Dầu ăn rởm, mối nguy hại với người sử dụng

Hiện nay, trên thị trường có hàng chục loại dầu ăn, trong đó nhiều loại dầu có màu vàng sậm, giá rẻ, bán trôi nổi cho quán ăn, nhà hàng, bếp ăn tập thể, nơi sản xuất thực phẩm ăn nhanh hoặc quán bánh rán vỉa hè.

Nguy hiểm từ dầu ăn trôi nổi, tái chế biến

Cách đây vài năm dư luận đã xôn xao về hiện tượng thu gom dầu ăn đã qua sử dụng (dầu qua chiên rán) từ khách sạn, nhà hàng, về chế biến lại và đóng chai đưa ra thị trường với giá chỉ rẻ bằng một nửa dầu ăn của những thương hiệu nổi tiếng. Sự việc chỉ lắng xuống một thời gian khi báo chí lên tiếng và cơ quan chức năng kiểm tra, sau đó vẫn âm ỉ diễn ra.

Dầu cho chăn nuôi được các đối tượng phù phép thành dầu ăn cho người, bán ra thị trường cả nghìn tấn.

Tại một chợ khá lớn ở quận Hai Bà Trưng, Hà Nội, khi tiểu thương bán những can dầu ăn vàng đục, chúng tôi hỏi thì người bán hàng cho biết, đây là dầu “loại 2” của công ty, giá chỉ rẻ bằng một nửa “loại 1” chứ không phải dầu thải loại. Chúng tôi thắc mắc sao công ty tên tuổi lại sản xuất dầu chất lượng kém hơn, người bán hàng giải thích, họ sản xuất dầu giá rẻ hơn để bán cho những người cần dùng, như nhà hàng, quán cơm, quán nướng, chứ gia đình thì không mua loại này. Dầu “loại 2” này cũng được bán trôi nổi ở một số chợ đầu mối, giá thấp hơn từ 50-70 nghìn đồng can 5 lít so với dầu của các thương hiệu nổi tiếng. Một hàng bánh rán, bánh khoai vỉa hè trên đường Thụy Khuê, Tây Hồ (Hà Nội) chủ hàng cũng không giấu can dầu “loại 2” mà để ngay cạnh chảo bánh. Người này giải thích, dầu chỉ không có màu vàng đẹp, chứ hàng công ty không phải dầu rởm, nên khách không cần lo lắng về dầu “bẩn”.

PGS.TS Nguyễn Duy Thịnh, nguyên giảng viên Viện Công nghệ và Thực phẩm, Đại học Bách khoa Hà Nội cho biết, nếu sử dụng dầu đã qua sử dụng, tức là dầu chiên rán nhiều lần trong nhà hàng, khách sạn, sau đó được thu gom về bán lại vào sử dụng chế biến thực phẩm cho người, thì đây là hành vi vi phạm nghiêm trọng, có thể dẫn đến nguy cơ về sức khỏe lâu dài như ngộ độc, tổn thương gan, thận, lâu dần là ung thư. Loại dầu thải loại chứa chất độc phát sinh trong quá trình chiên rán ở nhiệt độ cao, nếu dùng tiếp cho người có thể ảnh hưởng nghiêm trọng sức khỏe. Ông Thịnh cũng nhấn mạnh rằng, loại dầu thải loại này thường hay được sử dụng trong ngành chăn nuôi, tuy chưa có đánh giá tác hại rõ rệt trên vật nuôi nên vẫn được một số nơi tận dùng.

Hiện nay, trên thị trường có hàng chục loại dầu ăn với nhiều tên gọi và thương hiệu. Những thương hiệu nổi tiếng như Simply, Neptune, Meizan của Công ty TNHH Calofic, hay Tường An, thường được bán trong siêu thị, các đại lý lớn. Tuy nhiên, bên cạnh đó, những loại dầu ăn tên tuổi lạ hoắc, lại đóng chai, dán nhãn mác cũng gần giống như dầu ăn của các hãng nổi tiếng, khiến người tiêu dùng lầm tưởng dầu “xịn”. Điển hình là dầu ăn Ofood vốn nhập khẩu dành cho thức ăn chăn nuôi được các đối tượng chế biến thành dầu cho người được đóng chai, dán nhãn mác cũng na ná như dầu đậu nành của các hãng nổi tiếng.

