô 3 triệu người học đại học vào năm 2030, liệu người học có tìm được việc làm sau tốt nghiệp? Thứ trưởng Hoàng Minh Sơn cho rằng con số này được xây dựng dựa trên nhiều dự báo về nhu cầu nhân lực, thống kê độ tuổi, tham khảo quốc tế, đối sách phát triển kinh tế. Kinh tế phát triển, người học đại học sẽ phải tăng. Hiện tỉ lệ lao động có trình độ đào tạo còn thấp, việc đào tạo nâng cao trình độ để người lao động có thêm cơ hội việc làm, nâng cao năng suất lao động. Yêu cầu sắp tới là phát triển kinh tế hai con số.

Theo Thứ trưởng Hoàng Minh Sơn, quan điểm đầu tư trọng điểm luôn được nhắc đến để đầu tư có hiệu quả, ưu tiên cho các trường có lĩnh vực mà chúng ta cần. Bên cạnh đó, các trường cũng phải vận hành theo cơ chế thị trường. Thứ trưởng Bộ GD&ĐT cũng nhấn mạnh thêm, nhưng cũng không vì vậy mà đóng lại cơ hội cho các trường đại học. Tác động tích cực không phải để giải thể các trường, mà để được đầu tư, được phát triển, để đến 2030 không còn trường nào không đạt chuẩn. Đặc biệt, các đại học quốc gia, đại học vùng, đại học trọng điểm sẽ được đầu tư phát triển. Nếu các trường đầu tư không đạt, hoạt động kém hiệu quả thì sẽ phải giải thể, sáp nhập.

Thứ trưởng Hoàng Minh Sơn cho rằng, việc sắp xếp lại hệ thống trường đại học mang lại lợi ích quan trọng là nâng cao chất lượng đào tạo. Khi các trường được sắp xếp hợp lý, bảo đảm đạt chuẩn về cơ sở vật chất, đội ngũ giảng viên và chương trình đào tạo, sinh viên sẽ có môi trường học tập tốt hơn. Đồng thời, cơ hội tiếp cận giáo dục đại học chất lượng với chi phí hợp lý cũng sẽ được mở rộng.

Đào tạo đại học trọng điểm gắn với phát triển đất nước

Liên quan đến các lĩnh vực, các cơ sở giáo dục trọng điểm, Thứ trưởng cho biết, trong rất nhiều chủ trương của Đảng và Nhà nước đều nhấn mạnh khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số quốc gia là động lực chính quan trọng. Do đó, những ngành đào tạo về khoa học kĩ thuật công nghệ, STEM… là những ngành được ưu tiên trọng điểm. Cùng với đó là quy hoạch các cơ sở giáo dục trọng điểm. Thứ trưởng Bộ GD&ĐT Hoàng Minh Sơn cho biết, khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số được coi là động lực phát triển đất nước. Việc này được nhấn mạnh trong các chủ trương của Đảng và Nhà nước. Do đó, Bộ đã chọn ra các trường có thế mạnh đào tạo lĩnh vực STEM (Khoa học - Công nghệ - Kỹ thuật - Toán học).

Thứ trưởng Bộ GD&ĐT Hoàng Minh Sơn thông tin báo chí về Quy hoạch mạng lưới cơ sở giáo dục đại học. (Ảnh: MOET).

Theo Thứ trưởng Hoàng Minh Sơn, tiêu chí quan trọng nhất là uy tín và chất lượng đào tạo, gắn với định hướng phát triển của đất nước. Ông lấy ví dụ giai đoạn tới, Việt Nam có nhiều dự án về xây dựng đường sắt, đường sắt tốc độ cao, mà đây là lĩnh vực đào tạo thế mạnh Đại học Xây dựng và Giao thông vận tải. “Nhiều người có ý kiến quy hoạch chỉ cần đưa ra tiêu chí, trường nào đạt là thành trọng điểm. Nhưng nếu như thế, không biết bao giờ chúng ta mới chọn được. “Đây là quy hoạch chứ không phải bộ tiêu chí để ai đạt thì được công nhận trọng điểm”, ông Sơn nêu quan điểm.

Thứ trưởng Hoàng Minh Sơn nhấn mạnh, quy hoạch tập trung vào nhóm đại học quốc gia, đại học vùng, cùng khối STEM và sư phạm, nhưng những trường còn lại vẫn có cơ hội nhận đầu tư từ các nguồn khác. Chẳng hạn, với nhóm ngành Sức khỏe, dự kiến 3 - 5 đại học trọng điểm sẽ được Bộ Y tế lựa chọn để xây dựng đề án phát triển, đầu tư.

