Đa dạng SGK giúp giáo viên, học sinh gia tăng tính linh hoạt, sáng tạo

Trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục, chủ trương "một chương trình, nhiều bộ sách giáo khoa" được xem là bước đi quan trọng nhằm tăng tính linh hoạt và phù hợp trong dạy và học.

Trên thực tế, việc đẩy mạnh xã hội hóa trong biên soạn và phát hành sách giáo khoa đã tạo điều kiện cho nhiều tổ chức, cá nhân tham gia vào quá trình này, từ đó góp phần làm phong phú thêm nội dung, cách tiếp cận và hình thức trình bày của sách giáo khoa. Nhờ vậy, học sinh có thể tiếp cận tri thức theo nhiều cách khác nhau, phù hợp hơn với năng lực, vùng miền và nhu cầu thực tiễn.

Chia sẻ với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, cô Phạm Phương Mai – Hiệu trưởng Trường Tiểu học Cao Văn Ngọc (huyện Côn Đảo, tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu), chương trình giáo dục phổ thông 2018 được xây dựng theo hướng mở là một bước tiến quan trọng, mang lại nhiều thuận lợi cho giáo viên trong quá trình giảng dạy. Tính mở của chương trình thể hiện ở việc không áp đặt một cách cứng nhắc nội dung hay phương pháp dạy học, mà cho phép nhà trường và giáo viên chủ động thiết kế kế hoạch giáo dục phù hợp với đặc điểm học sinh, điều kiện thực tế của địa phương và năng lực chuyên môn của đội ngũ.

Nhờ đó, giáo viên có thể linh hoạt lựa chọn nội dung, điều chỉnh hoạt động học tập sao cho vừa đảm bảo yêu cầu chương trình chung, vừa phát huy tối đa năng lực cá nhân của người học. Điều này không chỉ giúp học sinh tiếp cận kiến thức một cách nhẹ nhàng, tự nhiên, mà còn góp phần phát triển toàn diện cả về phẩm chất lẫn năng lực – đúng với mục tiêu cốt lõi của chương trình giáo dục mới.

Chính vì vậy, việc triển khai nhiều bộ sách giáo khoa trong cùng một chương trình mang lại cơ hội lớn cho giáo viên trong việc chủ động lựa chọn nội dung giảng dạy và phương pháp truyền đạt phù hợp với đặc điểm học sinh, điều kiện dạy học của trường cũng như mục tiêu giáo dục cụ thể. Thay vì phải rập khuôn theo một khuôn mẫu duy nhất, giáo viên có thể cân nhắc chọn lựa những bộ sách có cách tiếp cận, hình thức trình bày và hệ thống bài học phù hợp với trình độ, tâm lý và nhu cầu học tập của học sinh.

Sự linh hoạt này không chỉ giúp nâng cao hiệu quả giảng dạy, mà còn góp phần tạo nên môi trường học tập tích cực, phát huy tính chủ động, sáng tạo của cả thầy và trò trong quá trình dạy – học.

Sau quá trình nghiên cứu, tiếp nhận ý kiến đóng góp từ giáo viên, Hiệu trưởng Trường Tiểu học Cao Văn Ngọc nhận xét mỗi bộ sách giáo khoa đều có những ưu điểm và nét độc đáo riêng trong cách tiếp cận nội dung, phương pháp thể hiện cũng như thiết kế hoạt động học tập cho học sinh.

Trên tinh thần chỉ đạo của Sở Giáo dục và Đào tạo, nhà trường đã tạo điều kiện để giáo viên chủ động nghiên cứu, so sánh và lựa chọn ra những bộ sách phù hợp nhất với từng khối lớp, phù hợp với đặc điểm học sinh và điều kiện dạy học thực tế. Việc chọn sách được thực hiện theo từng năm học, từng khối lớp, đảm bảo đúng quy trình và nguyên tắc dân chủ, công khai.

Sau khi thống nhất trong nội bộ, nhà trường tổng hợp ý kiến và gửi đề xuất lên Phòng Giáo dục và Đào tạo, để từ đó Phòng tiếp tục tham mưu, đề xuất với Sở theo đúng tinh thần tự chủ mà ngành giáo dục đang hướng tới. “Qua đó, việc lựa chọn sách giáo khoa không mang tính áp đặt từ trên xuống mà thực sự phản ánh nhu cầu thực tiễn và sự chủ động của cơ sở giáo dục”, cô Mai nhấn mạnh.

