'Cơ chế một cửa' cho sandbox và khát vọng tuyến xe bus không người lái

Trong hoạt động khởi nghiệp và hỗ trợ khởi nghiệp, thuật ngữ "sandbox" được hiểu như là khung cơ chế, chính sách thí điểm, cho phép các startup thử nghiệm các công nghệ mới, các mô hình kinh doanh mới trong môi trường thực tiễn. Cơ chế sandbox thành công sẽ là nguồn lực đột phá cho phát triển.

Báo VietNamNet đã có cuộc phỏng vấn với TS Lê Anh Sơn, Viện phó Viện Nghiên cứu & Công nghệ Phenikaa, Giám đốc CTCP Phenikaa-X, về vấn đề này.

“Một startup khó có thể tự đi qua hết các bộ, ban, ngành”

- Nghị quyết 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia vừa được Bộ Chính trị thông qua. Ông đánh giá thế nào về nghị quyết này?

TS Lê Anh Sơn: Cộng đồng khởi nghiệp sáng tạo đánh giá rất cao nghị quyết này. Chúng tôi cho rằng tư tưởng của nghị quyết có sự đột phá rất lớn.

Tuy nhiên, nói thật là chúng tôi cũng đang “nín thở” để chờ những hướng dẫn, những chương trình hành động cụ thể, để nghị quyết đi vào đời sống.

- Cụ thể, ông đang mong chờ ở những nội dung nào?

Vấn đề đầu tiên chúng tôi quan tâm là sandbox. Chúng tôi hy vọng cơ chế thử nghiệm này không phải đi qua nhiều cửa nữa mà chỉ một cửa. Một vấn đề nếu muốn mang tính đột phá hiện nay đều có liên đới đến nhiều bộ, ban, ngành. Nếu qua nhiều bộ, ban, ngành, một startup khó có thể tự đi qua hết các cửa được.

Cho nên điều chúng tôi mong chờ nhất là một cửa cho sandbox. Sandbox có thể đề xuất được với Chính phủ cho phép để thử nghiệm, không phải đi qua quá nhiều cửa. Trong tất cả lĩnh vực có tính mới và sáng tạo, qua quá nhiều cửa và mất quá nhiều thời gian thì sợ rằng các startup không đủ sức để đợi. Thời gian sẽ làm mất đi các cơ hội để tạo ra sự đột phá khi các nước khác có các cơ chế riêng và đặc thù cho phép thử nghiệm các công nghệ mới. Thêm vào đó, với thể chế thông thoáng hơn, loại bỏ tư duy “không quản được thì cấm” và chấp nhận rủi ro trong nghiên cứu và triển khai mô hình kinh doanh mới, hy vọng sẽ tạo được sự thuận lợi rất lớn cho các startup.

Thứ hai, giới công nghệ chờ đợi sự hỗ trợ xây dựng hệ sinh thái công nghệ toàn diện với sự tham gia của các doanh nghiệp lớn, vừa và nhỏ, thêm vào đó là việc hy vọng vào cơ chế tài chính linh hoạt và đầu tư mạnh mẽ vào các sản phẩm mới của tương lai không phân biệt công hay tư. Các nước đều có các quỹ đầu tư mạo hiểm, chính Nhà nước đầu tư. Nhà nước đầu tư cho những startup nào mà họ cảm thấy tiềm năng, theo đúng định hướng để nắm được công nghệ lõi. Tuy nhiên, cần có sự công bằng giữa đầu tư cho công lập và tư nhân.

Quỹ này cũng cần có đội ngũ cố vấn là các chuyên gia từ nhiều lĩnh vực để xác định startup nào là những startup tiềm năng, ý tưởng nào là đột phá, công nghệ nào khả thi cần hướng đến, hội đồng tư vấn giúp đỡ sau đầu tư thế nào. Ngoài ra, cần có cơ chế thoáng hơn, đầu tư không nên đặt tính kiểm soát để startup có thể tự do phát triển, vì nếu áp đặt kiểm soát thì sẽ mất tính sáng tạo cũng như động lực của startup để làm cái mới.

TS Lê Anh Sơn, Viện phó Viện Nghiên cứu & Công nghệ Phenikaa, Giám đốc CTCP Phenikaa X. Ảnh: Phenikaa X

- Nghị quyết có nói đến vai trò của doanh nghiệp lớn trong dẫn dắt đổi mới sáng tạo. Theo ông, vai trò của các doanh nghiệp này sẽ hỗ trợ thế nào?

Doanh nghiệp lớn hay định hướng lớn rất quan trọng. Trong đó, phải xác định rõ những ưu thế chúng ta đang có, phân tích kỹ thị trường thế giới xem xu hướng dịch chuyển để quyết định nên đầu tư tập trung vào lĩnh vực nào tiềm năng, có tính đột phá cao.

