Cỗ quê

Ngày chưa đi học, chúng tôi dậy từ sớm, sau khi ăn sáng xong cứ líu ríu bên mẹ, chờ mẹ dọn dẹp, làm một số công việc, rồi vui sướng, rộn rã theo chân mẹ đến đám cỗ. Sau này khi đã đến tuổi đến trường, sáng ra chúng tôi vẫn đi học nhưng cả buổi nắc nỏm, vui sướng trong lòng vì trưa đi học về sẽ sang đám ăn cỗ.

Hầu hết các đám cỗ, mẹ tôi đều đến giúp làm cỗ. Tuy vậy, tùy theo mối quan hệ thân sơ, họ hàng thân thích hay quan hệ hai gia đình gắn bó ra sao mà mẹ đến từ sớm giúp mọi việc, hay nửa buổi mới đến hỗ trợ. Có đám, mẹ tôi còn đến từ chiều hôm trước để giúp gia chủ làm cỗ. Theo mẹ đi làm cỗ, ngoài bữa cỗ chính, anh em tôi còn được thưởng thức những bữa cỗ phụ. Gọi là "cỗ phụ" nhưng với chúng tôi ngày ấy, cũng ngon không kém gì cỗ chính.

Ảnh minh họa.

Với các đám cưới hàng xóm gần hay anh em trong họ, từ hôm trước mẹ đã sang giúp đun nước làm thịt lợn, nhặt rau, gọt khoai, gọt chuối xanh để nấu,…Các bác, các chú, nhóm dựng rạp, kê bàn ghế; nhóm làm thịt lợn, giã giò, chặt xương... tiếng dao thớt, nói chuyện rộn rã cả một góc làng. Đám cưới ở quê bao giờ cũng có một bữa cỗ trước hôm cưới, gọi là cỗ “dựng rạp”. Ăn bữa cỗ “dựng rạp” hầu hết là người nhà. Thực phẩm nấu cỗ "dựng rạp" thường là những món không có ở cỗ chính và chủ yếu là món lòng lợn, sỏ lợn. Lợn nuôi để phục vụ cỗ nhà nên được chăm chút, cho ăn những rau củ sạch nên các món ăn sau khi được chế biến đều rất thơm ngon. Là bữa đầu tiên, lại ăn lúc còn nóng nên cỗ “dựng rạp” dù chỉ có đĩa lòng, đĩa thịt sỏ luộc, món nấu, xào, nước xáo luộc lòng; mâm người lớn có thêm tiết canh ăn kèm với các loại rau thơm, trong đó phải có rau húng quế... nhưng ai ăn cũng thấy ngon vô cùng. Chúng tôi, dù mải vui chơi nhưng đến chiều tối, khi thấy mùi thơm lừng của các món ăn, đều biết mọi người làm xong cỗ “dựng rạp”... Cũng như anh em tôi, nhiều ông bố bà mẹ khác đến giúp đám đều mang theo con. Trong các đám cỗ quê luôn có mâm trẻ con và gần như lúc nào cũng được sắp xếp cho ăn trước bởi lo chúng hiếu động nên đói sớm, và cho chúng ăn no để người lớn rảnh tay giúp đám. Mâm trẻ con vừa ăn vừa chí chóe, nhiều lúc phải cử một người lớn ngồi vào “chỉ huy”.

Cỗ chính của đám cưới xưa thường có đĩa thịt gà luộc xuộm vàng, giò lụa, giò mỡ, giò pha, canh măng mọc, canh khoai tây, chuối nấu, xào bò, xôi,... Sau này đời sống kinh tế phát triển cỗ có thêm nhiều món như: tôm luộc, cá hấp, xào mực, chim bồ câu hầm,… Mâm cỗ thường được trang trí vừa hấp dẫn, vừa đẹp về thẩm mỹ. Cỗ ở các đám giỗ, mừng nhà mới, đầy tháng con trẻ,… đơn giản hơn, nhưng về cơ bản vẫn phải có gà luộc, giò, xôi, các món nấu, xào.

Trước đây, vì kinh tế khó khăn, chỉ có Tết, giỗ chạp, hay đình đám mới có thịt. Vì thế, được theo mẹ, theo bà đi ăn cỗ đối với trẻ con như chúng tôi càng háo hức, bởi vừa được ăn ngon, vừa được vui chơi thỏa thích. Ở nhiều vùng quê trước đây cũng như bây giờ có tục đi ăn cỗ lấy phần. Tục này thực ra rất ý nghĩa. Trừ anh em gần, bạn bè thực sự thân thiết và có các sự kiện lớn, các gia đình mới đi cả nhà, còn lại hầu hết mỗi nhà được mời chỉ "phân công" một người lớn, có thể “kèm” trẻ em đi ăn cỗ. Và việc người đi ăn cỗ dành một phần mang về cho người ở nhà thể hiện tình cảm, sự quan tâm đến nhau. Điều này cũng giúp gia chủ vui khi đồ ăn được mọi người dùng hết.

Cỗ quê với những nông sản từ ruộng vườn, lợn trong chuồng, gà thả vườn, ngon vô cùng. Cỗ quê là phong tục, tập quán, cũng là văn hóa của người dân thôn quê. Người ta đến chia vui trong đám cưới, đám mừng nhà mới, đầy tháng con, cháu. Người ta đến chia buồn trong các đám tang, tưởng nhớ người đã khuất trong những đám giỗ, đám cải táng... Việc mời cơm là thành ý của gia chủ để cảm ơn, và thắt chặt thêm tình hàng xóm, họ hàng. Những người đến ăn cỗ hầu hết không chỉ đến bữa mới đến ăn mà họ đến từ sớm giúp gia chủ làm cỗ, họ hàng, bạn bè thân thiết giúp gia chủ tiếp khách, rồi sau đó là dọn dẹp. Đó là sự chia sẻ, giúp đỡ- một truyền thống tốt đẹp ở các vùng quê. Cỗ quê không chỉ giúp những nông sản từ các cánh đồng, ao, vườn, chuồng, do bàn tay cần mẫn của những người nông dân tạo nên được thăng hoa mà còn thể hiện sự khéo léo, sáng tạo của những người dân thôn quê qua việc tạo nên những món ngon hấp dẫn; là sự gắn kết tình làng nghĩa xóm... để những thế hệ sinh ra và lớn lên ở quê, sau này dù có đi đâu, làm gì, trong ký ức tuổi thơ tươi đẹp của mình luôn có những kỷ niệm yêu thương nhớ mãi về những lần theo mẹ, theo bà đi ăn cỗ.

Đỗ Hồng