Cuộc cách mạng tinh gọn bộ máy: Tiến hành toàn diện với quyết tâm rất cao

Trao đổi với Pháp Luật TP.HCM về Kết luận 127 của Bộ Chính trị về triển khai nghiên cứu, đề xuất tiếp tục sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị, GS-TSKH Phan Xuân Sơn, nguyên Ủy viên Hội đồng Lý luận Trung ương, đánh giá phạm vi, mục tiêu của cuộc cách mạng tinh gọn bộ máy lần này là sâu rộng, toàn diện chưa từng có, tốc độ triển khai cũng rất nhanh.

Phạm vi toàn diện, sâu rộng

. Phóng viên: Đến thời điểm này, với Kết luận 127-KL/TW của Bộ Chính trị, Ban Bí thư, ông cảm nhận thế nào về phạm vi, cấp độ của cuộc cách mạng tinh gọn bộ máy mà Đảng ta đang triển khai?

+ GS-TSKH Phan Xuân Sơn: Giai đoạn 2 của cuộc cách mạng tinh gọn bộ máy đang được đẩy lên rất nhanh. Trước đó, cuộc họp của Bộ Chính trị, Ban Bí thư ngày 14-2, thể hiện qua Kết luận 126 yêu cầu các cơ quan tham mưu chuẩn bị định hướng tinh gọn bộ máy chính quyền địa phương theo mô hình hai cấp, sáp nhập xã để tăng quy mô cấp cơ sở, sáp nhập đơn vị hành chính cấp tỉnh; tổ chức lại hệ thống tòa án, VKS theo yêu cầu cải cách tư pháp; sắp xếp lại trong nội bộ khối MTTQ và các tổ chức thành viên.

Kết luận 127 của Bộ Chính trị đã giao Đảng ủy Chính phủ chủ trì nghiên cứu, xây dựng đề án, tờ trình Bộ Chính trị về sáp nhập một số đơn vị hành chính cấp tỉnh, không tổ chức cấp huyện, tiếp tục sáp nhập đơn vị hành chính cấp xã, hoàn thiện trình Trung ương trước 7-4. Ảnh: CTV

Khi ấy, thời hạn báo cáo là trong quý II và quý III-2025, tinh thần là triển khai đến năm 2030, tức là sau Đại hội XIV của Đảng. Tuy nhiên, đến phiên họp Bộ Chính trị, Ban Bí thư ngày 28-2, qua nghe báo cáo kết quả công tác chuẩn bị, đánh giá tình hình, bối cảnh, sự sẵn sàng của các cấp và sự hưởng ứng của xã hội, các nhiệm vụ nêu trên đã được đẩy tiến độ lên rất nhanh.

Theo Kết luận 127, các đề án sẽ phải được báo cáo Bộ Chính trị cho chủ trương chậm nhất là ngày 9-3. Tiếp đó hoàn thiện, lấy ý kiến các Tỉnh ủy, Thành ủy, Đảng ủy trực thuộc Trung ương cùng các ban Đảng Trung ương, rồi tiếp thu, hoàn thiện, báo cáo Bộ Chính trị, Ban Bí thư để hoàn thành, trình Ban Chấp hành Trung ương trước ngày 7-4.

Như vậy, đến lúc này, có thể hiểu ưu tiên cao là tất cả nội dung sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị sẽ hoàn tất trước Đại hội XIV.

Nếu coi bài viết “Tinh - gọn - mạnh - hiệu năng - hiệu lực - hiệu quả” của Tổng Bí thư Tô Lâm đầu tháng 11-2024 là pháo hiệu thì đến nay hẳn chúng ta đều thấy rõ phạm vi, mục tiêu của cuộc cách mạng tinh gọn bộ máy lần này là sâu rộng, toàn diện chưa từng có, tốc độ triển khai cũng rất nhanh.

Cách làm: Quyết liệt, triệt để

. Các nội dung, phạm vi cải cách giai đoạn 2 này có gì mới không, thưa ông?

+ Về chi tiết, từng hạng mục thì tôi thấy không mới. Tất cả đều đã được Đảng ta đặt ra bàn thảo. Tất cả đầu việc đều đã từng được đặt ra trong các nghị quyết của Ban Chấp hành Trung ương, thậm chí trong văn kiện Đại hội toàn quốc.