Theo ông Sơn, đầu tư trọng điểm là cách khuyến khích các đại học quan tâm, chú trọng phát triển ngành cốt lõi của mình. Việc quy hoạch cũng “không phải để giải thể, trừng phạt hay làm tổn thương các trường”, mà để đầu tư, củng cố, hiện đại hóa đại học, mở rộng không gian phát triển.

Ngoài 5 đại học trọng điểm, cả nước có bốn đại học quốc gia (Hà Nội, TP HCM, Huế, Đà Nẵng); 5 đại học vùng (Thái Nguyên, Vinh, Nha Trang, Tây Nguyên, Cần Thơ). Các cơ sở giáo dục đại học công lập đóng vai trò nòng cốt, chiếm khoảng 70% quy mô đào tạo. Trong mạng lưới, từ 50 đến 60 cơ sở giáo dục đại học đào tạo tới trình độ tiến sĩ, trong đó khoảng 50% phát triển theo định hướng nghiên cứu.

Khuyến khích thành lập mới, mở rộng mạng lưới cơ sở giáo dục đại học tư thục, phân hiệu của cơ sở giáo dục đại học tư thục, phân hiệu của cơ sở giáo dục đại học nước ngoài có uy tín nhất là các cơ sở giáo dục đại học chuyên đào tạo các ngành khoa học, kỹ thuật và công nghệ.

Trước đó, tại Lễ kỷ niệm 30 năm thành lập Đại học Quốc gia TP HCM, sáng 23/2, Thủ tướng Phạm Minh Chính yêu cầu khắc phục việc xem nhẹ khoa học cơ bản. Theo đó, hai đại học quốc gia đẩy mạnh đào tạo sinh viên các ngành khoa học cơ bản, khắc phục việc có lúc xem nhẹ nhóm ngành này. Thủ tướng nhấn mạnh, đất nước đang bước vào kỷ nguyên vươn mình, phấn đấu là nước đang phát triển, có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao vào năm 2030; đến năm 2045 trở thành nước phát triển, thu nhập cao.

Để thực hiện mục tiêu đó, Thủ tướng đề nghị Đại học Quốc gia TP HCM đẩy mạnh tuyển chọn và đào tạo học sinh, sinh viên chương trình tài năng ở các ngành khoa học cơ bản và thúc đẩy nghiên cứu ở lĩnh vực này. Hai đại học quốc gia phải tập trung đầu tư nhiều hơn, mạnh hơn để thúc đẩy, các môn Toán, Lý, Hóa, Văn, Lịch sử, Ngoại ngữ.

Thực tế, sinh viên chạy theo ngành “hot”, bỏ rơi khoa học cơ bản là vấn đề khiến nhiều trường đại học lo lắng. Một nhiệm vụ quan trọng khác mà Thủ tướng đặt ra với Đại học Quốc gia TP HCM là đào tạo 1.800 cử nhân, 500 thạc sĩ, tiến sĩ ngành thiết kế vi mạch; chuyển đổi, cấp chứng chỉ cho khoảng 15.000 cử nhân nhóm ngành công nghệ vi mạch bán dẫn. Thủ tướng cho hay Nhật Bản phát triển các ngành này từ những năm 50, 60 của thế kỷ trước. Thời gian qua, nước ta chưa đào tạo các ngành liên quan đến vi mạch, bán dẫn vì không có đủ nguồn lực để phân bổ, do điều kiện, hoàn cảnh lịch sử. Nay các ngành này được xác định là trọng tâm đào tạo, phát triển.

Thủ tướng kỳ vọng đến năm 2030, Đại học Quốc gia TP HCM vào nhóm 100 trường hàng đầu châu Á, có các chương trình đào tạo và nghiên cứu về bán dẫn, chuyển đổi số và trí tuệ nhân tạo, công nghệ sinh học trong top 50. Đơn vị này phải ươm tạo ít nhất 10 công ty khởi nghiệp gọi vốn thành công với quy mô trên 10 triệu USD. Thời gian tới, Thủ tướng đề nghị Đại học Quốc gia TP HCM phải tiên phong, xuất sắc trong ba khía cạnh: đổi mới tư duy, phương pháp luận, cách tiếp cận để giải quyết các vấn đề thực tiễn của đất nước. Và tiên phong trong nghiên cứu khoa học cơ bản, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số. Cuối cùng là đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, bồi dưỡng nhân tài cho đất nước, tập trung các lĩnh vực mới nổi như trí tuệ nhân tạo, điện toán đám mây, lượng tử, quang học, vật liệu mới.

Uyên Na