Đạo diễn tay ngang lên ngôi: Để điện ảnh Việt không có thêm những 'tay mơ'

Đoàn phim "Đèn âm hồn" cinetour (tour quảng bá phim và giao lưu với khán giả). (Ảnh: Đoàn phim)

Anh Trần Minh (37 tuổi, Hà Nội) là một khán giả “trung thành” của điện ảnh Việt. Anh tự nhận có vốn ngoại ngữ kém nên thường chọn xem phim Việt cho dễ nắm bắt.

“Trước đây tôi đã xem phim 'Áo lụa Hà Đông' của đạo diễn Lưu Huỳnh và 'Gái nhảy' của Lê Hoàng. Cả hai đều là phim hay và là hiện tượng phòng vé thời kỳ đó. Nhưng gần đây khi cả hai đạo diễn trở lại màn ảnh, tôi và bạn đều phải rời rạp sớm vì cảm giác khó hiểu, thậm chí khó chịu,” khán giả này chia sẻ. Theo anh Minh, một trong những lý do là câu chuyện và cách làm phim của họ đã quá lỗi thời, không còn phuc hợp với giới trẻ hiện nay.

Ngược lại khi xem những phim đạt trăm tỷ gần đây, anh Minh có cảm giác “xuôi hơn” vì đạo diễn biết lồng vào những chi tiết "đánh trúng tâm lý khán giả." Giới chuyên môn đánh giá đây là một trong những nguyên nhân chính giúp họ gặt hái thành tích trăm tỷ.

Những yếu tố quyết định doanh thu

10 phim có doanh thu cao nhất phòng vé Việt hiện nay thuộc về 6 đạo diễn: Trấn Thành, Lý Hải, Thu Trang, Nhất Trung, Nguyễn Quang Dũng và Victor Vũ. Ngoài Nguyễn Quang Dũng và Victor Vũ, 2/3 số đạo diễn còn lại được cho là tay ngang, “chuyển ngạch” từ vị trí MC, diễn viên, ca sỹ/nhạc sỹ sang đạo diễn.

Còn nếu tính riêng trong năm 2025, chỉ trong 2 tháng, điện ảnh Việt đã có thêm 4 phim trăm tỷ. Đây là thành tích hiếm hoi của điện ảnh Việt. Trong đó, có thêm hai cái tên “ngoại đạo” khác là Hoàng Nam và Huỳnh Lập.

Câu thoại gây chú ý trong phim "Nhà bà Nữ" năm 2022. (Ảnh từ phim)

Giới chuyên môn chỉ ra điểm chung của loạt phim trăm tỷ này là đánh trúng tâm lý của khán giả trẻ thông qua lời thoại, "quăng miếng hài" đang là trend (trào lưu) trên mạng xã hội.

"Đây là cách truyền tải trực tiếp, có thể bị coi là ồn ào, nói nhiều và là lý do khán giả nhận xét là giống web-drama hay phim truyền hình, nhưng hiệu quả với số đông khán giả Việt Nam hiện nay" - một biên kịch nhận định. Qua cách thể hiện này, anh cho biết người xem dễ dàng được thể hiện mình thông qua các giá trị chung, được xã hội công nhận, tôn vinh và tăng hành vi lan tỏa ra xã hội, thay vì hướng vào nội tâm bên trong.

"Qua các phim của Trấn Thành, khán giả trẻ được khẳng định mình trong xã hội hiện đại và được làm lành với cha mẹ.Qua 'Lật mặt 7' của Lý Hải, khán giả trưởng thành và lớn tuổi được cảm thông và nhìn thấu, đặc biệt khi đặt trong mối xung đột với những hệ giá trị mới, hiện đại. Nhìn chung thế hệ nào cũng muốn được cảm thông như vậy. Các phim Việt hiện nay đều đang dẫn về hướng đến những giá trị truyền thống như trọng gia đình, trọng tổ tiên dòng họ (như 'Nhà gia tiên'), mượn thế giới tâm linh phong phú có trong ngàn đời (như 'Đèn âm hồn') để tô đậm lên bản thể của người Việt Nam so với các nước khác... Càng như vậy người xem càng dễ bàn tán, mách nhau ra rạp, tạo hiệu ứng truyền miệng," biên kịch này phân tích.

