Cơ chế hợp tác công – tư trong khoa học công nghệ: Khơi nguồn sáng tạo, mở lối đột phá

Tạo nền móng cho PPP trong chuyển đổi số

Phát biểu tại Hội nghị, Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng cho biết, Nghị quyết số 57-NQ/TW năm 2024 của Bộ Chính trị đã xác định rõ các chủ trương, định hướng lớn và giải pháp mang tính đột phá nhằm thúc đẩy phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Trong đó, việc đẩy mạnh PPP được coi là một trong những giải pháp đặc biệt quan trọng, góp phần huy động nguồn lực xã hội, qua đó phát huy vai trò của doanh nghiệp trong nghiên cứu, phát triển và ứng dụng công nghệ vào thực tiễn cuộc sống.

Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng phát biểu tại Hội nghị.

Để triển khai Nghị quyết số 57-NQ/TW, Chính phủ đã giao Bộ Tài chính chủ trì xây dựng Nghị định về PPP trong lĩnh vực khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. “Đây là một nhiệm vụ có ý nghĩa nền tảng, góp phần cụ thể hóa mục tiêu mà Đảng, Quốc hội và Chính phủ đã đề ra, đồng thời tháo gỡ những điểm nghẽn về thể chế, mở rộng không gian chính sách và nâng cao hiệu quả triển khai trong thực tế”, Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng nhấn mạnh.

Theo Bộ trưởng, trong thời gian qua, Bộ Tài chính đã tích cực phối hợp với các bộ, ngành liên quan, đặc biệt là Bộ Khoa học và Công nghệ để rà soát, đề xuất sửa đổi, bổ sung nhiều quy định pháp luật. Riêng trong năm 2024, đã có 11 luật được đề xuất sửa đổi với mục tiêu hoàn thiện cơ chế tài chính phục vụ hoạt động nghiên cứu, phát triển công nghệ và chuyển đổi số. Một trong những đổi mới quan trọng là chuyển đổi từ cơ chế “tiền kiểm” sang “hậu kiểm”, tạo điều kiện thuận lợi hơn cho mô hình hợp tác đa phương giữa Nhà nước và khu vực tư nhân.

Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy, việc triển khai PPP trong lĩnh vực khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số còn gặp nhiều khó khăn, do thiếu một hành lang pháp lý riêng, phù hợp với tính chất đặc thù của lĩnh vực này. Chính vì vậy, việc xây dựng và ban hành một Nghị định chuyên biệt là hết sức cần thiết và cấp bách. Đây cũng là nội dung đã được Ban Chỉ đạo Trung ương về triển khai Nghị quyết số 57-NQ/TW do đồng chí Tổng Bí thư làm Trưởng ban nhiều lần chỉ đạo quyết liệt.

Bộ trưởng yêu cầu xây Nghị định có tính khả thi cao, nhanh chóng đi vào cuộc sống và phát huy hiệu quả thực chất.

Dự thảo Nghị định lần này được Bộ Tài chính xây dựng với tinh thần cầu thị, tiếp thu các quan điểm đổi mới, tiếp cận thực tiễn và tham khảo kinh nghiệm quốc tế. Tuy nhiên, để Nghị định thực sự khả thi, đi vào cuộc sống, rất cần sự đóng góp ý kiến trực tiếp, sâu sắc từ các chuyên gia, nhà khoa học, doanh nghiệp và đại diện các cơ quan quản lý.

Bộ trưởng kỳ vọng thông qua Hội nghị, các đại biểu sẽ cùng trao đổi, thảo luận, làm rõ các vướng mắc, bất cập đang tồn tại trong triển khai PPP; từ đó đề xuất các cơ chế, chính sách cụ thể, thiết thực, phù hợp với hệ thống pháp luật hiện hành và xu thế phát triển.

Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng đề nghị các đại biểu tập trung cho ý kiến vào các nội dung trọng tâm như: Đánh giá thực trạng triển khai PPP trong lĩnh vực khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số; đề xuất các cơ chế, chính sách mới nhằm khuyến khích, hỗ trợ doanh nghiệp và tổ chức khoa học công nghệ tham gia hợp tác với Nhà nước; góp ý cụ thể đối với dự thảo Nghị định, bảo đảm sự thống nhất, đồng bộ với các luật đang được sửa đổi tại Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV; đề xuất các chương trình, dự án, nhiệm vụ có thể triển khai ngay sau khi Nghị định được ban hành.

“Bộ Tài chính cam kết sẽ nghiêm túc tiếp thu, tổng hợp đầy đủ các ý kiến tại Hội nghị để hoàn thiện dự thảo, trình Chính phủ xem xét ban hành trong thời gian sớm nhất, bảo đảm Nghị định có tính khả thi cao, nhanh chóng đi vào cuộc sống và phát huy hiệu quả thực chất”, Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng khẳng định.

Mở rộng hợp tác, hướng tới thực tiễn và hiệu quả

Dự thảo Nghị định về PPP trong khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số được Bộ Tài chính chủ trì xây dựng dựa trên yêu cầu cấp thiết của thực tiễn và định hướng thể chế hóa các chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước. Đây là bước đi chiến lược nhằm hoàn thiện khuôn khổ pháp lý, tạo hành lang chính sách vững chắc để thúc đẩy PPP trong các lĩnh vực mới, có tính rủi ro cao nhưng đóng vai trò then chốt trong quá trình chuyển đổi mô hình tăng trưởng của Đất nước.

Thứ trưởng Bộ Tài chính Trần Quốc Phương phát biểu tại Hội nghị.

Thực tế cho thấy, mặc dù Luật PPP hiện hành đã quy định các loại hợp đồng áp dụng cho mọi lĩnh vực, nhưng việc triển khai mô hình này trong khoa học công nghệ còn khá hạn chế. Một số dự án tiêu biểu như Hệ thống mạng đấu thầu quốc gia (hợp đồng BOT giữa Bộ Kế hoạch và Đầu tư với FPT), Trung tâm điều hành đô thị thông minh Thừa Thiên Huế (hợp tác với Viettel), hay dự án ViGen (giữa NIC và Meta) đã mở ra những tiền đề quan trọng.

Tuy nhiên, do đặc thù lĩnh vực này gắn với rủi ro cao, tính phi lợi nhuận lớn, cùng nhiều vướng mắc pháp lý và thiếu cơ chế khuyến khích mạnh mẽ, nên chưa hình thành được làn sóng PPP quy mô lớn trong khoa học công nghệ và chuyển đổi số.

Dự thảo Nghị định lần này thể hiện nỗ lực tháo gỡ các nút thắt đó thông qua nhiều nội dung mới. Trước hết, dự thảo Nghị định xác lập rõ các loại hình PPP có thể triển khai. Đồng thời, dự thảo Nghị định bổ sung nhiều loại hình sản phẩm, công nghệ và hạ tầng ưu tiên thúc đẩy đầu tư như: nền tảng số quốc gia, phòng thí nghiệm chiến lược, sàn giao dịch dữ liệu, trung tâm dữ liệu quốc gia, trung tâm đào tạo nhân lực số…

Đặc biệt, Dự thảo dành chương riêng để thiết kế cơ chế hỗ trợ và bảo đảm đầu tư mạnh mẽ như: tỷ lệ vốn nhà nước tham gia dự án PPP; áp dụng cơ chế chia sẻ rủi ro với doanh nghiệp và bổ sung chính sách miễn nghĩa vụ tài chính cho đơn vị sự nghiệp công lập nếu doanh thu từ liên kết phục vụ nghiên cứu công nghệ chiến lược.

Ông Nguyễn Tử Quảng - Giám đốc Tập đoàn Công nghệ BKAV nêu ý kiến tại Hội nghị.