Những đánh giá về bộ máy cồng kềnh, nhiều tầng nấc, chồng chéo, thiếu hiệu quả, cần tinh gọn, tinh giản thì Đảng đã đặt ra hàng chục năm nay. Cải cách tư pháp lấy tòa án làm trung tâm, yêu cầu tổ chức tòa án theo cấp xét xử và tổ chức tòa sơ thẩm khu vực thay vì theo huyện cũng đã được Bộ Chính trị đặt ra từ năm 2005.

Tổng Bí thư Tô Lâm. Ảnh: PHẠM THẮNG

Bất cập của mô hình chính quyền địa phương ba cấp đã được nêu ra và đã được tháo gỡ bằng chủ trương thí điểm không tổ chức HĐND ở quận, huyện, phường từ năm 2008.

Yêu cầu sắp xếp, tinh gọn bộ máy các cấp; sắp xếp lại các đơn vị hành chính chưa đạt chuẩn về diện tích, dân số; hợp nhất một số bộ đã được đặt ra một cách toàn diện tại Nghị quyết 18 năm 2017. Ngoài ra, yêu cầu xem xét nhập một số tỉnh, giảm cấp chính quyền ở một số địa phương đã được Đại hội XIII đặt ra và nhắc lại tại Nghị quyết 27 về nhà nước pháp quyền.

Như vậy, tất cả nội dung đều không mới. Nếu có mới chính là cách làm toàn diện, đồng bộ, triệt để, thay vì làm từng phần lẻ mẻ như trước. Cùng với đó là mức độ quyết liệt chưa từng có.

. Giai đoạn 2, liên quan nhiều đến địa phương và theo Kết luận 127, các cơ quan tham mưu chỉ có thời gian rất ngắn để chuẩn bị và chỉ còn một tháng nữa là trình Trung ương, vậy có gấp quá không, liệu có đảm bảo chất lượng?

+ Tôi cho rằng các lãnh đạo đã tư duy, đã hình dung cơ bản mô hình tổng thể hệ thống chính trị cho giai đoạn mới, kỷ nguyên mới.

Như tôi nói ở trên, các vấn đề cụ thể đều được Trung ương đặt ra từ lâu. Các cơ quan chuyên môn và giới khoa học chúng tôi đã tham gia, góp ý nhiều đề án tương tự. Giờ đủ quyết tâm, đủ thuận lợi thì Tổng Bí thư Tô Lâm, Bộ Chính trị với quyết tâm chính trị cao, đi vào bàn cụ thể để triển khai.

Chúng ta đang ở một nhiệm kỳ đặc biệt. Trung ương, Quốc hội họp bất thường đã trở thành bình thường.

Giờ ở cấp cao nhất, Tổng Bí thư Tô Lâm đã nhìn thẳng vào sự thật, nêu rõ thực trạng của đất nước. Chúng ta đã thấy rõ với kết quả phát triển kinh tế - xã hội những năm qua khiêm tốn như vậy thì không thể đạt được mục tiêu chiến lược mà Đảng ta đã đặt ra cho mốc năm 2030, năm 2045.

Nếu vẫn kiên trì mục tiêu đó, muốn thoát khỏi bẫy thu nhập trung bình thì thể chế cùng bộ máy cần được điều chỉnh cho phù hợp. Cả hệ thống chính trị phải tự sửa đổi mình, phải được sắp xếp lại, để tạo động lực mới thúc đẩy đất nước tăng trưởng hai con số trong liên tục nhiều năm tới.

Hiện chúng ta cũng có đủ điều kiện và thời gian để sửa đổi Hiến pháp, các luật liên quan đến bộ máy của hệ thống chính trị theo phương châm “vừa chạy vừa xếp hàng”.

GS-TSKH Phan Xuân Sơn.

Dự đoán bước đi, cách làm

. Ông hình dung thế nào về cách làm và các bước triển khai tới đây?

