COVID-19 gia tăng, cần đánh giá đúng để có đáp ứng phù hợp

COVID-19 đang gia tăng tại nhiều nước trên thế giới, trong đó có Mỹ, ghi nhận gần 300 ca tử vong/tuần; nước láng giềng Thái Lan đã phát hiện hơn 186 nghìn ca mắc, 46 trường hợp tử vong. Tại Việt Nam, COVID-19 gia tăng cục bộ ở nhiều địa phương, trong đó Hà Nội có số ca mắc cao nhất cả nước; TP Hồ Chí Minh ghi nhận 204 ca, tăng mạnh trong tuần 21 (từ 19-25/5) với 74 trường hợp, tăng gần gấp 3 lần so với 4 tuần trước đó, có 2 trường hợp tử vong trên bệnh lý nền phức tạp.

Nhiều người lo ngại COVID-19 với biến chủng lây lan nhanh gấp nhiều lần cúm, bên cạnh đó bệnh sốt xuất huyết, tay chân miệng đang vào mùa, có khả năng gây ra “dịch chồng dịch”. Phóng viên Báo CAND đã có buổi trao đổi với PGS.TS Trần Đắc Phu, nguyên Cục trưởng Cục Y tế dự phòng (Bộ Y tế) xung quanh vấn đề này.

PGS.TS Trần Đắc Phu.

PV: Xin ông cho biết, COVID-19 đang quay trở lại và có xu hướng gia tăng tại nhiều nước trên thế giới, đặc biệt là Thái Lan đã ghi nhận 46 trường hợp tử vong. Ông đánh giá thế nào về tình hình dịch trên thế giới, trong đó có nước láng giềng Thái Lan, cũng như ảnh hưởng của dịch đến sự gia tăng lây lan vào Việt Nam?

PGS.TS Trần Đắc Phu: Như nhận định từ lúc đại dịch kết thúc, COVID-19 không mất đi, mà sẽ trở thành dịch lưu hành, có lúc tăng, lúc giảm, thậm chí thành chu kỳ nên việc gia tăng ca mắc COVID-19 trên thế giới cũng như tại Việt Nam thời điểm này không có gì bất ngờ. Người dân không nên quá lo lắng nhưng cũng không chủ quan với diễn biến dịch đang lưu hành hiện nay. Chủng COVID-19 đang lưu hành trên thế giới vẫn là Omicron là chủng lây lan nhanh nhưng không gây bệnh nặng nhiều, không gây nhập viện nhiều và không gây thành những đợt dịch lớn. Tuy nhiên, với chủng Omicron, nếu rơi vào nhóm người dễ tổn thương như người già, người suy giảm miễn dịch, người có bệnh nền, phụ nữ có thai…sẽ có nguy cơ tăng nặng và có tử vong. Chủng virus ghi nhận tại Thái Lan là biến thể NB.1.8.1 có tốc độ lây lan gấp 7 lần cúm, những ca bệnh nặng và tử vong chủ yếu rơi vào nhóm người cao tuổi có bệnh nền, người suy giảm miễn dịch…

Hiện nay, Việt Nam cũng đang lưu hành COVID-19, số mắc còn tăng cao hơn rất nhiều so với thống kê, nên không lo lắng việc dịch từ nước ngoài lây lan vào nước ta. Do là bệnh lưu hành nên việc lây lan COVID-19 từ nước ngoài vào Việt Nam và từ Việt Nam ra nước ngoài là bình thường do giao lưu, du lịch, người dân đi lại nhiều.

PV: Theo Bộ Y tế, từ đầu năm đến nay ghi nhận gần 700 ca mắc COVID-19 tại 39 tỉnh, TP, đây là con số báo cáo, còn trên thực tế số mắc cao hơn nhiều. TP Hồ Chí Minh vừa có báo cáo COVID-19 tăng mạnh ở tuần 21, từ đầu năm ghi nhận 54 người phải nhập viện, chủ yếu từ 60 tuổi trở lên, có 3 ca nặng phải điều trị hồi sức, trong đó 2 người tử vong. Ông nhận định thế nào về dịch COVID-19 tại Việt Nam hiện nay?