Bên cạnh đó, thủ tục đầu tư PPP trong lĩnh vực này cũng được đơn giản hóa tối đa. Dự thảo quy định các dự án không phải thực hiện thủ tục quyết định chủ trương đầu tư, mở rộng hình thức chỉ định nhà đầu tư trong trường hợp đặc biệt, đồng thời quy định rõ nội dung báo cáo nghiên cứu khả thi phù hợp với từng loại hình dự án từ đầu tư hạ tầng nghiên cứu đến phát triển công nghệ chiến lược và thương mại hóa kết quả nghiên cứu.

Ngoài mô hình PPP truyền thống, dự thảo Nghị định còn đặt nền tảng pháp lý cho các hình thức hợp tác linh hoạt như: liên kết ba bên giữa Nhà nước – Viện nghiên cứu – Doanh nghiệp; hợp tác theo hình thức đặt hàng nhiệm vụ khoa học và công nghệ; hoặc mô hình đổi mới sáng tạo rủi ro cao nhưng có tiềm năng tác động đột phá. Những hình thức này, vốn phổ biến trên thế giới, nay được đưa vào khuôn khổ pháp lý để có thể vận dụng phù hợp điều kiện Việt Nam.

Trong quá trình xây dựng dự thảo, Bộ Tài chính đã phối hợp chặt chẽ với nhiều cơ quan như Bộ Khoa học và Công nghệ, Bộ Công an, Bộ Tư pháp, cùng các tập đoàn công nghệ lớn như FPT, Viettel, VNPT, CMC, các trường đại học, viện nghiên cứu, trung tâm đổi mới sáng tạo và hiệp hội ngành nghề để đảm bảo tính khả thi, sát thực tiễn, tránh chồng chéo, đảm bảo hiệu lực thi hành cao.

Việc ban hành Nghị định lần này được kỳ vọng sẽ tạo nên đột phá trong huy động nguồn lực ngoài nhà nước cho đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, đóng góp trực tiếp vào thực hiện Chiến lược quốc gia về khoa học công nghệ và chuyển đổi số đến năm 2030. Đồng thời, góp phần hiện thực hóa quan điểm “đầu tư công, quản trị tư; đầu tư tư, sử dụng công” trong lĩnh vực còn nhiều tiềm năng nhưng cũng đầy thách thức này.

Bịt lỗ hổng pháp lý cần có nguyên tắc chia sẻ công bằng

Tại Hội nghị, đại biểu đến từ các bộ, ngành trung ương, các tổ chức khoa học và công nghệ, viện nghiên cứu, cơ sở giáo dục đào tạo, doanh nghiệp công nghệ, hiệp hội chuyên ngành và các chuyên gia độc lập đã tích cực thảo luận, đóng góp nhiều ý kiến xác đáng đối với nội dung dự thảo Nghị định.

Đại diện Trung tâm Dữ liệu quốc gia (Bộ Công an) phát biểu tại Hội nghị.

Các ý kiến tập trung làm rõ tính cấp thiết và phạm vi điều chỉnh của Nghị định; kiến nghị hoàn thiện về danh mục hạ tầng, sản phẩm công nghệ chiến lược; đề xuất cơ chế PPP linh hoạt, phù hợp với đặc thù ngành khoa học – công nghệ; đồng thời nhấn mạnh yêu cầu thiết kế chính sách bảo đảm minh bạch, khả thi và không gây cản trở thực tiễn triển khai.

Lấy ví dụ từ vụ việc Việt Á, đại diện Trung tâm Dữ liệu quốc gia (Bộ Công an) cảnh báo có khoảng trống đáng lo ngại trong cơ chế thương mại hóa kết quả nghiên cứu khoa học. Khi tài sản nghiên cứu từ ngân sách Nhà nước được giao thẳng cho doanh nghiệp thương mại hóa mà không có kiểm soát, lợi ích công bị bỏ ngỏ.

Đánh giá Dự thảo Nghị quyết mới đã có tiến bộ rõ rệt khi quy định nguyên tắc chia sẻ lợi ích tương xứng với tỉ lệ đóng góp tài chính - một nguyên tắc công bằng và minh bạch cần thiết. Tuy nhiên, đại diện Bộ Công an cho rằng trong triển khai thực tiễn, vẫn cần có cơ chế đảm bảo yên tâm cho cơ quan chủ trì.