Dầu giả xâm nhập vào từng bữa ăn

Trở lại vụ việc đang gây rung động dư luận là dầu ăn Ofood, dư luận đặt câu hỏi, Công ty TNHH Sản xuất và Xuất nhập khẩu Nhật Minh Food (Công ty Nhật Minh, Khu công nghiệp Phố Nối A, Văn Lâm, Hưng Yên) hoạt động trong nhiều năm, doanh thu hàng nghìn tỷ đồng mỗi năm, mà chính quyền địa phương, cơ quan quản lý thị trường không hay biết. Công ty Nhật Minh dùng danh nghĩa là dầu thực phẩm bổ sung vitamin A và rao bán rộng rãi trên thị trường. Tuy nhiên, kết quả kiểm nghiệm sản phẩm này hoàn toàn không chứa vitamin như công bố và nghiêm trọng hơn đây là loại dầu thực vật không đạt chẩn an toàn, vốn chỉ dùng để chế biến thức ăn cho vật nuôi. Các đối tượng chủ mưu đã sử dụng đường ống ngầm để bơm dầu từ bồn chứa nguyên liệu cho chăn nuôi sang bồn chứa dầu đóng gói cho người tiêu dùng. Sau đó chúng lập ra hàng loạt công ty bình phong, làm giả hồ sơ công bố thực phẩm để đưa hàng đi tiêu thụ. Đáng chú ý, Công ty TNHH Thương mại Xuất nhập khẩu An Hưng Phước, một trong những đơn vị nhập khẩu dầu thực vật lớn nhất cả nước cũng bị phát hiện tham gia tiêu thụ loại dầu không đạt chuẩn.

Dầu ăn “bẩn” đóng chai được bán trôi nổi trên thị trường.

Quá trình điều tra, Cơ quan CSĐT Công an tỉnh Hưng Yến xác định, trong khoảng thời gian từ đầu năm 2022 đến tháng 5/2025, Công ty Nhật Minh đã sản xuất các loại dầu thực vật tinh luyện gắn nhãn hiệu Ofood Cooking Oil; dầu đậu nành gắn nhãn hiệu Ofood là hàng kém chất lượng, hàng giả, rồi phân phối các sản phẩm này đến nhiều tỉnh, thành phố trên cả nước. Theo khai nhận của các đối tượng cầm đầu, dầu rởm này chủ yếu đưa vào các bếp ăn công nghiệp, nhà hàng làm món chiên rán, sản xuất bim bim và tiêu thụ ở khu làng nghề hoặc các khu vực như ở Hoài Đức, Hà Nội. Công an tỉnh Hưng Yên đã khởi tố 3 bị can cầm đầu, thu giữ hơn 1.000 tấn dầu nhập lậu. Trong vòng 3 năm qua, doanh thu của các công ty trong đường dây này lên tới hơn 8.200 tỷ đồng, với một số công ty hoạt động liên tục từ 10–14 năm, có doanh thu hằng năm ước tính khoảng 4.500 tỷ đồng.

Dầu ăn là thực phẩm có mặt trong bữa ăn của từng gia đình, với doanh số ước đạt 30.000 tỷ đồng/năm, thị trường này đang trở thành mảnh đất màu mỡ thu hút nhiều doanh nghiệp đầu tư. Một số doanh nghiệp lợi dụng vào kẽ hở pháp luật để sản xuất, chế biến dầu ăn giả, thu lời bất chính hàng nghìn tỷ đồng như vụ Công ty TNHH Famimoto Việt Nam (Phú Thọ), đối tượng mua nguyên liệu từ một công ty ở Hà Nội, rồi thực hiện sang chiết, rót vào chai và tung ra thị trường 2 dòng sản phẩm là "Dầu ăn thượng hạng Boat Brand - thương hiệu xuất xứ Singapore" và "Dầu thực vật Fami Gold - sản xuất từ 100% nguyên liệu nhập khẩu Singapore".

Theo PGS.TS Nguyễn Duy Thịnh, việc dùng dầu ăn dành cho chăn nuôi để nấu ăn cho người là hoàn toàn không thể chấp nhận được. Dầu dùng cho chăn nuôi thường rẻ tiền, không qua tinh chế, có thể chứa nhiều tạp chất, kim loại nặng hoặc đã bị biến tính, nghĩa là chỉ cần ép lạc, đậu tương thành dầu nhằm tiết kiệm thời gian, chi phí. Còn dầu ăn cho người sử dụng không chỉ được làm sạch mà còn phải loại bỏ các chất độc hại, tạp chất, mùi hôi. Dầu thô thường đưa vào cám cho lợn ăn, bò ăn nhằm hoàn chỉnh nhu cầu dinh dưỡng, vỗ béo cho vật nuôi. Do vậy, dầu này tuyệt đối không dùng cho người, bởi các chất độc này tích tụ dần trong cơ thể, có thể gây ra tổn thương gan, thận, rối loạn chuyển hóa, thậm chí ung thư.

Hiện nay, người tiêu dùng rất khó phân biệt dầu thô và dầu qua tinh chế, đặc biệt khi chúng được đưa vào chiên rán và chế biến thực phẩm ở nhà hàng, quán ăn, rất nguy hiểm. Chuyên gia cho rằng, dầu thô sẽ có mùi khó chịu hơn, màu sắc cũng đậm hơn so với dầu đã qua tinh chế. Vì vậy, khi chọn lựa dầu ăn, người tiêu dùng cần lưu ý về màu sắc cũng như mùi vị của loại dầu đó; nên mua dầu ăn của những thương hiệu uy tín, có chứng nhận an toàn thực phẩm.

Trần Hằng