Đánh vào năng lượng, Nga đe dọa sự tồn vong của Ukraine như thế nào?

Mặt trận năng lượng và sự tồn vong của Ukraine

Nga đang tiến sát mục tiêu giành được lợi thế quyết định trên mặt trận năng lượng trong cuộc xung đột vũ trang với Ukraine. Thời gian qua, Nga đã gia tăng tập kích cơ sở hạ tầng trọng yếu của Ukraine, gây thiệt hại cho lưới điện của Ukraine, khiến nước này gần như phụ thuộc hoàn toàn vào điện sản xuất tại 3 khu phức hợp lò phản ứng hạt nhân. Bản thân những lò phản ứng này cũng gặp phải mối đe dọa từ sự bất ổn của lưới điện quốc gia và có thể phải đóng cửa bất cứ lúc nào do không đảm bảo an toàn trong vận hành, dẫn tới nguy cơ sụp đổ toàn bộ lưới điện Ukraine.

Lực lượng phòng không Ukraine. Ảnh: Nytimes.

Bảo vệ các trạm biến áp chủ chốt của lưới điện lực đã trở thành ưu tiên hàng đầu trong bảo đảm sự sinh tồn của nhà nước Ukraine lúc này. Thế nhưng hiện nay, nhiều trạm biến áp của Ukraine ở trong trạng thái gần như không được bảo vệ, che chắn trước các cuộc không kích của Nga.

Nếu lưới điện Ukraine sụp đổ, hậu quả sẽ rất nặng nề đối với cả Ukraine và khối EU. Ukraine có mức độ đô thị hóa lên tới 70%, với 5 thành phố lớn có dân số trên 900.000 người. Những trung tâm đô thị lớn như vậy sẽ rất khó quản lý nếu thiếu điện. Việc mất điện cũng dẫn tới rủi ro cho hệ thống cung cấp nước, thoát nước và sưởi ấm. làm tăng nguy cơ dân chúng di cư trên diện rộng. Ước tính 6,8 triệu người tị nạn đã rời bỏ Ukraine và thêm 4 triệu người Ukraine nữa thay đổi chỗ ở bên trong lãnh thổ Ukraine. Làn sóng di cư lớn từ Ukraine có thể gây ra khủng hoảng người di cư trên khắp châu Âu, đặc biệt là tại những nước láng giềng của Ukraine. Riêng Ba Lan đang chứa hơn 900.000 người Ukraine tị nạn, Đức thì đã tiếp nhận tới hơn 1,5 triệu người Ukraine như vậy…

Nhu cầu về điện của Ukraine vào mùa đông là 18 gigawatt, nhưng hiện nay nước này chỉ sản xuất được 12 - 13 gigawatt trong nước. Điều này dẫn đến tình trạng cắt điện thường xuyên. Các nguồn tin Ukraine cho hay, thời gian cắt điện tại các hộ gia đình trong năm 2024 đã lên tới tổng cộng gần 2.000 tiếng đồng hồ.

Ukraine có thể bù lại sự thiếu hụt điện bằng việc nhập điện từ các nước EU láng giềng nhưng vẫn chưa nhập đủ được để đáp ứng nhu cầu.

Thế nguy ngập của Ukraine và cuộc chiến bảo vệ trạm biến áp

Nguồn cung điện của Ukraine thường xuyên bị đe dọa. Có hơn 1.000 vụ tấn công vào lưới điện Ukraine kể từ đầu xung đột Nga - Ukraine. Phía Nga leo thang tập kích vào hệ thống năng lượng Ukraine trong năm 2024 vừa qua. Loạt oanh tạc mới vào tháng 8/2024 đã phá hoại nỗ lực của giới chức Ukraine muốn khôi phục nguồn cung điện vào mùa hè. Đến tháng 9/2024, lưới điện Ukraine được cho là chỉ còn tạo ra được sản lượng điện bằng 1/3 mức trước tháng 2/2022.