Trong đó, cho phép cơ quan chủ trì xác định giá trị tài sản dữ liệu nhưng đi kèm điều kiện công khai giá thành, kiểm soát giá trần, hoặc thẩm định độc lập. Ngoài ra, trong các trường hợp PPP, cần bổ sung quy định đàm phán giá mua sắm công, nhằm đảm bảo rằng nếu Nhà nước muốn mua lại sản phẩm (ví dụ như chỉ định thầu), thì có cơ sở rõ ràng để xác định giá.

Bên cạnh đó, Dự thảo quy định rằng, trong một số trường hợp nghiên cứu chiến lược, đơn vị có thể thỏa thuận trực tiếp với đối tác mà không cần qua thủ tục lựa chọn. Đây là bước “cởi trói” rất cần thiết để thúc đẩy tốc độ đổi mới. Tuy nhiên, đi kèm với đó phải là trách nhiệm công khai, giải trình minh bạch. “Nên nêu rõ tiêu chí lựa chọn đối tác; công khai thông tin trên cổng thông tin của bộ, ngành, địa phương; tránh trường hợp tạo kẽ hở cho “sân sau” hay các nhóm lợi ích”, đại diện Trung tâm Dữ liệu quốc gia đề xuất.

Đại diện Ủy ban Kiểm tra Trung ương phát biểu tại Hội nghị.

Liên quan đến vấn đề này, đại diện Ủy ban Kiểm tra Trung ương cho rằng, khi không có cơ chế rõ ràng về quyền sở hữu kết quả nghiên cứu, về nguyên tắc phân chia lợi ích giữa Nhà nước và doanh nghiệp, thì rất dễ dẫn tới lạm dụng, trục lợi và sai phạm. Vì thế, các quy định trong dự thảo Nghị định lần này đã đưa ra những nguyên tắc chia sẻ tương xứng với mức độ đóng góp tài chính, là một bước tiến rất quan trọng trong việc hoàn thiện khung pháp lý.

Cùng với đó, đề xuất bổ sung các điều khoản như công khai giá thành, kiểm soát giá trần, bắt buộc thẩm định giá, và đặc biệt là quy định rõ về đàm phán giá mua sắm công… là những "vành đai pháp lý" giúp kiểm soát rủi ro, đảm bảo hài hòa lợi ích giữa Nhà nước, doanh nghiệp và người dân.

Khẳng định việc xây dựng pháp luật không thể chỉ nhìn dưới góc độ kỹ thuật, mà cần nhìn bằng tư duy thể chế, tư duy chiến lược dài hạn, đại diện Ủy ban Kiểm tra Trung ương cho rằng, những quy định được ban hành hôm nay, có thể sẽ là cơ sở để 5 – 10 năm nữa, chúng ta không phải bối rối trước những tình huống mà chính mình từng bỏ qua. Do đó, cần có cơ chế công khai, minh bạch từ đầu, tạo ra sân chơi cho các nhà khoa học, doanh nghiệp cùng tham gia vào quá trình "đặt hàng – giải bài toán – thương mại hóa sản phẩm".

“Đặc biệt, cơ chế PPP trong khoa học công nghệ cần xác định rõ vai trò là “bà đỡ” cho các nghiên cứu ứng dụng, chứ không dàn trải sang cả nghiên cứu cơ bản. Học tập từ các nước như Đức, Trung Quốc, việc doanh nghiệp chủ động đặt hàng, Nhà nước chia sẻ rủi ro một phần, sẽ tạo ra cơ chế hiệu quả hơn nhiều so với mô hình hỗ trợ dàn trải hiện nay”, đại diện Ủy ban Kiểm tra Trung ương nêu rõ.

