Đấu trường mới trong cuộc cạnh tranh công nghệ toàn cầu giữa Mỹ và Trung Quốc

Tổng thống Mỹ Donald Trump (trái) và Tổng thống UAE Sheikh Mohamed bin Zayed Al Nahyan tại cuộc gặp ở Abu Dhabi ngày 15/5/2025. Ảnh: AA/TTXVN

Tháng 5/2025, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã có chuyến công du ngoại giao tới các quốc gia vùng Vịnh gồm Saudi Arabia, Qatar và Các Tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE). Trọng tâm của chuyến thăm là củng cố quan hệ đối tác chiến lược với khu vực và thúc đẩy các thỏa thuận kinh tế trị giá hàng trăm tỷ USD, đặc biệt trong các lĩnh vực quốc phòng và công nghệ. Một điểm nhấn là thỏa thuận xây dựng công viên trí tuệ nhân tạo (AI) lớn nhất bên ngoài nước Mỹ tại Abu Dhabi, do công ty G42 của UAE phối hợp cùng các tập đoàn công nghệ hàng đầu của Mỹ thực hiện, đóng vai trò hạ tầng cho trung tâm dữ liệu và dịch vụ điện toán đám mây trong khu vực.

Các khoản đầu tư này phản ánh nỗ lực của Mỹ nhằm củng cố vị thế công nghệ tại Trung Đông, trong bối cảnh Trung Quốc cũng đang không ngừng mở rộng tầm ảnh hưởng công nghệ toàn cầu, bao gồm AI, dữ liệu lớn và điện toán đám mây. Một minh chứng rõ rệt là việc Tencent Cloud – tập đoàn công nghệ Trung Quốc – công bố khai trương khu vực điện toán đám mây đầu tiên tại Trung Đông, đặt tại Saudi Arabia, với cam kết đầu tư hơn 150 triệu USD hỗ trợ chuyển đổi số cho các ngành như truyền thông, trò chơi, tài chính và thương mại. Tencent hiện gia nhập nhóm các ông lớn công nghệ Trung Quốc gồm Alibaba Cloud và Huawei Cloud – những đơn vị đã thiết lập vùng đám mây tại Trung Đông và đang tiếp tục mở rộng dấu chân công nghệ trong khu vực.

Điện toán đám mây cho phép truy cập từ xa tới các tài nguyên tính toán như lưu trữ, cơ sở dữ liệu, phần mềm và dịch vụ bảo mật thông qua internet, mà không cần phần cứng vật lý tại chỗ. Đại dịch COVID-19 đã thúc đẩy mạnh mẽ xu hướng số hóa, khiến công nghệ đám mây trở nên then chốt với các nền kinh tế. Theo Canalys, chi tiêu toàn cầu cho dịch vụ đám mây tăng 21% trong quý 3/2024, đạt 82 tỷ USD.

Ngoài giá trị kinh tế, công nghệ đám mây còn mang ý nghĩa chiến lược sâu sắc trong bối cảnh an ninh số ngày càng gắn liền với an ninh quốc gia. Kiểm soát hạ tầng đám mây và dữ liệu không chỉ ảnh hưởng đến khả năng phản ứng trước các mối đe dọa mà còn định hình vị thế của quốc gia trên trường quốc tế. Các lĩnh vực trọng yếu như quốc phòng, tài chính, y tế và giao thông ngày càng phụ thuộc vào đám mây, trong khi rủi ro về an ninh mạng, rò rỉ dữ liệu và mất chủ quyền dữ liệu đang đặt ra những thách thức lớn. Vì vậy, nhiều nước đã ban hành quy định siết chặt quyền truy cập và đảm bảo dữ liệu được lưu trữ trong lãnh thổ quốc gia nhằm giảm thiểu nguy cơ bị các thế lực bên ngoài khai thác.

Trong nỗ lực giảm phụ thuộc vào công nghệ nước ngoài và vươn lên thành cường quốc công nghệ, Trung Quốc đã xác định điện toán đám mây là ngành chiến lược ngay từ Kế hoạch 5 năm lần thứ 12 (2011–2015), tiếp tục được thúc đẩy mạnh mẽ trong Kế hoạch lần thứ 14 (2021–2025). Bắc Kinh đẩy mạnh phát triển hạ tầng trong nước, hậu thuẫn các doanh nghiệp như Alibaba, Huawei và Tencent vươn ra toàn cầu – đặc biệt tại các thị trường mới nổi như Trung Đông.

