Đầu tư chứng khoán quốc tế: rủi ro tiềm ẩn

Tuy vậy, nhiều người không thể tham gia thị trường này một cách chính thống do những rào cản về quy định quốc tịch, nơi cư trú. Nhiều tổ chức, cá nhân nắm bắt được nhu cầu lớn này đã “lách luật” để cung cấp dịch vụ và điều này tiềm ẩn nhiều rủi ro.

Không chính thống, không được bảo vệ

Tại Việt Nam hiện nay, người dân có thể tiếp cận được rất nhiều sàn giao dịch chứng khoán quốc tế. Những sàn này chủ động quảng bá, mời gọi trên các nền tảng mạng xã hội, thậm chí tổ chức theo mô hình đa cấp. Và một điểm chung là 100% các sàn này không có giấy phép cung cấp dịch vụ đầu tư chứng khoán ở Việt Nam. Giấy phép (nếu có) mà những sàn này đưa ra thường là ở những quốc gia hay vùng lãnh thổ rất thoáng trong việc cấp giấy phép, những thiên đường thuế như những đảo nhỏ ở Thái Bình Dương.

Việc lưu ký (custody) tài sản của khách hàng thường không có hoặc không rõ ràng. Vì không có đăng ký hoạt động và giấy phép ở Việt Nam nên nếu một ngày nào đó, người dùng không thể truy cập tài khoản của mình thì cũng không thể làm gì. Tệ hại hơn, còn có những trường hợp sau khi tài khoản bị đóng băng hay không truy cập được, một đường dây lừa đảo tinh vi dưới danh nghĩa hỗ trợ khách hàng lại đưa người dùng vào một cái ma trận bẫy mới. Vì tiếc số tiền sắp bị mất, nhiều người bị mất thêm.

Đặc điểm của các sàn này là thực hiện các yêu cầu KYC (xác minh danh tính khách hàng) sơ sài, nếu không nói là làm cho có, mục đích chính là thu hút càng nhiều người dùng càng tốt. Các sàn này sử dụng các mạng xã hội, các hình thức lôi kéo, dụ dỗ đánh vào lòng tham, các kỹ thuật thao túng tâm lý như hiệu ứng tâm lý bầy đàn, tâm lý sợ bị bỏ lỡ (FOMO) để đưa các con mồi vào bẫy. Một ví dụ phổ biến là người chơi trong thời gian đầu được cho thắng liên tục, số tiền trong tài khoản sinh sôi dù nhiều khi không khớp gì với diễn biến của thị trường. Nhiều người chơi không biết rằng các con số hiện trên dashboard này hoàn toàn có thể can thiệp từ phía sau (backend).

Sản phẩm các sàn này cung cấp thường là CFD (Contract for Difference), tức là người tham gia dự đoán sự tăng, giảm giá của tài sản và kiếm lợi nhuận trên sự chênh lệch giá. Ví dụ như người chơi mua CFD của cổ phiếu Apple hay Nvidia thì thực chất họ không sở hữu những cổ phiếu này mà là đánh cược trên sự biến động giá. Sức hấp dẫn của những sản phẩm CFD là ở đòn bẩy, người chơi có thể đặt cược nhiều hơn số tiền mình có, từ vài lần đến hàng chục lần. Đòn bẩy cao, những khoản phí ẩn là những cái bẫy hoàn hảo để “xẻ thịt” hầu hết những người tham gia.

Bên cạnh các sàn chứng khoán quốc tế, còn có một hình thức khác, dù ít phổ biến hơn, là ủy thác đầu tư. Nhà đầu tư sẽ ủy thác cho một cá nhân hay tổ chức nào đó có thể mở được tài khoản giao dịch ở Mỹ hay các nước có thể giao dịch chứng khoán Mỹ một cách chính thống. Điều quan trọng nhất ở đây chính là các điều khoản hợp đồng, quyền và trách nhiệm của các bên, cũng như việc tuân thủ các quy định của pháp luật. Cũng như trường hợp đầu tư trên các sàn chưa có giấy phép ở Việt Nam, điều gì sẽ xảy ra nếu bên được ủy thác tự chiếm dụng tài sản của nhà đầu tư? Câu chuyện này cũng khá tương đồng với việc nhờ người khác đứng tên tài sản, khi có sự cố xảy ra thì hệ lụy như thế nào?

Ảnh hưởng đến vĩ mô, sự ổn định của thị trường

Thị trường đầu tư, đầu cơ chứng khoán quốc tế là thị trường ngầm, không thể có các con số thống kê chính xác nhưng quy mô có thể nói là rất lớn (thông qua các vụ việc đã bị phát hiện, khởi tố). Chỉ riêng vụ Mr Pips mà tang vật vụ án đã lên đến 5.000 tỉ đồng (gần 200 triệu đô la Mỹ), vụ sàn giao dịch MTC-Matrix Chain lên đến 10.000 tỉ đồng (gần 400 triệu đô la Mỹ). Số vốn này, nếu được đưa vào lưu thông trong đầu tư sản xuất kinh doanh thì cũng là một nguồn đáng kể.

Trong các giao dịch quốc tế, số tiền sử dụng phải là đô la Mỹ, mặc dù trong một số trường hợp lượng ngoại tệ này không chảy ra nước ngoài nhưng như vậy nó cũng ảnh hưởng đáng kể đến lưu lượng và hoạt động quản lý ngoại tệ của Chính phủ, tạo ra những áp lực không đáng có cho cơ quan quản lý điều hành. Trong trường hợp sử dụng các đồng stablecoin (tiền mã hóa được gắn với một tài sản có giá cả ổn định) để giao dịch xuyên biên giới, rủi ro chảy máu ngoại tệ là rất có thể xảy ra, từ đó gây áp lực lên tỷ giá.

Nếu quy mô sử dụng đồng stablecoin ngày càng tăng thì áp lực lên sự ổn định của hệ thống tài chính càng lớn, hiệu quả của các chính sách tiền tệ bị suy giảm. Một lo ngại chung của hệ thống ngân hàng các nước đối với stablecoin là người dân chuyển từ tài khoản ngân hàng sang ví điện tử để lưu trữ, các ngân hàng có thể bị giảm nguồn vốn huy động. Việc sử dụng nhiều stablecoin cũng có thể dẫn đến nhiều giao dịch ngầm, tăng nguy cơ gian lận, phạm pháp.

Việc đầu tư chứng khoán quốc tế là nhu cầu có thực của một bộ phận người dân, nhưng vì chưa được hợp pháp hóa nên kẽ hở bị lợi dụng bởi nhiều sàn giao dịch quốc tế, nhiều trường hợp nhận ủy thác đầu tư. Rủi ro tiềm ẩn từ các hoạt động này không chỉ đối với người tham gia mà còn đối với hệ thống tài chính. Do vậy, cần có chính sách kiểm soát chặt chẽ hơn đối với các sàn giao dịch quốc tế, chủ động tìm kiếm và ngăn chặn (tên miền, ứng dụng di động). Bên cạnh đó, cũng nên cân nhắc xem xét khả năng để nhà đầu tư có thể đầu tư ra thị trường chứng khoán nước ngoài thông qua đại diện trong nước là công ty chứng khoán, nhưng có hạn mức tối đa mỗi năm (như Trung Quốc, Ấn Độ đang áp dụng).

TS. Võ Đình Trí