Thêm vào đó khi chuyển sang điện ảnh, những đạo diễn tay ngang này thường thành công "kéo" theo người hâm mộ của mình: Lý Hải là ca sỹ nổi tiếng, đặc biệt ở khu vực miền Tây, miền Nam; Hoàng Nam, Huỳnh Lập và Thu Trang đều cũng đã có hàng triệu fan trên YouTube; hay trường hợp của Trấn Thành không chỉ là MC nổi tiếng, đắt show, mà cũng gây tranh cãi không kém, góp phần vào sự tò mò khiến khán giả ra rạp với tâm lý "thử đi xem thế nào," đặc biệt vào mùa Tết.

"Nhà gia tiên" có nhiều cuộc hội thoại giúp nói lên suy nghĩ của các thế hệ, góp phần hóa giải khúc mắc giữa nữ chính và gia đình. (Ảnh từ phim)

Việc có ngày càng nhiều các Tiktoker, hoa hậu, ca sỹ hay KOL nói chung (người có tiếng nói trong xã hội) đóng phim càng cho thấy rõ chiến lược kéo fan ra rạp này. Chưa kể những êkíp ngày càng biết nắm bắt thị trường và có những bài toán marketing hiệu quả hơn, tác động nhiều hơn vào hành vi tiêu dùng của khán giả, thay vì chỉ đầu tư mạnh vào chất lượng tác phẩm.

Trái với thành tích của những đạo diễn tay ngang kể trên thì những đạo diễn có đào tạo bài bản, đã xác lập tên tuổi từ trước như Lý Minh Thắng, Nguyễn Quang Dũng, Victor Vũ bấp bênh hơn, hoặc đang "ở ẩn" chờ ngày tái xuất như Charlie Nguyễn.

Những đạo diễn này đều cho thấy sự chỉn chu trong sản xuất, nâng tầm kinh phí, chất lượng sản xuất ở các phim sau. Tuy nhiên do còn nhiều vấp váp ở mặt kịch bản, thông điệp phim, lối kể chuyện, chiến lược truyền thông... mà các tác phẩm vẫn thua ngoài rạp, không được khán giả đón nhận như mong đợi.

“Công tử Bạc Liêu” của Lý Minh Thắng gây tranh cãi về lối khắc họa bị coi là "tẩy trắng, đưa thông điệp lệch lạc" về nhân vật ăn chơi sa đọa cho thú vui riêng. Nguyễn Quang Dũng với phim remake “Yêu nhầm bạn thân” (đồng đạo diễn với Diệp Thế Vinh) ra sai thời điểm, chìm nghỉm trước hai “đợt sóng” dữ dội của “Bộ tứ báo thủ” và “Nụ hôn bạc tỷ.” Victor Vũ với “Người vợ cuối cùng” bị nhận xét kịch bản còn chưa logic, dù không khí và bối cảnh phim được xây dựng tốt...

"Công tử Bạc Liêu" được xây dựng là có thói chơi ngông nhưng hành động vì lợi ích của người dân xứ mình, khác với những giai thoại ngoài đời mà khán giả đã quen thuộc trước đó. (Ảnh từ phim)

Những đạo diễn thế hệ trước như Lưu Huỳnh với "Người tình" hay Lê Hoàng với "Trà" đều cho thấy lối kể chuyện vừa thiếu liền mạch, đôi khi kém logic, vừa không ăn nhập với cách tiếp cận của khán giả hiện nay, dù có chủ ý truyền tải thông điệp tốt.

Nhà phê bình Nguyễn Phong Việt đồng tình những đạo diễn tay ngang kể trên có thể không được đào tạo bài bản nghiệp vụ đạo diễn ở trường lớp, nhưng họ đã có kinh nghiệm với thị trường thông qua các công việc trước đó.

“Hiện nay tôi cho rằng phòng vé là thước đo quan trọng nhất vì chúng ta chưa có những giải thưởng vinh danh nghệ thuật thật sự. Ở mặt này, không còn khoảng cách hay sự khác biệt giữa hai nhóm. Những người không được đào tạo bài bản có khi lại còn bắt nhịp và cởi mở hơn rất nhiều về mặt thể loại. Học nghề là một chuyện nhưng giỏi nghề hay không là chuyện khác.

Ngược lại các đạo diễn kỳ cựu không có nhiều sáng tạo trong cách kể. Bộ phim dù không dở, chỉnh chu và có đầu tư, theo kiểu 'sạch nước cản,' nhưng không đọng lại ấn tượng gì,” nhà phê bình Nguyễn Phong Việt nhận xét.