+ Tôi tin rằng Bộ Chính trị khi đưa ra chủ trương lớn như vậy thì các cơ quan chuyên môn khi nghiên cứu, tham mưu sẽ phải xác định trọng tâm, trọng điểm. Trước mắt có thể báo cáo Trung ương để quyết định mô hình tổng thể. Trên cơ sở đó sửa Hiến pháp, một số luật liên quan. Tiếp theo, đi vào cụ thể sẽ được thảo luận trong quá trình sắp xếp lại chính quyền địa phương.

Tuy nhiên ngay cả như vậy, tôi cho rằng với quan điểm mới, luật chỉ quy định những vấn đề chung, thuộc thẩm quyền của Quốc hội, còn Chính phủ trong thẩm quyền của mình sẽ quy định cụ thể. Chúng ta sẽ từng bước vừa làm vừa rút kinh nghiệm để hoàn thiện tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương phù hợp với từng khu vực.

Theo Kết luận 127, các đề án phải cơ bản hoàn thành trong tháng 3 để trung tuần tháng 4 Bộ Chính trị trình Ban Chấp hành Trung ương quyết định về chủ trương. Mục tiêu trước mắt là hoàn thành sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp chậm nhất vào cuối tháng 6.

Như vậy, Luật Tổ chức chính quyền địa phương khả năng cũng sẽ được chuẩn bị song song, để khi Quốc hội thông qua việc sửa đổi Hiến pháp thì Chính phủ có thể trình dự thảo sửa đổi luật.

. Vậy theo ông, mô hình chính quyền địa phương hai cấp tới đây sẽ thế nào?

+ Sẽ chỉ còn đơn vị hành chính lãnh thổ cấp tỉnh và đơn vị hành chính lãnh thổ cấp cơ sở, tương ứng là chính quyền cấp tỉnh và chính quyền cấp xã. Tuy nhiên, thiết kế chức năng, nhiệm vụ, quan hệ công tác thế nào thì cần phù hợp với bối cảnh mới và đặc thù từng địa phương.

Đặc thù ở đây không chỉ là giữa đô thị với nông thôn, đồng bằng với miền núi, đất liền với hải đảo mà còn ở cấu trúc kinh tế - xã hội. Chẳng hạn giữa những tỉnh kinh tế phát triển mạnh, tập trung nhiều khu công nghiệp, thu hút lực lượng lao động từ nhiều tỉnh xa tới, với những tỉnh mà dân cư thưa thớt, có xu hướng giảm, đi lại khó khăn, kinh tế khó phát triển, phải dựa nhiều vào hỗ trợ của Trung ương...

Việc thiết kế chức năng, nhiệm vụ, quan hệ công tác thế nào sau khi chỉ còn mô hình chính quyền hai cấp thì cần phù hợp với bối cảnh mới và đặc thù từng địa phương. Ảnh: HUỲNH DU

Những nội dung lớn có thể cần sửa đổi

. Vậy theo ông, Hiến pháp cần được sửa đổi, bổ sung như thế nào?

+ Hiến pháp 2013 về cơ bản đã là một bản hiến pháp hiện đại. Tuy nhiên, một số nội dung còn quy định cứng, cụ thể, một số nội dung còn giữ cách tiếp cận cũ, nếu không sửa đổi sẽ khó cho các cải cách, trong đó có cải cách bộ máy của hệ thống chính trị.

Chẳng hạn như chương về chính quyền địa phương hiện hành quy định rất cụ thể nên gây khó cho việc tổ chức lại mô hình chính quyền địa phương theo mô hình hai cấp. Vậy thì giờ nên sửa đổi theo hướng quy định chung, khẳng định nguyên tắc về mô hình chính quyền địa phương hai cấp là được.

Ngoài ra, lần này đặt ra đổi mới mô hình tổ chức MTTQ và các tổ chức thành viên thì cũng cân nhắc sửa thêm quy định liên quan. Chẳng hạn, trước đây, Hiến pháp 1992 chỉ đề cập tới MTTQ và công đoàn. Năm 2013, sửa Hiến pháp thì có ý kiến công đoàn vào Hiến pháp được thì các tổ chức chính trị - xã hội khác cũng phải có tên trong Hiến pháp, tương tự như Hiến pháp 1980.

