Chuyên gia hiến kế để môi trường Thủ đô sạch, xanh hơn

Hội thảo quy tụ hàng trăm nhà quản lý, chuyên gia, nhà khoa học và đại diện tổ chức quốc tế, đã góp phần mang đến những góc nhìn sâu sắc và các kiến nghị giá trị trong công tác bảo vệ môi trường của Hà Nội.

Cần ưu tiên hơn cho quản lý chất lượng không khí

Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam Châu Văn Minh chia sẻ, cùng với tốc độ đô thị hóa rất nhanh, Hà Nội cũng đang phải đối mặt với rất nhiều vấn đề môi trường như ô nhiễm không khí, quá tải trong xử lý chất thải rắn, nước thải,… Thực tế, không khí Hà Nội có thời điểm ghi nhận chỉ số AQI vào những tháng cuối năm có những ngày khá cao.

Ô nhiễm không khí đang là vấn đề nóng của môi trường Hà Nội. Ảnh: Công Hùng

Theo TS Hoàng Dương Tùng - Chủ tịch Mạng lưới không khí sạch Việt Nam, nguyên nhân chính đến từ khí thải giao thông, hoạt động xây dựng và đốt rác tự phát. Để cải thiện chất lượng không khí, ông cho rằng Hà Nội cần mạnh tay hơn trong việc kiểm soát khí thải phương tiện giao thông. Đặc biệt là giải pháp về chuyển đổi số để chuyển đổi xanh trong giai đoạn 2025 – 2030; tiếp cận đa ngành; quản lý chất thải sinh hoạt; liên kết vùng… Trong đó, TP cần coi quản lý chất lượng không khí của Hà Nội là ưu tiên hàng đầu, đưa chỉ tiêu chất lượng không khí vào kế hoạch phát triển kinh tế xã hội 5 năm.

Đề cập tới một số giải pháp cấp bách, ông Hoàng Dương Tùng cho biết, cần thực hiện kiểm tra khí thải xe máy lưu thông trong khu vực nội thành; hỗ trợ tài chính đẩy nhanh lộ trình giao thông xanh; đến năm 2030 chuyển đổi toàn bộ xe buýt sang xe buýt điện (nhanh hơn 5 năm so với kế hoạch); thắt chặt hơn một số quy chuẩn phát thải công nghiệp đối với các cơ sở ở Hà Nội và vùng Thủ đô...

Bên cạnh đó, Hà Nội cũng cần ưu tiên xây dựng hạ tầng số như cơ sở dữ liệu, hệ thống thông tin các nguồn phát thải; cần có dữ liệu chung để xác định loại phát thải và khối lượng phát thải của từng ngành cụ thể, qua đó có giải pháp phù hợp; hoàn thiện các trạm quan trắc không khí trong nội thành và một số huyện; tận dụng lợi thế về đội ngũ chuyên gia; thí điểm các cơ chế phù hợp để huy động tối đa các chuyên gia, nhà khoa học trên địa bàn; tham gia nghiên cứu, xác định tiêu chuẩn kỹ thuật, tham gia soạn thảo chính sách và đề xuất các giải pháp phù hợp...

Cũng bàn luận đến vấn đề ô nhiễm không khí, GS.TS Chu Hoàng Hà - Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, hệ thống quan trắc không khí tại Hà Nội hiện còn hạn chế, khiến việc đánh giá chất lượng môi trường gặp nhiều khó khăn. Ông nhấn mạnh, để nâng cao hiệu quả giám sát, TP cần đồng bộ hóa hệ thống quan trắc, xây dựng cơ sở dữ liệu tích hợp và ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong phân tích, dự báo chất lượng không khí.

Bên cạnh đó, việc đầu tư công nghệ xử lý môi trường, mở rộng quy mô hệ thống tái sử dụng chất thải và nước thải cũng là giải pháp quan trọng nhằm giảm thiểu ô nhiễm. Chuyên gia này khẳng định, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam sẵn sàng chuyển giao các công nghệ môi trường tiên tiến. Viện cũng mong muốn Hà Nội tạo điều kiện để các nhà khoa học thử nghiệm, triển khai các nghiên cứu và giải pháp đã được kiểm chứng vào thực tế. Đồng thời, Viện cũng sẵn sàng đóng vai trò kết nối, hợp tác với các chuyên gia, nhà khoa học và tổ chức khoa học – công nghệ quốc tế nhằm tìm kiếm các giải pháp hiệu quả, góp phần giải quyết những vấn đề môi trường cấp bách của Thủ đô.

