Chuyện về ngôi mộ cổ giữa cánh đồng Trường Lệ

Mộ ông Tani YaJirobei nằm giữa cánh đồng Trường Lệ. Ảnh: Thái Mỹ

Chuyện kể rằng: Khi Hội An trở thành thương cảng lớn thì tàu bè nước ngoài vào ra tấp nập. Một hôm có chiếc tàu buôn của hai cha con người Nhật cập cảng bán hàng. Do việc lưu lại buôn bán nhiều ngày nên chàng trai có thời gian giao du với nhiều người dân phố Hội. Vào ngày nọ, khi hoàng hôn sắp tắt, người cha thấy con trai mình đang cầm tay một cô gái Việt bên cạnh Chùa Cầu và ông đoán biết tình yêu của con đã chớm nở. Trong bữa cơm tối hôm ấy, người con đã kể hết về mối tình của mình và mong cha chấp thuận. Được cha đồng ý, chàng trai vui mừng khôn xiết, gặp ngay cô gái báo tin rằng sau khi về Nhật lần này, gia đình sẽ mang lễ vật đến cầu hôn. Và đúng như lời đã nói, chiếc tàu buôn của cha con anh lại cập cảng Hội An cùng với lễ đính hôn đầy đủ. Tuy nhiên, khi chưa kịp xuống tàu thì một tin dữ loan truyền: Nhật hoàng đã ban lệnh bế môn tỏa cảng, tất cả những người Nhật phải trở về cố quốc. Người con xin cha tổ chức hôn lễ ngay để mình được ở lại Hội An, chỉ người cha quay về Nhật. Song người cha không đồng ý và khuyên con trai cùng về, chờ dịp thuận lợi quay lại làm lễ cưới chu đáo hơn. Trước khi chia tay, chàng trai hứa với cô gái trong bất cứ hoàn cảnh nào cũng trở lại. Cô gái cũng vậy, thề sẽ đợi chờ chàng trai. Thế nhưng, khi về nước, giấy phép buôn bán của họ bị thu hồi, cấm tất cả tàu thuyền xuất ngoại. Những ngày sống trong sự thiếu vắng tình yêu, chàng trai luôn mệt mỏi, buồn chán và càng tuyệt vọng khi biết mình khó có thể gặp lại người yêu. Cuối cùng, chàng trai bèn nghĩ ra cách xin xuống làm công cho một tàu đánh cá của ngư dân Nhật thường khai thác dài ngày ở vùng biển phía tây nam. Qua nhiều lần lênh đênh trên biển, chàng trai đoán biết tàu ở gần vùng biển Hội An nên đã chuẩn bị các phương tiện để trốn khỏi tàu khi thấy đảo Cù Lao Chàm hiện ra. Do đói rét cùng với sự vùi dập của sóng nước, chàng trai ngất lịm. Lúc tỉnh lại thấy mình bị tấp vào Bãi Ông, được bà con trên đảo Cù Lao Chàm đưa về nhà chăm sóc. Thể theo nguyện vọng, bà con chèo thuyền đưa chàng trai vào Hội An. Đau đớn thay, khi gặp được cô gái, chàng chỉ kịp khẽ cười mãn nguyện rồi lịm đi trong vòng tay người yêu do kiệt sức. Thế là chàng trai người Nhật mãi mãi nằm lại với mảnh đất Hội An. Chàng trai đó chính là Tani YaJirobei.

Câu chuyện tình này gắn với sự kiện lịch sử vào cuối thế kỷ XVI đầu thế kỷ XVII, Hội An trở thành thương cảng lớn của xứ Đàng Trong, là điểm trung chuyển mậu dịch nên các thương nhân nước ngoài đến đây buôn bán khá đông đúc, trong đó nhiều nhất là người Nhật. Số thương gia ngoại quốc này được chúa Nguyễn cho phép lập hai khu vực cư trú, riêng khu vực định cư của người Nhật là Nhật Bổn dinh, người Hội An thường gọi phố Nhật. Làng của những thương gia xứ phù tang ngày thêm nhộn nhịp bởi hồi đó các nhà buôn Nhật tới đây lấy mảnh đất Hội An làm bến neo đậu hầu hết chưa lập gia đình, nên họ lấy vợ người Việt rồi sinh con, đẻ cái. Nói về sự kiện này, Viện nghiên cứu quốc tế Trường Đại học Nữ Chiêu Hòa, Nhật Bản cho biết, bắt đầu từ năm 1601, chúa Nguyễn Hoàng đã đặt mối quan hệ, đối tác với Nhật nên từ đó cho đến đầu năm 1635 đã có 71 chuyến thuyền đóng ấn son của Mạc phủ (Mạc phủ là người đứng đầu chính quyền Nhật Bản thời phong kiến, như Nhật hoàng) chở nhiều thương nhân Nhật cập cảng Hội An để buôn bán. Cuối năm 1635, Mạc phủ lệnh cho tất cả người Nhật phải rút về nước và từ đó các thương nhân Nhật lần lượt rời Hội An về lại cố hương. Chuyến tàu cuối cùng đưa những người Nhật sinh sống tại Hội An trở về đất nước mặt trời mọc muộn nhất vào năm 1637…

Ngôi mộ của Tani YaJirobei nằm giữa cánh đồng Trường Lệ, phường Cẩm Châu, Hội An, được xếp hạng di tích cấp tỉnh. Không giống như nhiều ngôi mộ cổ khác, mộ của Tani YaJirobei có tới 4 tấm bia khắc bằng 4 thứ tiếng: Việt, Nhật, Anh, Pháp với nội dung: "Do Nhật hoàng chủ trương bế môn, tỏa cảng buôn bán với hải ngoại nên ông phải từ Hội An trở về quê hương nhưng sau đó đã tìm mọi cách quay trở lại để chung sống với người yêu của mình là một cô gái người Hội An…".

Thái Mỹ