Tuy nhiên, sự mở rộng của các công ty Trung Quốc trong lĩnh vực này đang làm dấy lên lo ngại tại nhiều quốc gia và tổ chức quốc tế, nhất là về quyền truy cập dữ liệu, vi phạm quyền riêng tư và khả năng truyền dữ liệu ra ngoài – đặc biệt đến chính phủ Trung Quốc. Dù các mô hình AI như DeepSeek thu hút sự chú ý, vấn đề hạ tầng đám mây lại ít được đề cập, trong khi đây là nơi lưu trữ dữ liệu của các mô hình và có thể bị kiểm soát bởi các nhà cung cấp Trung Quốc. Báo cáo của công ty NowSecure của Mỹ đã phát hiện những lỗ hổng bảo mật nghiêm trọng, như truyền dữ liệu không mã hóa tới các máy chủ tại Trung Quốc do ByteDance vận hành.

Trong lĩnh vực xe thông minh, dữ liệu như vị trí, hành vi lái xe và tình trạng kỹ thuật cũng được thu thập, lưu trữ và có thể bị khai thác nếu đặt trên các máy chủ đám mây Trung Quốc. Những lo ngại này khiến chính phủ Mỹ nhiều lần cảnh báo về rủi ro từ các nhà cung cấp đám mây Trung Quốc. Năm 2020, chính quyền Trump đã khởi động sáng kiến Clean Network, kêu gọi loại bỏ các nhà cung cấp đám mây Trung Quốc. Đến năm 2022, chính quyền Tổng thống Joe Biden khi đó cũng mở cuộc điều tra nhằm đánh giá mức độ đe dọa của Alibaba Cloud đối với an ninh quốc gia.

Thông qua Sáng kiến Con đường Tơ lụa Kỹ thuật số (DSR), thành tố công nghệ của Sáng kiến "Vành đai – Con đường" (BRI), Trung Quốc tăng cường hiện diện tại Trung Đông bằng cách xây dựng trung tâm dữ liệu, triển khai các vùng đám mây, hợp tác đào tạo và đầu tư hạ tầng công nghệ. Dù các công ty Mỹ như AWS, Microsoft Azure và Google Cloud vẫn chiếm ưu thế toàn cầu (với thị phần lần lượt là 32%, 22% và 11%), nhưng các doanh nghiệp Trung Quốc như Alibaba (4%) và Tencent (2%) đang tăng tốc.

Tại Trung Đông, Mỹ vẫn duy trì thế mạnh với nhiều vùng đám mây trải rộng tại Qatar, Bahrain, Israel, UAE và Saudi Arabia. Trong khi đó, Trung Quốc có hiện diện đáng kể tại Ai Cập – nơi Huawei Cloud đã vận hành trung tâm dữ liệu tại Cairo. AWS mới chỉ có một Edge Location tại đây – quy mô nhỏ hơn vùng đám mây tiêu chuẩn.

Dù về quy mô đầu tư và độ phủ, Trung Quốc vẫn còn khoảng cách so với Mỹ (ví dụ: AWS đầu tư 5,3 tỷ USD tại Saudi Arabia so với 300 triệu USD của Huawei tại Ai Cập), nhưng các công ty Trung Quốc vẫn có lợi thế về chi phí thấp, thủ tục linh hoạt và nhận được hỗ trợ mạnh từ chính phủ. Điều này giúp họ đưa ra dịch vụ cạnh tranh và thu hút các quốc gia Trung Đông vốn đang cần nâng cấp hạ tầng số một cách nhanh chóng, hiệu quả và không bị ràng buộc về chính trị.

Tại Israel, các nhà cung cấp đám mây Trung Quốc vẫn còn hiện diện hạn chế, chủ yếu phục vụ doanh nghiệp tư nhân có nhu cầu giá rẻ hoặc hoạt động tại thị trường châu Á. Alibaba Cloud, thông qua công ty địa phương Sela, đã cung cấp dịch vụ hỗ trợ tại đây, nhưng chưa vận hành trung tâm dữ liệu trong nước.

Ngược lại, các công ty Israel tiếp tục ưu tiên sử dụng dịch vụ từ Mỹ, do mối liên hệ chặt chẽ với thị trường và nhà đầu tư tại đây. Dự án đám mây công cộng an ninh Project Nimbus của Chính phủ Israel cũng lựa chọn AWS và Google để triển khai cho các cơ quan nhà nước và quốc phòng.

Thanh Bình (Phóng viên TTXVN tại Trung Đông)