Nay chúng ta nhận thức rõ hơn về mô hình tổng thể tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị gồm ba khối Đảng - Nhà nước - MTTQ và các tổ chức thành viên thì nên chăng trong Hiến pháp chỉ cần quy định chung về MTTQ và các tổ chức thành viên thay vì phải gọi tên tất cả.

. Còn Điều lệ Đảng thì sao?

+ Mỗi kỳ đại hội chúng ta đều tổng kết việc thực hiện Điều lệ Đảng để đánh giá nhu cầu về sửa đổi, bổ sung. Lần sửa gần nhất là năm 2011. Từ đó đến nay, đặc biệt là diễn biến của cuộc cách mạng về tinh gọn bộ máy những tháng qua cho thấy có những quy định trong Điều lệ Đảng không còn phù hợp nữa.

Chẳng hạn, về mô hình tổ chức, bên cạnh mô hình chung là cấp ủy thì Điều lệ Đảng còn quy định cứng về mô hình Đảng đoàn, Ban cán sự Đảng. Nay trên thực tế chúng ta đã kết thúc hoạt động của các Đảng đoàn, Ban cán sự Đảng để tổ chức thống nhất theo mô hình cấp ủy. Vậy thì phải xem xét sửa đổi nội dung này.

Cũng như vậy, chúng ta đang xem xét bỏ cấp huyện. Hệ thống tổ chức Đảng ở địa phương chỉ còn cấp tỉnh và cấp xã. Trong khi Điều lệ Đảng hiện hành vẫn quy định về tổ chức Đảng địa phương ba cấp. Vậy nếu tới đây, Trung ương quyết định bỏ cấp huyện thì cũng phải trình Đại hội XIV để sửa các nội dung liên quan.

Ngoài ra, theo tôi, đặt ra sửa đổi, bổ sung Điều lệ Đảng lần này cũng nên rà soát, làm rõ hơn, phù hợp hơn vấn đề bản chất của Đảng. Bởi Đảng ta không chỉ là đội tiên phong của giai cấp công nhân mà của cả dân tộc, mọi quyết sách của Đảng đều đặt lợi ích của dân tộc lên trên hết. Đảng cũng thu hút mọi thành phần nhân dân đứng vào hàng ngũ và lãnh đạo chiến lược đại đoàn kết toàn dân tộc.

Khi không còn cấp huyện trung gian nữa thì yêu cầu đối với cán bộ ở chính quyền địa phương hai cấp sẽ rất cao. Ảnh minh họa: NGUYỆT NHI

Sự tính toán phù hợp

. Trong Kết luận 127, Bộ Chính trị, Ban Bí thư quyết định tạm dừng tổ chức Đại hội Đảng bộ cấp xã, cấp huyện. Theo ông, tại sao và việc này có ảnh hưởng gì đến hoạt động của hệ thống chính trị địa phương?

+ Với những chủ trương lớn về sáp nhập một số tỉnh, không tổ chức cấp huyện, sáp nhập một số xã, thực hiện mô hình địa phương hai cấp cả về tổ chức Đảng, chính quyền, đoàn thể như thế thì hẳn nhiên không thể tổ chức Đại hội Đảng bộ cấp xã, cấp huyện theo thời gian mà Chỉ thị 35 đã đưa ra.

Việc này không ảnh hưởng nhiều đến hoạt động bình thường của cấp ủy, chính quyền địa phương. Còn công tác đại hội, sau khi Trung ương có quyết định chính thức thì sẽ được tính toán phù hợp. Chẳng hạn, các xã sau khi nhập lại sẽ đại hội như cách làm với các Đảng bộ mới.

. Còn Đại hội Đảng bộ cấp tỉnh và Đại hội XIV của Đảng?

+ Quyết tâm chính trị, mức độ tập trung cao và đà cải cách đang lên như thế này thì khả năng những vấn đề cơ bản nhất về tinh gọn tổ chức bộ máy trong hệ thống chính trị sẽ được triển khai trước Đại hội XIV. Còn thời gian tổ chức Đại hội XIV có thể như thường lệ vào tháng 1, tháng 2-2026 hay cũng có thể lùi một chút thì cũng đã có cơ sở chính trị và cơ sở pháp lý.

. Xin cảm ơn ông.

NGHĨA NHÂN thực hiện