PGS.TS Trần Đắc Phu: 700 ca mắc COVID-19 là con số thống kê được, như tôi đã nói, số mắc thực tế còn cao hơn. Hiện đang là mùa hè, người dân đi du lịch, giao lưu nhiều, chủng Omicron lây lan nhanh, chắc chắn số ca mắc sẽ còn tăng hơn nhiều, quan trọng chúng ta có giám sát phát hiện ra không? Vì vậy, cần đặc biệt chú ý đến nhóm dễ bị tổn thương như người già, người có bệnh nền, người bị suy giảm miễn dịch, phụ nữ có thai, bởi nhóm này khi mắc COVID-19 dễ nhập viện và dễ tử vong. Hai trường hợp tử vong ở TP Hồ Chí Minh đều có nhiều bệnh lý nền rất nặng, đồng thời nhiễm COVID-19 dẫn tới tử vong. Trong trường hợp nếu số mắc quá cao, dịch lây lan rộng, số nhập viện nhiều, sẽ gây quá tải lên hệ thống y tế, lúc đó sự chăm sóc không đảm bảo tốt, xảy ra trường hợp nặng, không cứu chữa được kịp thời và sẽ có tử vong. Vì vậy, phải có kịch bản ứng phó và chuẩn bị cho tình huống dịch tăng lên. Nhưng hiện nay với tình hình dịch COVID-19 đang diễn ra, tạm thời xử lý như dịch cúm mùa.

PV: Hiện biến thể NB.1.8.1 được phát hiện trong phần lớn bệnh nhân COVID-19 tại nước ta, có các đột biến liên quan đến khả năng lây truyền cao hơn. Điều này có đáng lo ngại hay không, thưa ông?

PGS.TS Trần Đắc Phu: COVID-19 xuất hiện đột biến trong tương lai là chuyện có thể xảy ra hoặc không, đây là điều không thể lường trước, chẳng hạn như cúm cũng có xuất hiện biến thể nặng. Từ khi xuất hiện, COVID-19 có biến thể liên tục, có chủng nặng, chủng nhẹ, như Alpha, Gamma, Beta, Delta, Omircon, trong đó biến thể Delta gây bệnh rất nặng, vì vậy không thể biết trước còn có biến chủng nào trong tương lai. Hiện biến thể NB.1.8.1 đang lưu hành được phát hiện trong phần lớn bệnh nhân COVID-19 tại nước ta và trên thế giới cũng là bình thường. Biến thể này đang được theo dõi, tuy nhiên, qua theo dõi và giám sát cho thấy, biến thể NB.1.8.1 có khả năng lây truyền cao hơn, thấy có sự gia tăng cục bộ ở một số nước, đặc biệt là khu vực Tây Thái Bình Dương. Bản chất của virus thường xuyên biến đổi, biến thể mới cũng được ghi nhận số ca mắc tăng lên. Sợ nhất xuất hiện biến chủng lây lan nhanh, gây bệnh nặng, nhập viện và tử vong, do vậy cần phải có kịch bản để xử lý.

Hiện nay, chưa thấy xuất hiện biến thể mới nào khác ngoài biến thể đang lưu hành NB.1.8.1, vì vậy cần quan tâm theo dõi có gây bệnh nặng lên hay không. Cần đánh giá đúng nguy cơ, nếu nguy cơ cao mà đánh giá thấp thì không chống được dịch. Ngược lại, nếu nguy cơ thấp mà đánh giá cao một cách thái quá, tập trung vào đầu tư quá mức, cách ly sớm, gây ra tổn hại về kinh tế và an sinh xã hội, ảnh hưởng đến cuộc sống của người dân. Đáp ứng đúng là rất quan trọng.

PV: Trong đợt dịch này có nhiều trẻ nhỏ nhiễm COVID-19, đặc biệt với trẻ dưới 6 tuổi chưa được tiêm vaccine, liệu có gây bệnh nặng không? Ông có khuyến cáo gì cho lứa tuổi này?

PGS.TS Trần Đắc Phu: Trẻ nhỏ mắc COVID-19 phần lớn thường nhẹ, không gây bệnh nặng, nhưng nếu trẻ có bệnh nền cũng có thể nặng lên, nhập viện và tử vong. Trẻ mắc COVID-19 có gia tăng hay không cần phải có đánh giá mới biết được tỷ lệ trẻ em mắc thế nào. Tuy nhiên, trẻ nhỏ nằm trong nhóm dễ bị tổn thương, nên khi có dấu hiệu nghi ngờ mắc COVID-19 nên đưa trẻ đến cơ sở y tế thăm khám, xét nghiệm, nếu kết quả khẳng định bác sĩ sẽ có những biện pháp xử lý kịp thời, không nên tự điều trị. Biến chủng NB.1.8.1 có triệu chứng ho, đau rát họng, ngạt mũi, đau mỏi người, sốt nhẹ. Triệu chứng này giống như triệu chứng cảm cúm khác. Để biết có mắc COVID-19 hay không trẻ cần đến cơ sở y tế khám là tốt nhất, hoặc sử dụng test xét nghiệm nhanh.