Tay ngang nhưng đừng là “tay mơ”

Trên thực tế, một đạo diễn giỏi có thể xuất phát từ bất cứ đâu. Điện ảnh thế giới đã ghi nhận những đạo diễn tài ba như Akira Kurosawa (Nhật Bản), Vương Gia Vệ (Hong Kong, Trung Quốc), Satyajit Ray (Ấn Độ), Steven Spielberg, Quentin Tarantino (Mỹ), Andrei Tarkovsky (Nga)... đều không chính thức học nghiệp vụ đạo diễn mà chỉ tiếp xúc gần điện ảnh ở các vị trí biên kịch, trợ lý đạo diễn, đạo diễn quảng cáo, họa sỹ…

Điện ảnh không chỉ là cũng là cuộc chơi về doanh thu, mà còn là cuộc chơi nghệ thuật, không dành cho những "tay mơ" chỉ lướt qua thị trường để kinh doanh kiếm lời.

Khán giả dễ dãi sẽ có những món ăn kém chất lượng, khán giả nâng cao thì phim sẽ trở nên đa dạng hơn, ra rạp không chỉ để giải trí đơn thuần, mà còn có cớ để bàn luận, phản biện," biên kịch nói trên nhận xét.

"Cù lao xác sống" thường xuyên được nhắc tới là một phim Việt "dở một cách ngây ngô, khó hiểu," bị khán giả (Ảnh từ phim)

Vì vậy được công nhận ở vai trò đạo diễn, người làm phim không chỉ cần quyết tâm, tìm ra ngôn ngữ riêng của mình, mà còn cần lắng nghe khán giả, giới chuyên môn để nâng cao bản thân, coi chất lượng và sự sáng tạo trong phim trở thành yếu tố quan trọng hàng đầu để thành công.

Đạo diễn-Nghệ sỹ Ưu tú Bùi Trung Hải cho rằng việc một đạo diễn có thể tiến xa đòi hỏi thời gian thực chứng, đồng thời luôn cần hướng đến việc bồi dưỡng trình độ nghiệp vụ của mình.

“Theo tôi hiểu, dĩ nhiên các đạo diễn này cũng đã phải học tập rất nhiều trong thực tế làm phim để có thể dần dần nắm được cách sử dụng ngôn ngữ điện ảnh sao cho hiệu quả. Tuy nhiên để có thể tiến xa, khẳng định thì còn phải chờ một thời gian dài để kiểm chứng về giá trị thực sự, chứ không phải chỉ dựa vào doanh thu của bộ phim.

Mặt khác, theo suy nghĩ của tôi, nếu được theo học ở một trường lớp làm phim chuẩn mực (vì trường lớp cũng có những tiêu chuẩn, chất lượng khác nhau, dẫn đến hiệu quả đào tạo cũng rất khác nhau) thì vẫn luôn là một trong những điểm lợi thế, đặc biệt khi môi trường sản xuất phim của Việt Nam vẫn chưa thể đạt mức độ chuyên nghiệp cao như những quốc gia có nền điện ảnh tiên tiến, dẫn đến việc học bằng thực tế, ngay trong quá trình thực tế sản xuất phim, hoặc học bằng các phương tiện khác, như sử dụng Internet, cũng còn rất nhiều khó khăn.”

Xét riêng về mặt doanh thu, thành tích phòng vé tốt gián tiếp thúc đẩy sự phát triển của công nghiệp điện ảnh tại Việt Nam. (Ảnh minh họa: Minh Anh/Vietnam+)

Việc có thêm các phim trăm tỷ và những đạo diễn có tiếng nói mới mẻ, sáng tạo cũng giúp mở rộng đối tượng đi xem phim, tạo thói quen ra rạp, mở rộng thị trường và nâng cao thị hiếu, hướng đến chuyên nghiệp hóa nền công nghiệp điện ảnh.

Hiện phim Việt Nam có mức doanh thu kỷ lục là 551 tỷ đồng ("Mai" của Trấn Thành). Với mức vé trung bình 90.000 đồng, số lượng khán giả ra rạp đạt khoảng 660.000 lượt người. Mức này tương đương 0,6% dân số, cho thấy dư địa để mở rộng thị trường tại Việt Nam còn rất lớn, sân chơi để đạo diễn Việt chứng tỏ bản thân còn rất rộng, đặc biệt khi vẫn được khán giả kỳ vọng.

Bà Ngô Thị Bích Hạnh (Giám đốc BHD) nhận định: “Doanh thu cho thấy phim Tết năm nay được khán giả dành nhiều ưu ái cho phim Việt, đó là tin hiệu tốt. Tổng doanh thu phim Việt nam nay sẽ tốt nên về cơ bản là một tín hiệu đáng mừng cho điện ảnh.”/.

(Vietnam+)