Chúng ta không thể làm tất cả công nghệ lõi hay chạy theo các nước khác để làm những thứ không phải là tiềm năng, không có lợi thế cạnh tranh. Chính vì thế, định hướng hay sự dẫn hướng của các doanh nghiệp lớn là cực kỳ quan trọng.

Trong đó, phải yêu cầu các doanh nghiệp lớn đầu tư cho việc nghiên cứu và phát triển, hợp tác và hỗ trợ các startup bằng việc cung cấp cơ sở vật chất hoặc định hướng chiến lược và tiêu chuẩn hóa, xây dựng hạ tầng số và nền tảng dùng chung. Tránh việc thâu tóm làm mất đi tính sáng tạo mà startup có.

Ví dụ, nếu tập trung vào trí tuệ nhân tạo thì phải có các nhà máy AI cỡ lớn. Vậy thì Nhà nước hay doanh nghiệp lớn nên hỗ trợ những gì? Đó có thể là tạo ra một hệ thống máy chủ, tất cả startup đều có thể sử dụng cũng là một cách để hỗ trợ startup. Điều này cần có sự đột phá rất nhiều về mặt thủ tục, để startup dễ dàng tham gia một cách nhanh nhất.

Thứ hai, khi Nhà nước đã tập trung một lĩnh vực, đầu tư vào một công ty lớn, đơn vị này cần phải chia sẻ phần việc cho các công ty nhỏ để huy động nguồn lực của cả đất nước. Thực tế, lĩnh vực công nghệ, nhiều công ty Việt Nam đủ sức làm được, chỉ có chúng ta có chấp nhận họ làm hay không, chấp nhận giai đoạn đầu khó khăn hay không.

Để startup tồn tại được còn cần đến yếu tố thị trường, ngoài hỗ trợ phát triển được sản phẩm thì phải tiếp tục hỗ trợ khai phá thị trường. Nhất là việc Nhà nước có thể là khách hàng đầu tiên cho startup và đồng hành cùng startup ngay từ đầu để xây dựng thị trường. Điều này rất cần sự hỗ trợ của Chính phủ.

- Ngoài ra, ông còn kiến nghị gì không?

Chính phủ cần nghiên cứu xem vướng mắc liên quan đến cơ chế đầu tư, các chính sách thuế, môi trường kinh doanh để các doanh nghiệp luôn chọn các công ty Việt Nam để đầu tư, tránh việc các startup khi muốn kêu gọi đầu tư ở các quỹ nước ngoài lại phải di chuyển sang các nước khác như Singapore để mở công ty.

Tôi hy vọng Chính phủ nghiên cứu tháo gỡ, để nhà đầu tư thế giới vào nhiều hơn.

Xe tự hành của Phenikaa X. Ảnh: Phenikaa X

Đột phát cho thử nghiệm: “Mong có tuyến bus bằng xe tự hành”

- Là một đơn vị rất mạnh về đổi mới sáng tạo, Phenikaa-X có gặp phải những vướng mắc trong các dự án của mình?

Phenikaa-X đang thử nghiệm nhiều dự án công nghệ. Với nhà máy thông minh, hiện dự án này không còn thử nghiệm nữa mà đã đưa đến tay khách hàng FDI. Đơn cử, Samsung đang sử dụng robot của Phenikaa-X trong các nhà máy. Phenikaa-X cũng đang triển khai thử nghiệm “5G Private network” với các đối tác lớn ở một số khu vực, để làm nhà máy thông minh, thành phố thông minh.

Ngoài ra, Phenikaa-X đang nghiên cứu về drone (thiết bị bay không người lái) và đã làm một số mẫu drone AI, nhất là trong việc quản lý các khu vực rừng rộng lớn (bằng cách sử dụng trí tuệ nhân tạo). Với drone, rất cần cơ chế thử nghiệm. Hiện các bộ, ban, ngành rất ủng hộ. Sản phẩm của Phenikaa-X được thử nghiệm tại Hà Tĩnh, Bộ Quốc phòng cấp phép cho thử nghiệm. Tuy nhiên, chúng tôi rất cần hơn nhiều sự ủng hộ.

Còn xe tự hành, Phenikaa-X đang được phép chạy thử nghiệm tại một số khu vực biệt lập. Chúng tôi rất mong muốn xe tự hành được cho phép ra ngoài đường thực tế để chạy thử, để thu thập dữ liệu, vì dữ liệu chính là một trong những nút thắt quan trọng của việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo.

- Vậy cơ quan chức năng giải thích vì sao chưa cho xe tự hành được thử nghiệm ra bên ngoài?

Đổi mới sáng tạo tức là tạo ra những sản phẩm mới, chưa từng có để giải quyết các vấn đề, một số nghiên cứu về đổi mới sáng tạo thường phải đi trước khoảng 5, 10 năm để sẵn sàng cho việc chuyển đổi. Riêng về phương tiện tự hành nói chung và xe tự hành nói riêng, hiện nay chưa có những điều luật riêng quy định, cách thức kiểm định như thế nào khi xe không có người lái.