Thu hút nguồn lực trong cải thiện chất lượng nước sông, hồ

Quan tâm đến vấn đề ô nhiễm nguồn nước, GS.TS Nguyễn Việt Anh - Viện trưởng Viện Khoa học và Kỹ thuật Môi trường (Trường Đại học Xây dựng Hà Nội) nhận định, một trong những thách thức lớn nhất của Hà Nội trong bảo vệ môi trường nước là thu gom nước thải. Ông nhấn mạnh rằng, việc triển khai hệ thống thu gom càng chậm trễ thì càng khó thực hiện, bởi khi hệ thống hạ tầng chưa hoàn chỉnh, việc kết nối từ các hộ gia đình vào mạng lưới chung sẽ tốn kém và phức tạp hơn. “Càng để lâu, cái giá phải trả càng đắt”- GS.TS Nguyễn Việt Anh cảnh báo.

Để giải quyết bài toán này, GS.TS Nguyễn Việt Anh cho rằng TP cần có chính sách thu hút đầu tư hợp lý, yêu cầu các dự án phát triển hạ tầng phải gắn với giải pháp xử lý nước thải. Chính quyền cần đặt ra cơ chế bảo đảm lợi ích song song cho cả nhà đầu tư lẫn cộng đồng, tránh tình trạng DN chỉ quan tâm đến lợi nhuận mà bỏ qua trách nhiệm bảo vệ môi trường.

Một vấn đề đáng lưu tâm khác là nguy cơ gia tăng úng ngập khi phát triển đô thị. Ông lưu ý, TP cần ràng buộc trách nhiệm của các nhà đầu tư trong việc bảo đảm không làm trầm trọng thêm tình trạng ngập úng. “Nếu một dự án chuyển đổi từ đất thấm nước sang bề mặt bê tông, nước mưa sẽ bị dồn nhanh xuống hệ thống thoát nước, gây áp lực lớn lên cống rãnh. Vì vậy, cần sử dụng mô hình thủy lực để đánh giá mức độ ảnh hưởng trước khi phê duyệt dự án, tránh để TP phải gánh chịu hậu quả” – chuyên gia này đề xuất.

Trong khi đó, đề cập đến giải pháp kinh tế trong quản lý môi trường đô thị, PGS.TS Nguyễn Thế Chinh - nguyên Viện trưởng Viện Chiến lược, Chính sách Tài nguyên và Môi trường cho rằng, Hà Nội có thể đấu thầu khai thác không gian hai bên bờ sông Tô Lịch nhằm phát triển du lịch. Việc sử dụng các công cụ kinh tế như đấu thầu và xã hội hóa đầu tư không chỉ giúp cải thiện cảnh quan mà còn mang lại nguồn lực tài chính cho công tác bảo vệ môi trường. Những ý kiến của các chuyên gia cho thấy, việc cải thiện chất lượng nước sông hồ Hà Nội không thể chỉ dựa vào những giải pháp tình thế. TP cần có chiến lược tổng thể, kết hợp giữa chính sách khuyến khích đầu tư, giải pháp khoa học – công nghệ và các công cụ kinh tế để từng bước khôi phục hệ sinh thái nước, bảo đảm phát triển bền vững.

Đặc biệt, Giáo sư Kiwao Kadokami từ Đại học Kitakyushu (Nhật Bản) đã chia sẻ kinh nghiệm của TP Kitakyushu với chiến lược quản lý bền vững đã chuyển mình mạnh mẽ, trở thành một hình mẫu về bảo vệ môi trường đô thị. Một trong những giải pháp quan trọng là dự án Eco-Town, nơi chất thải được tái chế một cách có hệ thống, kết hợp với các chương trình phát triển cộng đồng bền vững và hợp tác quốc tế về xử lý môi trường. Điểm nhấn quan trọng trong cách tiếp cận của Kitakyushu chính là sự phối hợp chặt chẽ giữa chính quyền và DN.

TP này không chỉ tập trung vào xử lý chất thải mà còn cải tiến ngay từ khâu sản xuất bằng cách ứng dụng công nghệ ít ô nhiễm hơn. Điều này không chỉ giúp bảo vệ môi trường mà còn mang lại lợi ích kinh tế thông qua việc nâng cao năng suất. Nhờ những chính sách và giải pháp đồng bộ, Kitakyushu đã khôi phục được chất lượng không khí và nguồn nước, hướng tới mục tiêu phát thải carbon bằng 0 vào năm 2025.

Bài học từ Nhật Bản cho thấy, để giải quyết vấn đề rác thải và ô nhiễm, cần có sự kết hợp giữa chính sách quản lý hiệu quả, công nghệ hiện đại và sự tham gia tích cực của cả cộng đồng.

Nguyễn Quý