Ảnh minh họa: H.V

Sách giáo khoa Cánh Diều phát huy sự sáng tạo cho giáo viên và học sinh

Cùng chia sẻ về quy trình lựa chọn sách giáo khoa tại đơn vị mình, cô Nguyễn Thị Thanh Vân – Tổ trưởng chuyên môn Tổ Ngữ văn, Trường Trung học phổ thông Đắk Lắk cho biết: “Việc lựa chọn sách giáo khoa ở trường được tổ chức rất bài bản, công khai và đảm bảo tính dân chủ, đúng với tinh thần tự chủ mà ngành giáo dục đang hướng tới”.

Theo chia sẻ của cô Vân, ngay từ khi nhận thông tin về chủ trương “một chương trình nhiều bộ sách”, nhà trường đã chỉ đạo các tổ chuyên môn tổ chức nghiên cứu, thảo luận một cách nghiêm túc và kỹ lưỡng. Giáo viên được trao quyền chủ động tiếp cận tất cả các bộ sách được phê duyệt để tìm hiểu nội dung, cấu trúc bài học, phương pháp tích hợp và hệ thống kỹ năng được đề cập trong từng bài.

Quá trình này không chỉ dừng lại ở việc đọc lướt qua nội dung, mà đòi hỏi mỗi giáo viên phải đối chiếu, phân tích sâu sắc ưu – nhược điểm của từng bộ sách, từ cách triển khai kiến thức đến cách tổ chức hoạt động học tập, mức độ phân hóa, khả năng truyền cảm hứng cho học sinh, cũng như tính phù hợp với điều kiện dạy học thực tế của nhà trường.

Một yếu tố quan trọng khác cũng được các giáo viên cân nhắc kỹ lưỡng là khối lượng kiến thức và cách trình bày có đáp ứng được trình độ, năng lực, tâm lý lứa tuổi và đặc điểm học sinh ở địa phương hay không. Sau khi nghiên cứu độc lập, các thành viên trong tổ chuyên môn tiến hành thảo luận, trao đổi, đưa ra ý kiến để thống nhất lựa chọn bộ sách phù hợp nhất. Kết quả lựa chọn này sẽ được tổ chuyên môn báo cáo về Ban giám hiệu, nhà trường tổng hợp ý kiến từ các tổ, sau đó đề xuất lên Phòng Giáo dục và Đào tạo, để trình Sở theo đúng quy trình.

Cô Vân nhấn mạnh rằng, việc để giáo viên có quyền và trách nhiệm trong việc lựa chọn sách không chỉ tạo ra sự chủ động, linh hoạt trong tổ chức dạy học mà còn nâng cao ý thức nghề nghiệp, thúc đẩy giáo viên không ngừng học hỏi, cập nhật và đổi mới phương pháp giảng dạy. Đồng thời, quá trình này cũng góp phần tạo ra sự đồng thuận trong nội bộ trường học, giúp việc triển khai chương trình giáo dục phổ thông mới diễn ra thuận lợi, hiệu quả hơn và sát với thực tế của từng lớp học, từng địa phương.

Trên thực tế, giáo viên chính là những người trực tiếp đứng lớp, gắn bó hằng ngày với học sinh. Họ là người hiểu rõ nhất đặc điểm tâm lý, trình độ nhận thức, nhu cầu học tập cũng như hoàn cảnh cụ thể của từng nhóm đối tượng học sinh trong lớp. Từ đó, giáo viên có đủ căn cứ và kinh nghiệm thực tiễn để đánh giá bộ sách nào có nội dung, hình thức thể hiện, phương pháp tổ chức hoạt động học tập phù hợp, giúp học sinh tiếp thu hiệu quả và phát triển toàn diện.

“Việc được tham gia vào quá trình lựa chọn sách không chỉ tạo điều kiện cho giáo viên chủ động trong giảng dạy, mà còn góp phần nâng cao chất lượng giáo dục, bởi bài học sẽ trở nên gần gũi, thiết thực và phù hợp hơn với thực tiễn lớp học – nơi mỗi học sinh đều có nhu cầu và năng lực khác nhau”, cô Vân chia sẻ.

