Công nghiệp cơ khí cần trợ lực từ chính sách

Gia tăng tỷ lệ nội địa hóa

Phát triển ngành cơ khí không chỉ là phát triển sản xuất một số chi tiết, bộ phận của các máy móc, dây chuyền công nghệ mà là phát triển công nghiệp hỗ trợ cho các ngành kinh tế, công nghiệp, dịch vụ khác. Giai đoạn vừa qua, chúng ta chứng kiến sự tăng trưởng vượt bậc của ngành cơ khí nước nhà, khi các DN từng bước làm chủ và nâng cao tỷ lệ nội địa hóa.

Các sản phẩm trước đây phải nhập khẩu hoàn toàn thì nay đã từng bước được thay thế bằng sản phẩm do chính ngành cơ khí trong nước chế tạo. Các DN sản xuất linh kiện ngành cơ khí trong nước đã thể hiện rõ năng lực tốt tại một số lĩnh vực như khuôn mẫu các loại, linh kiện cơ khí, dây cáp điện, linh kiện nhựa, cao su kỹ thuật... Tới nay cơ khí chế tạo trong nước đã sản xuất, lắp ráp được hầu hết chủng loại xe ô tô con, xe tải, xe khách; sản xuất xe máy đã có tỷ lệ nội địa hóa 85-95%, đáp ứng nhu cầu trong nước và xuất khẩu. Trong đó, phải kể đến một số DN điển hình trong lĩnh vực ô tô như: Vinfast, Thành Công, Thaco... Tương tự, linh kiện kim loại sản xuất trong nước hiện đã đáp ứng khoảng 40-60% cho sản xuất các loại máy nông nghiệp, máy động lực và 40% cho máy xây dựng; cung ứng linh kiện kim loại cho các ngành công nghiệp công nghệ cao hiện đáp ứng khoảng 10% nhu cầu.

Hoạt động sản xuất tại Công ty Cổ phần Thiết bị Điện MBT. Ảnh: HƯƠNG DỊU

Theo Hiệp hội Cơ khí Việt Nam (VAMI), cả nước hiện có khoảng 3.100 DN ngành cơ khí với 53.000 cơ sở sản xuất, chiếm gần 30% tổng số DN công nghiệp chế biến, chế tạo tại Việt Nam. Doanh thu toàn ngành đạt hơn 1,7 triệu tỷ đồng và tạo việc làm cho hơn 1,2 triệu lao động. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả khả quan trong những năm gần đây, ngành cơ khí trong nước cũng đang phải đối mặt với nhiều thách thức, đặc biệt là về thị phần, tỷ trọng xuất khẩu của ngành cơ khí vẫn nằm hầu hết trong khối DN đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI). Một trong những khó khăn hàng đầu là trình độ công nghệ và năng suất lao động còn thấp. Công nghiệp hỗ trợ trong lĩnh vực cơ khí tại Việt Nam cũng chưa phát triển mạnh, khiến cho chuỗi cung ứng nội địa chưa đủ hoàn thiện. Nhiều DN cơ khí trong nước chủ yếu tập trung vào gia công, lắp ráp đơn giản thay vì phát triển sản phẩm có giá trị gia tăng cao. Điều này dẫn đến sự phụ thuộc lớn vào công nghệ và nguyên liệu nhập khẩu...

Từ thực tế của các DN cơ khí trên địa bàn Hà Nội, ông Nguyễn Đức Cường, Phó chủ tịch Hiệp hội Công nghiệp hỗ trợ Hà Nội cho hay, trong lĩnh vực gia công chế tạo máy, tỷ trọng DN FDI đang tham gia hoạt động sản xuất tại Việt Nam chiếm tỷ lệ rất lớn. Trong đó, các DN Việt đa phần là sản xuất linh, phụ kiện chi tiết để cung cấp ngược lại cho các DN FDI hoàn thành sản phẩm. Phân tích rõ hơn, ông Phan Đăng Phong, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Cơ khí, Bộ Công Thương lấy ví dụ tại các nhà máy về nhiệt điện, thủy điện, năng lượng mới, năng lượng tái tạo, xi măng hoặc sản xuất nguyên liệu... chúng ta mới đáp ứng chưa đến 30% giá trị nhu cầu thiết bị. Nguyên nhân là do chúng ta chưa có đủ, chưa có nhiều DN “sếu đầu đàn” để sở hữu các công nghệ nguồn, đủ năng lực, kinh nghiệm để làm tổng thầu hoặc làm trọn gói. "DN nước ngoài có năng lực đang nắm giữ vị trí này, họ sẽ đi thuê lại các nhà thầu, có thể là nước ngoài hoặc các nhà thầu phụ trong chuỗi của họ hoặc các nhà thầu phụ tại Việt Nam. Như vậy, chúng ta rất bị động trong phát triển các thiết bị phụ trợ, phát triển bền vững ngành cơ khí.

Xây dựng “sếu đầu đàn” cho ngành cơ khí

Theo nhận định của Bộ Công Thương, dư địa thị trường của ngành cơ khí rất lớn. Từ nay đến năm 2030, nhu cầu thị trường cơ khí Việt Nam khoảng 310 tỷ USD, riêng nhu cầu thị trường ô tô là 120 tỷ USD; cơ hội để ngành cơ khí tiếp cận thị trường thế giới cũng rất lớn. Trong khi đó, ngành này đang có nhiều cơ hội hưởng lợi từ các làn sóng chuyển dịch sản xuất, cộng thêm khả năng mở rộng thị trường, thu hút đầu tư khi Việt Nam tham gia nhiều hiệp định thương mại tự do. “Nếu không chủ động chớp lấy cơ hội, chắc chắn cơ hội sẽ vụt đi và rất khó để có lại những cơ hội như vậy. Điều quan trọng lúc này cần xây dựng “sếu đầu đàn” cho ngành”-ông Cao Văn Hùng, Giám đốc phát triển thị trường quốc tế, Công ty Cổ phần Cơ khí chính xác Smart Việt Nam bày tỏ.

Đề cập tới giải pháp, ông Cao Văn Hùng cho rằng, chúng ta cần có những thương hiệu riêng, những dòng sản phẩm và thế mạnh riêng để tạo sức bật, tạo ra những DN lớn để kéo những DN nhỏ hơn đi theo. Để làm được điều này, rất cần sự chung tay của các bộ, ban, ngành và Chính phủ trong hỗ trợ DN cơ khí về nguồn nhân lực, có chính sách hỗ trợ về vốn, xúc tiến thương mại đầu tư mở rộng thị trường... Song để tiếp cận được các chính sách hỗ trợ, cũng cần đơn giản hóa thủ tục, hiện DN đang gặp rất nhiều khó khăn do thủ tục khá nhiều.

Để giải quyết vấn đề của ngành cơ khí, ý kiến chuyên gia cũng cho rằng, bên cạnh việc bổ sung cơ khí vào danh sách ngành hàng trong chương trình phát triển công nghiệp hỗ trợ và hưởng những chính sách ưu đãi nhất định về thuế, vốn, thị trường... điều quan trọng hơn là cần ban hành các khuyến khích tiêu thụ sản phẩm cơ khí trong nước cho các dự án kinh tế, đầu tư trong nước phù hợp với các cam kết quốc tế. Cơ khí Việt Nam vẫn còn nhiều cơ hội để phát triển và chiếm lĩnh thêm thị phần, vì vậy, cần thiết phải có sự nâng đỡ về chính sách của các bộ, ngành và Nhà nước trong việc tạo thị trường, liên kết và nâng cao công nghệ cho DN...

VŨ DUNG