PV: Cùng với COVID-19, hiện nay, sốt xuất huyết, tay chân miệng cũng đang có xu hướng gia tăng, nhiều người lo ngại nguy cơ “dịch chồng dịch”. Ngành Y tế cần có biện pháp gì để phòng chống cùng lúc nhiều bệnh truyền nhiễm, thưa ông?

PGS.TS Trần Đắc Phu: Ngoài COVID-19, hiện nay đang lưu hành bệnh cúm, sốt xuất huyết, tay chân miệng đang có xu hướng gia tăng cục bộ tại một số địa phương. Các bệnh này đều có triệu chứng giống nhau là sốt, nhưng mỗi dịch có biện pháp phòng bệnh khác nhau. Như sốt xuất huyết phòng muỗi đốt; cúm có vaccine tiêm phòng; tay chân miệng phòng bệnh bằng cách giữ vệ sinh cá nhân, vệ sinh dụng cụ đồ chơi… Nếu người dân bị sốt có dấu hiệu chuyển nặng cần đến sở y tế xét nghiệm xem bị sốt vì bệnh gì, để có biện pháp xử lý đúng cách, đặc biệt nếu bị sốt xuất huyết mà chủ quan không biết thì rất nguy hiểm.

Hiện nay, dù chưa chính thức bước vào mùa mưa, nhiều nơi đã xuất hiện mưa lớn, dông lốc, sạt lở đất – những điều kiện lý tưởng khiến dịch bệnh truyền nhiễm có thể bùng phát nhanh chóng. Mùa du lịch hè 2025 đang đến gần, kéo theo nhu cầu đi lại, tụ tập đông người gia tăng, tiềm ẩn nhiều rủi ro lây lan dịch bệnh nếu không có biện pháp kiểm soát kịp thời. Nếu nhiều dịch bùng phát cùng lúc sẽ gây ra nhiều bệnh, nên phải phòng ngừa tất cả và phòng bệnh theo nguyên nhân gây bệnh.

Bộ Y tế khuyến cáo người dân đeo khẩu trang khi đến cơ sở y tế.

Bộ Y tế vừa có công văn hỏa tốc gửi UBND các tỉnh, TP đẩy mạnh phòng, chống dịch, mở đợt cao điểm phòng, chống dịch trong tháng 6 và tháng 7. UBND các tỉnh được đề nghị chỉ đạo Sở Y tế tăng cường phối hợp giữa hệ thống y tế dự phòng và điều trị trong việc cập nhật số liệu giám sát bệnh truyền nhiễm, giám sát viêm phổi nặng do virus, cung cấp kịp thời thông tin các ca bệnh truyền nhiễm, những dấu hiệu bất thường của dịch bệnh, nhằm phát hiện sớm sự gia tăng của các bệnh truyền nhiễm, nhất là các bệnh sốt xuất huyết, tay chân miệng, COVID-19…

Tôi cho rằng, những biện pháp ứng phó của Bộ Y tế thời điểm này là phù hợp với tình hình dịch đang lưu hành tại Việt Nam, trong đó, Bộ đã yêu cầu các cơ sở khám, chữa bệnh tổ chức tốt việc thu dung điều trị bệnh nhân, hạn chế tối đa các trường hợp tử vong, tránh tình trạng bệnh nhân không được tư vấn, cấp cứu, điều trị và chuyển tuyến kịp thời… là đánh giá đúng tình hình dịch để có biện pháp phù hợp. Như tôi vẫn nói, đánh giá đúng để đáp ứng đúng là rất quan trọng.

PV: Trong thời gian tới là vào kỳ nghỉ hè, nhu cầu đi lại giao lưu, du lịch lớn, nguy cơ lây lan COVID-19 sẽ cao hơn. Ông có khuyến cáo gì cho người dân cũng như cơ sở y tế để phòng tránh bệnh?