Nếu không kiểm định được thì cũng không thể ra đường để tham gia giao thông được. Trong khi đó, các nước lớn trên thế giới đã tập trung nghiên cứu phương tiện tự hành và có cơ chế riêng cho việc nghiên cứu này. Các phương tiện tự hành ứng dụng rất nhiều về trí tuệ nhân tạo từ việc phân tích môi trường xung quanh, xác định đường cần di chuyển, nhận diện các vật thể trên đường, tự động xây dựng quỹ đạo đi lại,…

Ở các nước phát triển, hầu như tất cả công ty lớn đều đang nghiên cứu về xe tự hành, các quốc gia như Mỹ, Đức, Nhật, Hàn đã đầu tư hàng tỷ USD vào nghiên cứu xe tự hành (ví dụ như ở Mỹ - quỹ National Automated Highway đã đầu tư khoảng 650 triệu USD để thúc đẩy phát triển công nghệ tự động hóa trong giao thông).

Robot AMR trong nhà máy điện tử. Ảnh: Phenikaa X

Thêm vào đó, các công ty lớn như Tesla, Waymo, Toyota cũng được hỗ trợ bởi nguồn vốn công tư để nghiên cứu. Họ cũng xây dựng khung pháp lý linh hoạt và nhanh chóng. Ví dụ như các bang California, Nevada và Michigan cấp phép thử nghiệm từ năm 2015, Anh Quốc đang thúc đẩy Đạo luật Xe tự hành (Automated Vehicles Bill) để hỗ trợ triển khai vào năm 2026, Trung Quốc cho phép chạy thử nghiệm xe tự hành cũng như phát triển hạ tầng giao thông thông minh – mở và kết nối.

- Thế hiện giờ xe tự hành của Phenikaa đang được cấp giấy phép thế nào?

PhenikaaX đã có giấy phép theo diện triển khai thử nghiệm ở một khu vực biệt lập nhất định với cam kết đảm bảo tính an toàn và không vi phạm pháp luật. Rất hy vọng được Chính phủ, bộ, ban, ngành, các địa phương hỗ trợ để có thể đưa được phương tiện này áp dụng thử nghiệm rộng rãi giống như Nhật Bản đang thử nghiệm xe tự hành trên hơn 100 khu vực trong đó 50 khu vực được chính phủ tài trợ thông qua chương trình SIP (Strategic Innovation Promotion Program).

Việc cùng đồng hành, hỗ trợ các doanh nghiệp cũng giúp cho các đơn vị cơ quan chính phủ có cái nhìn chi tiết hơn, cụ thể hơn, nắm được các yêu cầu kỹ thuật, qua đó hình thành các văn bản luật và các quy định cũng là một cách song hành với các startup như chúng tôi.

- Grab từng nhận được cơ chế thử nghiệm tại Việt Nam và đến nay có những thành công nhất định. Theo ông, lý do gì xe tự hành chưa thể làm được điều tương tự?

Robot, xe tự hành, phương tiện bay không người lái ảnh hưởng nhiều tới con người như tính an toàn. Ngay từ đầu, chúng ta không thể xác định được 100% an toàn, như con người vậy xác suất cũng xảy ra tai nạn. Lúc đấy sẽ xử lý như thế nào, sandbox có chấp nhận điều đó không, ai sẽ đứng ra hỗ trợ, xử lý đại diện pháp luật của công ty hay ai.

Nếu xử lý đại diện pháp luật của công ty thì liệu có ai dám nghiên cứu lĩnh vực này không. Nếu làm ở quy mô nhỏ thì không được là công nghệ, quy mô lớn thì không thể nào tránh khỏi được những tai nạn có thể xảy ra.

Chúng ta đang có lợi thế về đội ngũ nhân lực, khả năng tiếp cận với trí tuệ nhân tạo và sử dụng trí tuệ nhân tạo, đội ngũ về phần mềm, hiện trạng giao thông cũng thuộc loại khó nhất trên thế giới, vậy nếu chúng ta chấp nhận đầu tư và thành công ở Việt Nam, chắc chắn sẽ có thể mang sản phẩm đi các nước khác. Nếu được sự ủng hộ của Chính phủ, các địa phương trong việc đầu tư cho thử nghiệm, ví dụ như các tuyến bus cố định cho khách du lịch chạy hoàn toàn tự hành, tôi tin đây sẽ là một trong những thứ có thể tạo đột phá trong tương lai.

Thành công của Grab là nhận được giấy phép cho việc thử nghiệm. Với một startup, đây là một thành công rất lớn, như chúng tôi nếu xin được giấy phép chạy ngoài đường thực sự là bước tiến rất lớn.

Xin cám ơn ông về cuộc trò chuyện!

Duy Anh

Phan Chí Hiếu