Chính sách phải đi vào cuộc sống, chạm tới niềm tin

Phát biểu kết luận Hội nghị, Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng bày tỏ sự trân trọng và đánh giá cao tinh thần trách nhiệm, sự tâm huyết và tính xây dựng cao của các đại biểu tham dự. Bộ trưởng nhấn mạnh, các ý kiến góp ý không chỉ thể hiện sự thống nhất cao về mục tiêu và tầm quan trọng của việc ban hành Nghị định, mà còn bám sát thực tiễn, đưa ra nhiều đề xuất cụ thể, thiết thực và có tính khả thi cao.

Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng kỳ vọng cộng đồng doanh nghiệp, giới khoa học, các hiệp hội và chuyên gia sẽ tiếp tục đồng hành cùng Bộ Tài chính.

Đặc biệt, sự tham gia tích cực của các viện nghiên cứu, tập đoàn, doanh nghiệp công nghệ và các chuyên gia đầu ngành đã cho thấy một điều rất rõ ràng: mô hình PPP trong lĩnh vực khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số không chỉ là nhu cầu, mà là động lực tất yếu để phát triển đất nước trong giai đoạn mới.

Trên tinh thần đó, Bộ trưởng giao Cục Quản lý đấu thầu chủ trì, phối hợp chặt chẽ với các đơn vị liên quan khẩn trương rà soát, tiếp thu và hoàn thiện dự thảo Nghị định. Yêu cầu cao nhất được đặt ra là tính đồng bộ với hệ thống pháp luật hiện hành, tối giản hóa thủ tục hành chính, thiết kế cơ chế ưu đãi vượt trội và đặc biệt là phải bảo đảm tính khả thi, thu hút được đầu tư tư nhân chất lượng cao.

“Chúng ta không thể dàn trải nguồn lực. Phải chọn đúng trọng tâm, đúng điểm rơi chiến lược”, Bộ trưởng nhấn mạnh, đồng thời yêu cầu những loại hình công nghệ, sản phẩm có tầm ảnh hưởng lớn, gắn với danh mục ưu tiên do Thủ tướng Chính phủ ban hành cần được xác định rõ và ưu tiên nguồn lực mạnh mẽ.

Một nội dung quan trọng khác được Bộ trưởng lưu ý là việc xây dựng các quy định cụ thể về loại hình hợp đồng PPP, cũng như cơ chế định giá tài sản công trong lĩnh vực công nghệ, vốn rất dễ bị cảm tính, đòi hỏi tư duy thể chế linh hoạt và công cụ quản lý hiện đại.

Về tiến độ, Bộ trưởng yêu cầu các đơn vị tập trung cao độ, hoàn thiện hồ sơ, trình Chính phủ ban hành trong tháng 6/2025, đáp ứng yêu cầu chỉ đạo của Trung ương và Ban Chỉ đạo cải cách. Bên cạnh đó, Bộ trưởng đề nghị tiếp tục lấy ý kiến rộng rãi từ các bộ, ngành, địa phương, các tổ chức khoa học và cộng đồng doanh nghiệp để đảm bảo chính sách khi ban hành là hơi thở của thực tiễn, tạo được sự tin tưởng và chủ động nhập cuộc của khu vực tư nhân.

“Chính sách chỉ thực sự có ý nghĩa khi có người hưởng ứng, có kết quả cụ thể. Nếu không, đó sẽ là một sự lãng phí lớn về nguồn lực, về kỳ vọng và cả về niềm tin”, Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng nhấn mạnh.

Kết thúc Hội nghị, Bộ trưởng gửi lời cảm ơn chân thành tới toàn thể đại biểu và bày tỏ kỳ vọng, cộng đồng doanh nghiệp, giới khoa học, các hiệp hội và chuyên gia sẽ tiếp tục đồng hành cùng Bộ Tài chính, không chỉ trong quá trình hoàn thiện nghị định, mà còn trong suốt hành trình kiến tạo một thể chế đổi mới, hiện đại và thực chất, vì một Việt Nam phát triển dựa trên tri thức, công nghệ và sáng tạo.

Thanh Hằng