Công nghệ mới: Tạo đột phá trong truy xuất nguồn gốc hàng hóa

Đòi hỏi mang tính tất yếu

Truy xuất nguồn gốc hàng hóa là một đỏi hỏi mang tính tất yếu trong quá trình phát triển và hội nhập thương mại toàn cầu

Việt Nam đã tham gia nhiều hiệp định thương mại tự do đa phương và song phương, khi doanh nghiệp (DN) và nhà sản xuất Việt Nam đưa hàng hóa ra thị trường thế giới, phải tuân thủ các qui định theo thông lệ quốc tế, trong đó có yêu cầu về truy xuất nguồn gốc hàng hóa. Các FTA thế hệ mới như CPTPP, EVFTA, RCEP… đều yêu cầu DN phải chứng minh được nguồn gốc sản phẩm hàng hóa mới được hưởng các ưu đãi thuế quan.

Truy xuất nguồn gốc hàng hóa làm tăng tính minh bạch và tin cậy của sản phẩm, hỗ trợ kiểm soát chất lượng và an toàn thực phẩm, đảm bảo hàng hóa lưu thông trên thị trường đạt các tiêu chuẩn và dễ dàng xử lý rủi ro khi có sự cố liên quan đến chất lượng. Đồng thời, góp phần hỗ trợ DN và cơ quan quản lý giám sát quá trình sản xuất từ nguyên liệu đầu vào đến tay người tiêu dùng, đảm bảo hàng hóa đạt tiêu chuẩn chất lượng và an toàn thực phẩm.

Đáp ứng các yêu cầu về truy xuất nguồn gốc hàng hóa, DN không chỉ được hưởng ưu đãi thuế quan, mà sản phẩm cũng sẽ dễ dàng tiếp cận thị trường hơn, tăng khả năng cạnh tranh của hàng hóa, giảm nguy cơ bị làm giả, làm nhái, gian lận thương mại. Hàng hóa khi xuất khẩu ra thế giới cũng sẽ hạn chế được các nguy cơ bị thị trường đối tác khởi kiện chống bán phá.

Khó khăn và thách thức

Đến nay, nhiều DN và nhà sản xuất khi đưa sản phẩm ra thị trường, xuất khẩu, đã thực hiện truy xuất nguồn gốc hàng hóa. Tuy nhiên, để thực hiện việc này, DN cũng còn gặp khó khăn, thách thức. Bà Đặng Thị Phương Ninh - Tổng giám đốc Công ty Cofidec, chia sẻ: Truy xuất nguồn gốc hàng hóa yêu cầu xác định đúng thời điểm ghi nhận thông tin, như thời điểm xuống giống, bón phân, thu hoạch... Hiện nay, phương pháp truy xuất nguồn gốc chủ yếu vẫn thực hiện bằng cách ghi chép thủ công, dẫn đến thông tin có thể sai lệch hoặc không chính xác. Cần phải đầu tư ứng dụng công nghệ vào hoạt động truy xuất nguồn gốc hàng hóa.

Ông Mai Quang Thịnh - Chủ tịch Công ty CP phần Công nghệ và Số hóa toàn cầu, cho rằng, để xây dựng được hệ thống truy xuất nguồn gốc xuất xứ hàng hóa, việc ứng dụng các công nghệ như blockchain, mã QR hoặc tem điện tử… đòi hỏi phải đầu tư một khoản chi phí lớn. Trong khi đó, các DN nhỏ và vừa còn gặp khó khăn, thiếu nguồn lực để đầu tư ứng dụng các công nghệ mới hiện đại vào quy trình này.

Các công nghệ mới như IoT, AI, Blockchain sẽ giúp đột phá để nâng cao hiệu quả truy xuất nguồn gốc hàng hóa

Ngoài ra, việc tuân thủ quy trình còn phức tạp, các quy tắc xuất xứ khác nhau giữa các FTA cũng khác nhau khiến nhiều DN còn lúng túng. Khi nguồn nguyên liệu nhập từ nhiều nước khác nhau, việc xác minh và đảm bảo tính hợp lý của nguyên liệu bằng chứng từ xuất xứ là một vấn đề khó khăn. Quy trình kiểm soát, vận hành hệ thống truy xuất nguồn gốc đòi hỏi phải có sự kết hợp đồng bộ liên ngành giữa DN với cơ quan quản lý, giữa cơ quản quản lý với nhau và giữa các FTA với nhau. Hiện đã có những hệ thống truy xuất nguồn gốc khác nhau (mã QR, blockchain, RFID…), nhưng vẫn chưa có sự thống nhất dẫn đến khó khăn trong việc đồng bộ dữ liệu, thiếu minh bạch, tốn kém thời gian và chi phí.

Công nghệ làm giả, làm nhái hàng hóa ngày càng tinh vi, có thể sao chép tem truy xuất, làm giả mã QR hoặc thậm chí hack cả hệ thống truy xuất nguồn gốc. Trong khi đó, một số quy định về truy xuất nguồn gốc hàng hóa còn chưa hoàn thiện. Khối lượng hàng hóa lưu thông trên thị trường rất lớn, năng lực và nhân sự chuyên môn của cơ quan chức năng quản lý truy xuất nguồn gốc hàng hóa còn hạn chế. Sự phối hợp giữa các cơ quan quản lý nhà nước về truy xuất nguồn gốc hàng hóa (hải quan, quản lý thị trường và bộ ngành liên quan) chưa đồng bộ.

Đột phá với công nghệ mới

Đầu tư vào công nghệ mới để tự động hóa quy trình sản xuất, tối ưu lợi nhuận, giảm chi phí và kiểm soát chất lượng sản phẩm là rất cần thiết. Ông Mai Quang Thịnh cho biết các công nghệ phù hợp để áp dụng vào việc truy xuất nguồn gốc hàng hóa bao gồm IoT giúp quản lý chất lượng sản phẩm, máy móc, thiết bị và môi trường sản xuất; AI giúp tối ưu hóa quy trình, nhân sự, dự báo năng suất và chất lượng; và Blockchain giúp làm minh bạch toàn bộ chuỗi cung ứng.

Blockchain đảm bảo tính minh bạch và ổn định lâu dài cho hệ thống, giúp mã hóa và ghi nhận nguồn gốc sản phẩm vào các khối không thể thay đổi, dễ dàng kiểm tra. AI phát hiện bất thường trong sản xuất và phân phối, dự đoán nguy cơ hàng giả. Sự kết hợp giữa AI và Blockchain sẽ hiệu quả trong việc ngăn chặn hành vi làm giả dữ liệu và tem sản phẩm.

IoT sẽ tích hợp với các cảm biến môi trường (nhiệt độ, độ ẩm, độ PH, độ dẫn điện, tốc độ gió, dòng chảy ...) gắn liền với hành trình sản xuất, vận chuyển hàng hóa, được kiểm soát bởi mã QR duy nhất. Khi người tiêu dùng quét mã QR trên sản phẩm, hệ thống sẽ cung cấp các thông tin chi tiết về nguồn gốc và tình trạng của từng sản phẩm, từng lô hàng.

Theo ông Mai Quang Thịnh, việc áp dụng Blockchain, AI và IoT vào truy xuất nguồn gốc hàng hóa giúp bảo vệ thương hiệu, tăng độ tin cậy với khách hàng, và đảm bảo an toàn thực phẩm. Người tiêu dùng dễ dàng kiểm tra thông tin sản phẩm, tránh hàng giả, trong khi cơ quan nhà nước có công cụ hiệu quả để quản lý và phòng chống gian lận thương mại.

Ngọc Quỳnh