PGS.TS Trần Đắc Phu: Hè là thời điểm nhu cầu đi lại du lịch, giao lưu lớn, tiếp xúc nhiều dẫn đến nguy cơ lây lan COVID-19 là điều khó tránh khỏi. Người dân phải áp dụng các biện pháp phòng bệnh cá nhân, ngành y tế khuyến cáo đeo khẩu trang khi đến nơi đông người, trên phương tiện công cộng, tại cơ sở y tế; hạn chế tụ tập nơi đông người nếu không cần thiết; thường xuyên rửa tay bằng xà phòng, dung dịch sát khuẩn, điều này không chỉ tốt cho phòng ngừa COVID-19 mà còn tốt cho cả bệnh lây lan qua đường tiêu hóa, tay chân miệng, cúm… Đồng thời tăng cường miễn dịch cơ thể, đảm bảo dinh dưỡng. Khi có dấu hiệu sốt, ho, khó thở phải đến ngay cơ sở y tế gần nhất để được kiểm tra, theo dõi và xử lý kịp thời.

Bộ Y tế yêu cầu các bệnh viện có khu vực cách ly nhằm đề phòng nếu như COVID-19 tăng cao phải nhập viện. Hiện nay, chưa áp dụng hình thức cách ly nào quá, đang đáp ứng đúng phù hợp với nguy cơ. Người dân không hoang mang quá, lo lắng quá, nhưng không nên chủ quan, không nên đồn thổi thái quá gây ra đột biến giá cả.

PV: COVID-19 đã trở thành bệnh thông thường nhưng virus vẫn có những biến đổi khó lường. Mặc dù WHO chưa có cảnh báo mới đối với COVID-19 trên phạm vi toàn cầu, nhưng là người có kinh nghiệm tham gia nghiên cứu chống dịch nhiều năm, ông có nhận định gì về COVID-19 đang gia tăng trong thời điểm này, liệu nó có còn là căn bệnh nguy hiểm trong tương lai hay không?

PGS.TS Trần Đắc Phu: Khi COVID-19 trở thành bệnh truyền nhiễm nhóm B, Bộ Y tế đã ban hành kế hoạch kiểm soát bền vững, đặc biệt lồng ghép kiểm soát và phòng chống như các bệnh truyền nhiễm nhóm B khác. Ở đây cần bảo vệ nhóm dễ bị tổn thương như người cao tuổi, phụ nữ mang thai, người có bệnh nền và nâng cao năng lực y tế dự phòng cũng như năng lực điều trị. Trong bối cảnh hiện nay, ngành Y tế luôn giám sát, phối hợp với WHO để khi xuất hiện các biến thể mới có đánh giá xếp vào nhóm nào (nhóm đang theo dõi, nhóm quan tâm, hay nhóm quan ngại) để ứng phó kịp thời. Khi đó, phải bảo vệ những nhóm nguy cơ cao và tăng cường chống lây nhiễm, đảm bảo chuẩn bị cơ sở thu dung, cách ly khi cần thiết.

Bản chất của virus luôn biến đổi và không biết trước được, do vậy, chưa thể khẳng định được COVID-19 có còn là căn bệnh nguy hiểm trong tương lai hay không. Việt Nam đã thành công tiêm 2 triệu liều vaccine COVID-19 an toàn nên dịch mới ổn định, mở cửa và phát triển kinh tế. Đối với phòng ngừa căn bệnh này, vaccine vẫn là biện pháp hiệu quả, bên cạnh đó cần phải tiêm những vaccine hiện có như cúm, sởi. Trên thế giới, vaccine COVID-19 hiện nay không tiêm đại trà, một số nước tiêm cho đối tượng dễ bị tổn thương. Việt Nam không sản xuất được vaccine COVID-19, nhưng trong lúc này Bộ Y tế chưa có chỉ định tiêm cho người dân mà áp dụng các biện pháp phòng bệnh là đeo khẩu trang, rửa tay bằng xà phòng, hạn chế tụ tập nơi đông người nếu không cần thiết… Người dân cần hiểu đúng về bệnh, không nghe theo những đồn thổi thái quá, vì vừa qua, nhiều người phải nhập viện là do tự điều trị bằng tìm hiểu thông tin trên mạng, dùng thuốc không rõ nguồn gốc, xảy ra tác dụng phụ hoặc biến chứng…

PV: Trân trọng cảm ơn ông!

Trần Hằng (thực hiện)