Tại Trường Trung học phổ thông Đắk Lắk, môn Ngữ văn hiện đang được triển khai theo bộ sách giáo khoa Cánh Diều. Theo chia sẻ của cô Vân, bộ sách này đã tạo được sự đồng thuận mạnh mẽ từ đội ngũ giáo viên và học sinh nhờ những ưu điểm nổi bật về cả nội dung, hình thức trình bày và phương pháp dạy học.

SGK Ngữ Văn 10 - bộ Cánh Diều. Ảnh: Nhà xuất bản Đại học Huế

Trước hết, bộ sách được thiết kế với hình ảnh minh họa vô cùng sinh động, hấp dẫn và gần gũi với đời sống học sinh, góp phần làm tăng sự hứng thú và tiếp nhận kiến thức một cách tự nhiên. Cấu trúc từng phần trong bài được trình bày rõ ràng, vạch rõ nhiệm vụ cho học sinh đáp ứng và thực hiện.

Cụ thể, mỗi bài học trong sách Ngữ Văn bộ sách Cánh diều đều được thiết kế theo các phần bao gồm: Yêu cầu cần đạt để học sinh đọc trước khi học, qua đó có định hướng đúng ngay từ ban đầu.

Phần thứ hai là kiến thức Ngữ văn, giúp học sinh dễ dàng tự học ở nhà và dễ dàng vận dụng trên lớp.

Các phần đọc hiểu văn bản, thực hành Tiếng Việt, Viết, Nói và Nghe, tự đánh giá cũng như hướng dẫn tự học được thiết kế để phát huy toàn diện kỹ năng cho người học. Bên cạnh đó còn tạo thói quen tự học, chủ động thu thập tư liệu liên quan đến bài học.

Thứ hai, hệ thống câu hỏi trong sách được xây dựng rất khoa học, logic, giúp học sinh phát triển tư duy toàn diện. Từ những câu hỏi mang tính nhận biết, hiểu bài đến các câu hỏi đòi hỏi kỹ năng phân tích, đánh giá và sáng tạo đều được phân bổ hợp lý.

Chẳng hạn như bài Câu cá mùa thu trong sách giáo khoa Ngữ Văn 10 bộ Cánh Diều, các câu hỏi được sắp xếp rất logic, từ việc tìm hiểu hoàn cảnh ra đời của bài thơ, cho đến những câu hỏi sâu hơn giúp học sinh tìm hiểu kỹ hơn về đặc điểm thể thơ. Cuối cùng là những câu hỏi rèn luyện kỹ năng viết, cảm thụ văn học.

Ngoài ra, nội dung trong bộ sách rất phong phú và đa dạng, bao gồm các thể loại văn học truyền thống, hiện đại, trong nước và thế giới, giúp học sinh có cái nhìn toàn diện về văn học và cuộc sống.

Đặc biệt, Bộ sách Cánh Diều luôn chú trọng đến việc triển khai các phương pháp dạy học tích cực, lấy học sinh làm trung tâm. Ví dụ, trong chương trình lớp 12, học sinh được hướng dẫn phân tích và đánh giá tác phẩm văn học một cách sâu sắc, như trong bài “Chiếc thuyền ngoài xa” của tác giả Nguyễn Minh Châu. Qua việc phân tích tình huống truyện và các hình tượng nhân vật, học sinh không chỉ nắm bắt nội dung mà còn được khuyến khích suy ngẫm về những giá trị nhân văn sâu sắc, về cái đẹp và cái thiện trong cuộc sống. Việc tiếp cận bài học theo cách này góp phần phát triển năng lực tư duy phản biện, kỹ năng diễn đạt và ý thức xã hội cho học sinh – những phẩm chất cốt lõi của Chương trình Giáo dục phổ thông mới.

“Nhờ những ưu điểm nổi bật về mặt nội dung, hình thức và phương pháp, bộ sách giáo khoa Cánh Diều đã trở thành một công cụ đắc lực hỗ trợ giáo viên triển khai giảng dạy môn Ngữ văn hiệu quả, phù hợp với đặc điểm tâm lý và trình độ của học sinh.

Việc lựa chọn bộ sách này thể hiện sự chủ động, sáng suốt của nhà trường trong công tác đổi mới giáo dục, góp phần nâng cao chất lượng dạy và học. Đồng thời phát huy tối đa tiềm năng và sự sáng tạo của đội ngũ giáo viên cũng như học sinh”, cô Vân nhấn mạnh.

ĐÀO HIỀN