Cứu bệnh nhân nguy kịch do bị vỡ phình bóc tách động mạch chủ ngực

Bệnh nhân nữ, 65 tuổi, có tiền sử tăng huyết áp và từng bị tai biến mạch máu não 2 lần. Lần này, bệnh khởi phát cách đó 3 tiếng với biểu hiện đau ngực đột ngột, dữ dội, kèm khó thở, cảm giác hốt hoảng, choáng váng, ngất xỉu, huyết áp tăng vọt.

Qua thăm khám, các bác sĩ chẩn đoán bệnh nhân bị vỡ phình bóc tách động mạch chủ ngực, gây chèn ép tim cấp, nguy cơ tử vong rất cao, cần phẫu thuật khẩn cấp. Hệ thống báo động đỏ toàn viện đã được kích hoạt ngay sau đó.

Chỉ sau 15 phút khẩn trương chuẩn bị, ca phẫu thuật được tiến hành. Sau gần 7 giờ làm việc liên tục, tỉ mỉ và thận trọng, TS. Nguyễn Lương Tấn (Trưởng khoa Ngoại Lồng ngực) cùng ê-kíp (phẫu thuật, gây mê, chạy máy, hồi sức) đã thực hiện thành công ca mổ.

Sức khỏe bệnh nhân tiến triển tốt, 3 ngày sau phẫu thuật bệnh nhân đã cai máy thở; ngày thứ 4 sau mổ có thể tiếp xúc, nói chuyện và ăn uống; ngày thứ 5 tự ngồi dậy, giao tiếp bình thường, tinh thần phấn chấn, vui vẻ; đến ngày thứ 7 có thể tự đứng dậy, đi lại nhẹ nhàng và thực hiện sinh hoạt cơ bản gần như bình thường. Bệnh nhân dự kiến sẽ được xuất viện trong vài ngày tới.

Triệu chứng bóc tách động mạch chủ thường gặp là đau ngực.

Bóc tách động mạch chủ cần phát hiện sớm

Theo bác sĩ Dương Chí Lực, Khoa Ngoại Lồng ngực, Bệnh viện Đa khoa Trung ương Quảng Nam, động mạch chủ là động mạch chính và lớn nhất trong cơ thể. Bóc tách động mạch chủ xảy ra khi lớp trong của thành mạch bị rách, máu chảy qua vết rách làm tách các lớp thành mạch (lớp áo trong và áo giữa), tạo thành lòng giả, đồng thời làm giảm lưu lượng máu đến các cơ quan quan trọng.

Đây là bệnh lý hiếm gặp, với tỷ lệ khoảng 3/100.000 người/năm, thường liên quan đến bệnh tim mạch, tuổi tác hoặc thói quen sinh hoạt.

Triệu chứng bóc tách động mạch chủ thường gặp là đau ngực hoặc đau lưng đột ngột, dữ dội, có thể dẫn đến biến chứng nguy hiểm như vỡ động mạch chủ, chèn ép tim, thiếu máu cục bộ cơ quan. Do đó, phát hiện sớm, chẩn đoán hình ảnh kịp thời và can thiệp phẫu thuật phù hợp là yếu tố quyết định để duy trì sự sống.

"Bóc tách động mạch chủ cấp tính thường biểu hiện đột ngột, dữ dội ở ngực, lưng hoặc bụng, với cảm giác đau nhói hoặc đau xé. Đau nhói thường khu trú ở một vùng ngực, tăng khi vận động hoặc hít thở; bệnh nhân có thể còn có biểu hiện đau xé là cảm giác như bị giằng xé hoặc giật mạnh", bác sĩ Lực cho biết.

Tuy nhiên, có những trường hợp không điển hình, triệu chứng đau ngực mờ nhạt, dễ bị bỏ sót. Theo nghiên cứu, chỉ khoảng 15–43% ca bệnh được chẩn đoán chính xác ngay lần đầu. Các phương tiện cận lâm sàng như CT scan, MRI, siêu âm tim có vai trò quan trọng trong chẩn đoán và theo dõi.

Bóc tách động mạch chủ cấp tính có tỷ lệ tử vong rất cao, khoảng 19%, đặc biệt với type A (theo phân loại Stanford). Trong trường hợp bóc tách lan xuống động mạch chủ bụng (type I theo phân loại DeBakey), tiên lượng càng xấu, xử trí phức tạp, nhiều bệnh nhân tử vong trước khi được cấp cứu. Ngoài ra còn có thể gặp tình trạng bóc tách động mạch chủ mạn tính, với mức độ nhẹ hơn, tiến triển chậm trên 2 tuần, tiên lượng tốt hơn phần nào.

Các yếu tố nguy cơ bóc tách động mạch chủ

Bác sĩ Lực cho biết, khoảng 75% ca bóc tách xảy ra ở độ tuổi 50–60, cho thấy tuổi tác là yếu tố nguy cơ chính, bởi người lớn tuổi thường kèm tăng huyết áp, xơ vữa động mạch, phình động mạch chủ. Ngoài ra, các yếu tố nguy cơ khác bao gồm:

Giới tính: nam giới có nguy cơ cao gấp 3 lần nữ giới.
Tiền sử gia đình: có người thân bị bóc tách động mạch chủ.
Phình động mạch chủ: thành mạch mỏng, mất đàn hồi, dễ tổn thương.
Tăng huyết áp: yếu tố phổ biến nhất, chiếm 70% ca bệnh.
Xơ vữa động mạch, rối loạn mỡ máu, hút thuốc lá.
Chấn thương nặng vùng ngực.
Tiền sử phẫu thuật tim.
Bệnh tim bẩm sinh: van động mạch chủ hai mảnh, hội chứng Turner…
Rối loạn mô liên kết di truyền: hội chứng Marfan, Ehlers-Danlos…
Phụ nữ mang thai bị tăng huyết áp thai kỳ, đặc biệt ở thai phụ lớn tuổi hoặc có bệnh tim mạch, tiểu đường kèm theo.

Bóc tách động mạch chủ là căn bệnh cực kỳ nguy hiểm, tỷ lệ tử vong cao nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Đây là hậu quả âm thầm tích tụ từ nhiều yếu tố nguy cơ (tăng huyết áp, tim mạch, xơ vữa, phình mạch…), như một "quả bom nổ chậm" trong lồng ngực, có thể phát nổ bất kỳ lúc nào. Vì vậy, việc tầm soát, phát hiện sớm và xử trí kịp thời chính là biện pháp quan trọng để "tháo ngòi nổ", bảo vệ tính mạng người bệnh.

K. Mai