Do Nga liên tục oanh tạc các nhà máy nhiệt điện và thủy điện của Ukraine, hiện nay đa phần sản lượng điện của Ukraine đến từ 9 lò phản ứng hạt nhân thuộc 3 khu phức hợp sau: Rivne (4 lò phản ứng), Nam Ukraine (3 lò phản ứng) và Khmelnitsky (2 lò phản ứng). Nga tránh tấn công những cơ sở điện hạt nhân này do nguy cơ phát tán ô nhiễm phóng xạ vào môi trường xung quanh.

Lưới điện quốc gia của Ukraine được kết nối với 103 trạm biến áp, dùng để tích hợp điện từ vài nguồn khác nhau (hạt nhân, than, khí và nước) nhưng nay lưới này phụ thuộc gần như hoàn toàn vào điện hạt nhân. Việc thiếu đa dạng nguồn cung như thế này làm suy yếu lưới điện, làm tăng nguy cơ sụp đổ dây chuyền trong hệ thống điện.

Các trạm biến áp là phần thiết yếu của toàn bộ lưới điện. Thiếu chúng, các nhà máy điện hạt nhân vừa không thể cung cấp điện cho lưới điên, vừa không giữ được nguồn cung điện dự phòng cần thiết cho sự an toàn của lò phản ứng. Việc mất nguồn điện từ bên ngoài cung cấp cho nhà máy điện hạt nhân là vấn đề nghiêm trọng.

Ngày 28/11/2024, Nga tập kích 4 trạm biến áp của Ukraine, dẫn tới việc Ukraine buộc phải đóng cửa một trong 4 lò phản ứng hạt nhân tại khu phức hợp Rivne. Loạt tập kích này của Nga cũng khiến các lò phản ứng hạt nhân tại toàn bộ 3 khu phức hợp điện hạt nhân của Ukraine phải giảm sản lượng điện như một biện pháp đề phòng, do lúc ấy xuất hiện những bất ổn nguy hiểm trong lưới điện quốc gia.

Những lựa chọn của Ukraine về bảo đảm an ninh năng lượng

Giới cố vấn quốc tế và các chuyên gia năng lượng Ukraine đồng ý rằng giải pháp tốt nhất mà Ukraine có thể áp dụng để tránh sập lưới điện là tập trung hệ thống phòng không vào nhiệm vụ bảo vệ các trạm biến áp then chốt.

Bảo vệ lưới điện Ukraine giờ giữ vai trò trọng yếu như bảo vệ sản lượng điện còn lại của nước này. Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế (IAEA) cùng đề xuất “củng cố an ninh vật lý và an ninh mạng của cơ sở hạ tầng năng lượng trọng yếu của Ukraine”, coi đây là ưu tiên hàng đầu để Ukraine đi qua mùa đông.

Ukraine đã cải thiện hệ thống phòng không của mình. Tuy nhiên, hệ thống này đã bị căng mỏng. Hơn nữa, Ukraine cũng gặp khó khăn trong việc bảo đảm cung cấp đủ đạn dược cho lực lượng phòng không. Hiện chưa rõ mức độ ưu tiên mà Ukraine dành cho hệ thống phòng không bảo vệ ngành điện là như thế nào.

Một điểm sáng của Ukraine là năng lực sửa chữa lưới điện và trạm biến áp. Ukraine có khả năng khôi phục điện cho nửa triệu công dân trong vòng 24 tiếng đồng hồ sau loạt tập kích của Nga vào cuối năm 2024.

Bên cạnh đó, Ukraine đã nhập hơn 1,5 triệu máy phát điện và mua 200 megawatt điện để tăng độ ổn định của lưới điện.

Tuy nhiên, để tăng lượng điện mua từ nước ngoài, Ukraine vẫn phải tăng cường mạng lưới phòng không cho các tuyến truyền tải điện năng xuyên biên giới vì những nơi này cũng là mục tiêu bắn phá thường xuyên của quân đội Nga.

Trung Hiếu/VOV.VN biên dịch Nguồn: Warontherocks